Jang Wéygoning Wang léchüen We Uyghur Éli Weziyiti Heqqidiki Qarishi
Muxbirimiz Mihriban
2009-09-14

"5 - Iyul ürümchi weqesi" din buyan uyghur éli weziyiti we xitay hökümitining uyghur aptonom rayonigha teyinligen emeldari wang léchüenning bu yillardiki parixorluq qilmishliri heqqidiki mulahiziler chetellerdiki xitayche metbuatlardiki asasliq témilardin biri bolup qalmaqta.

Xongkongda chiqidighan "yonilish" zhurnilining bu nöwetlik sanida, "wang léchuen okul yingnisi üstide usul oynimaqta" mawzuluq maqale élan qilinghan bolup, maqalide xitaydiki eng chong parixor dep nam alghan wang léchüenning uyghur aptonom rayonida partkom sékrétari bolup turghan bu yillarda uyghur aptonom rayonidiki muqimliqni ching tutushni bahane qilip, yerlik uyghur millitige nisbeten "qattiq qolluq bilen basturush siyasiti yürgüzüsh" arqiliq özining bu yillardiki parixorluq qilmishini yoshurmaqchi boluwatqanliqi, xitaydiki bu xil chiriklik we parixorluq bir chong tor sistémisini shekillendürüp xitay kommunist hökümitining yuqiri derijilik emeldarlirining hemmisige chétilidighanliqi otturigha qoyulghan.

"Yönilish" zhurnilining bash tehriri jang wéygo ependi ziyaritimizni qobul qilip, özining xitaydiki parixor emeldarlar ichide xitayning uyghur aptonom rayonigha teyinligen emeldari wang léchüen we nöwettiki uyghur élining weziyitige bolghan qarashlirini bayan qildi.

"Bir tereptin qarighanda, uyghur éli rayonining bügünkidek jiddiy haletke kélip qélishida, xitay kommunist hökümitining uyghur aptonom rayonigha teyinligen parixor emeldari wang léchüenning eng chong mesuliyiti bar dep qarashqa bolidu, yene bir tereptin qarighanda, xitay kommunist hökümitining bu 60 yildin buyan uyghur qatarliq milletler ustidin yürgüzüwatqan basturush we kemsitish siyasiti uyghur éli rayoni weziyitining bügünkidek jiddiyliship, éghir haldiki milliy mesililerning kélip chiqishigha seweb bolghan. Bolupmu bu qétimqi xitay puqraliri bilen uyghurlar otturisidiki toqunushning bu qeder keskinliship kétishide wang léchüenning xitay puqralirigha qaratqan tetür teshwiqati aassliq seweb bolup qaldi."

Jang wéygo ependi xitaydiki parixorluqning menbesi heqqide toxtilip, xitay kommunist hökümitining bu 60 yilliq hökümranliqining ozila xitay kommunist emeldarlirining parixorluq qilmishigha sharait yaritip bergenlikini bayan qilip, munfaq dédi: "wang léchüenni uyghur aptonom rayonidiki xelq 'gherbiy shimaldiki xaqan,' 'kommunist hökümetning 1 - Nomurluq parixor emeldari' dep teriplishidu, hazir awam puqra wang léchüenni texttin chüshüp ketsun, dep telep qiliwatidu. Emma xitay kommunist hökümitining heqiqiy meqsiti hergizmu xitaydiki parixor emeldarlarni xelqning telipi boyiche jazalash emes, belki özining hökümranliqini mustehkemlesh, öz hakimiyitining aghdurulup kitishidin ensiresh, bundaq bolghandin kéyin xitay kommunist hökümiti wang léchüenge oxshash parixor emeldarlarning " muqimliqni saqlash" ni bahane qilip parixorluq qilishi, chiriklishishi, bayliq toplishigha sharait yaritip béridu."

