Xitayning 'Zeherlik Yingne' Hujumigha Dair Bayani Xelqara Metbuatlarda Guman Qozghidi
Muxbirimiz Erkin
2009-09-10

Ürümchidiki xitaylar 4 ‏we 5 ‏- Sintebir künliride namayish qilip, wang léchüenning istipa bérishini telep qilip, hökümetning xitay puqralirining bixeterlikini qoghdiyalmighanliqini ilgiri sürgen idi.

Xitay hökümiti bolsa xitay köchmenlirining namayish qilishiigha "zeherlik yingne weqesi"ning seweb bolghanliqini, "milliy bölgünchiler"ning xitay puqralirigha "zeherlik yingne" bilen hujum qilip, puqralarda ensizlik peyda qilghanliqini bildürgen idi. Lékin dairilerning "zeherlik yingne" toghrisidiki chüshendürüshi xelqara metbuatlarda guman qozghidi.

Xitay j x ministiri méng jyenju yéqinda ürümchide bayanat élan qilip, "zeherlik yingne weqesi"ni uyghurlargha artqan. Bu weqeni 5" ‏- Iyul weqesining dawami" dep tekitligen méng, zeherlik yingne bilen hujum qilishning "bölgünchi küchler jemiyetke ensizlik sélish üchün peyda qilghan qilmish" ikenlikini ilgiri sürgen idi.

Xitay metbuatlirining hökümetning bu mesilidiki meydanini asas qilip bergen xewerliride bolsa, urümchidiki xitay puqralirining "zeherlik yingne" hujumigha uchrap, öch élish obikti bolup qéliwatqanliqini gewdilendürüshke tirishqan.

Lékin chégra sirtidiki metbuatlarning bügünki xewerliride xitay hökümitining "yingne weqesi" ge bergen chüshendürüshi we xitay metbuatlirining bu weqediki bir tereplimilik xewerliride nurghun gumani nuqtilarning barliqini, xitay metbuatlirining xewerliride tepsiliy ditallarning tilgha élinmaywatqanliqini ilgiri sürgen.

Amérikining washington shehiridiki krishtayin we yang qanun mulazimet shirkitining adwokati nuri türkel ependi uyghur ilining nöwettiki weziyitini yumshitishtiki zörür tedbirlerning biri uchur erkinliki, puqralarning heqiqi ehwalni bilish hoquqigha hörmet qilish ikenlikini bildürdi.

Lékin xitay hökümiti "yingne weqesi"ni uyghur " bölgünchiler"ning peyda qilghanliqigha dair teshwiqatni kücheytip, "zeherlik yingne weqesi" de qolgha élinghanliqi ilgiri sürülgen uyghurlargha ait bezi resim we süretlik körünüshlerni tarqatqan. Süretlik körünüshlerning biride xitaylargha yingne sanjip tutulup qalghanliqi ilgiri sürülgen bir uyghur bala bar. Xitay téléwiziye qanallirida bu uyghur balining yingne we okullarning özining ikenlikini iqrar qilghanliqini anglatqan.

Xongkongdiki "jenubiy junggo etigenlik pochta géziti" ning bügünki xewiride xitay metbuatlirida "bu balining yingne - Okullarni qeyerdin alghanliqi yaki bu balining zeherlik chékimlikke adetlengen birsi" ikenlikige dair tepsiliy ditallarning tilgha élinmighanliqini, "zeherlik yingne weqesi"ge dair bu dilolarning tepsiliy ditallirini terepsiz éniqlashning qiyingha toxtaydighanliqini ilgiri sürgen.

Shinxua agéntliqi bolsa "zeherlik yingne"de yarilanghanliqi ilgiri sürülgen bir bimar bilen doxturlar dawalawatqan bir ösmür balining resimini tarqatqan. "Jenubiy junggo etigenlik géziti" uyghur ilidiki yerlik hökümet dairiliri weziyetni tinjitishqa urunuwatqan bir mezgilde, shinxua agéntliqining bu türdiki resimlerni élan qilishi weziyetni peseytishke zit heriket, dep qaraydighanliqini bildürgen.

Nuri türkel bolsa xitay dairilirining bir tereplimilik xewer tarqitip, rayonda uzun muddetlik bir toqunushning uruqini chéchiwatqanliqini bildürdi.

Jenubiy junggo etigenlik géziti" uyghur ilide uchurni qamal qilish milletler arisidiki nepret, qorqunch we ösek sözlerning keng tarqilishigha seweb boluwatqanliqini bildürgen. Krishtayin we yang qanun muklazimet shirkitidiki nuri türkel xitay weziyetni yumshatmaqchi bolsa, bir tereplimilik xewer tarqitishni toxtitip, uyghurlarning kishilik izzet hörmitige dexli teruz qilmasliqini telep qildi.

"Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti" diki xewerde yene " uchur kontroli shinjangda nepret, qorqunch we ighwalarning keng tarqilishigha seweb boluwatqanliqini, emeldarlarning emilini bikar qilish, qolgha élish, atalmish gumandarlarni sotlash ziddiyetni hel qilalmaydighanliqini, "hökümetning siyasitini özgertish kérekliki" ni ilgiri sürgen.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/zeherlik-yingne-hujumi-09102009202504.html/story_main?encoding=latin