Jang wéygo ependi öz bayanida yene, xitay kommunist hökümitining nöwette uyghur éli weziyitini kontrol qilish tes boluwatqan bundaq halqiliq peytte, aldirap wang léchüenge oxshash bu xil parixor emeldarlarni bir terep qilmaydighanliqini,uning üstige xitayning kommunist hakimiyitining öz ichidiki ziddiyet ‏ - Toqunushlarmu keskin bolup, wang léchüenning jang zémin guruhidikilerning gholluq adimi ikenlikini, uning parixorluq qilmishi nurghun xitay emeldarlirigha chétilidighanliqini, shunga nöwette wang léchüenning texttin chüshüsh éhtimalliqining yenila töwen ikenlikini bayan qildi.

"Gerche wang léchüenning parixorluqi xitaydiki kommunist emeldarliri ichidiki 1 - Derijilik parixorluq qilmishigha yatidu, dep qariliwatqan bolsimu, emma wang léchüenning bu xil parixorluq qilmishlirigha nisbeten xitay kommunist hakimiyiti hazirche aldirap qol salalmaydu. Eger xitay kommunist hökümiti wang léchüenni parixorluq jinayiti bilen jazalisa, xitay kommunist hakimiyitining ichki qismidiki nurghunlighan yuqiri derijilik emeldarlirigha chétilidu, bolupmu jang zémin bashchiliqidiki shangxey guruhidikiler wang léchüenning eng chong arqa tiriki, bu yerdiki mesile qandaqtur parixorluq qilish qilmishila emes, belki xitay kommunist hökümitining öz hökümranliq apparati ichidiki küreshlerge munasiwetlik mesililerning biri bolup qaldi. Hazirqidek sharaitta wang léchüen yerlik uyghur xelqige nisbeten qattiq qol siyaset yürgüzüp, qanliq basturush élip bérip, uyghur éli weziyitini qatmal haletke keltürüp qoydi, xitay puqralirigha nisbeten ulargha uyghurlar heqqidiki tetür teshwiqatlarni élip bérip, xitay puqraliri bilen yerlik uyghurlar otturisidiki ziddiyetni keskinleshtürüwetti. Mushundaq bir sharaitta xitay kommunistlirining merkizi hökümiti üchün uyghur éli weziyiti bashni aghritidighan nazuk mesililerning biri bolup qaldi, merkizi hökümetning yéqin arida uyghur élige wang léchüenning ornigha teyinligudek birer muwapiq namzatimu chiqmasliqi mumkin, chünki wang léchüen hazir uyghur élidiki muqimliqning nacharliqini barghanche köptürüp melum qilish arqiliq, uyghur élige özige oxshash qattiq qolluq bilen basturidighan emeldar bolmisa bolmaydighanliqini tekitlimekte."

Ziyaritimiz axirida jang wéygo ependi xongkongda chiqidighan " yönilish" zhurnilining bu nöwetlik sanida élan qilinghan " wang léchuen okul yingnisi üstide usul oynimaqta " namliq maqale heqqide toxtilip, "5 - Iyul ürümchi weqesi" din buyanqi bir qatar mesililerning arqa - Arqidin yüz bérishide, xitayning uyghur élige teyinligen partkom sékrétari wang léchüenning milliy ziddiyetlerni peseytish, mesilini hel qilish pozitsiyiside bolmay, uyghurlargha nisbeten qanliq basturghanliqi hemde xitay puqralirining özining parixorluq, chiriklik qilmishlirigha bolghan naraziliq keypiyatini burash uchun, xitay puqralirigha nisbeten uyghurlarni dushmen körsitidighan teshwiqatlarni ziyade élip barghanliqi seweb bolghanliqini, shunga uyghur éli weziyitining bügünkidek keskin haletke kélip qalghanliqini, belkim bu qétim uyghur élide yüz bergen milliy ziddiyet toqunushlirining ulghiyip, axirqi hésabta xitay kommunist hakimiyitining aghdurulushigha bir signal bolup qalidighanliqini bildürdi.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/wang-lechuan-urumqi-weziyiti-09142009194438.html/story_main?encoding=latin