Xitayning Milletler Siyasiti Heqqidiki Aq Tashliq Kitabi Heqqide
Muxbirimiz Mihriban
2009-09-28

Xitay merkizi hökümiti 27 - Séntebir küni "xitaydiki milletler siyasiti we milletlerning ortaq güllinishi we tereqqiyati" namliq aq tashliq kitabini élan qildi.


Süret, xitay merkizi hökümiti 27 - Séntebir küni élan qilghan "xitaydiki milletler siyasiti we milletlerning ortaq güllinishi we tereqqiyati" namliq aq tashliq kitabinining www.bbc.co.uk/zhongwen Diki körünüshi.


Xitayning milletler siyasiti heqqidiki bu kitabi xitay hökümitining mushu hepte ichide élan qilghan, xitayning milletler siyasiti heqqidiki 2 - Aq tashliq kitabi bolup, xitay hökümiti 21 - Séntebir küni "shinjangning tereqqiyati we ilgirlishi " namliq yene bir aq tashliq kitabini élan qilghan idi. Nöwette, xitay hökümitining xitayning dölet bayrimining 60 yilliqini xatirilesh harpisida özining milletler siyasitini xulasilighan yene bir aq tashliq kitabini élan qilishi xelqara jemiyet we metbuatlarning diqqitini qozghimaqta.


Tünügün xitayning hökümet terep axbarat organliri bu kitabni élan qilishi bilenla, b b s, amérika awazi, yawropa waqti géziti, fransiye agéntliqi, yaponiye qatarliq xelqara organliri arqa - Arqidin bu heqte xewer we xewer analizlirini berdi.


B b s xewer agéntliqi xitay élan qilghan "xitaydiki milletler siyasiti we milletlerning ortaq güllinishi we tereqqiyati" namliq aq tashliq kitab heqqide chüshenche bérip, "bu kitab xitay hökümitining xitaydiki milletler ittipaqliqi mesiliside saqliniwatqan ziddiyet we mesililerge bergen izahati" dédi.


Xitay bu nöwet élan qilghan milletler mesilisi heqqidiki aq tashliq kitabida, xitaydiki xitay bolmighan milletlerning tereqqiyatining asta bolushidiki seweb chüshendürülüp, xitayning bu 60 yildin buyan milletler siyasitide netije qazanghanliqini, emma xitayning 56 millettin terkip tapqan, bir milyard 300 milyon nopusqa ige téxi tereqqiy qiliwatqan chong dölet ikenlikini, xitaydiki bu xil alahide ehwalning xitayning tereqqiyatidiki tengpungsizliqni keltürüp chiqiriwatqan seweblerning biri ikenliki bayan qilinip, xitayda herqaysi milletlerning ortaq güllinishi üchün, yene bir mezgil kétidighanliqini, téximu köp ejir singdürüsh telep qilinidighanliqi bayan qilinghan.


Aq tashliq kitabta yene xitayning milletler siyasiti izahlinip, xitay hökümitining qanun, iqtisad, memuri qatarliq jehetlerde tedbir qollinip,t arixtin qélip qalghan milletlerge bolghan kemsitish hem milletler arisida shekillengen milliy sürkilishlerni yoqitip, herqandaq bir milletning kemsitilishi we ézilishige xitay qanunining yol qoymaydighanliqini, milletler ittipaqliqigha buzghunchiliq qilidighan hem milletler arisidiki bölünüshni keltürüp chiqiridighan herqandaq qilmishning qanunda cheklinidighanliqi bayan qilinghan. Mezkur aq tashliq kitabta döletning milletchilikke qarshi turidighanliqini, chong xenzuchiliqqa qarshi turush bilen birlikte yene, yerlik milletchilikkimu qarshi turidighanliqi tekitlengen.




Aq tashliq kitabta, xitaydiki milletler mesilisining xitayning özining ichki ishi ikenlikini, herqandaq sirtqi küchlerning " millet", "din", " kishilik hoquq" bayraqlirini kötürüp chiqip, xitayning milletler mesilisige arilishishini eyibleydighanliqini, dölet ichi we sirtidiki "térrorchi, milliy bölgünchi hem radikal küchler"ning xitayning zémin pütünlükige buzghunchiliq qilish heriketlirige qarshi turidighanliqi bayan qilinghan.


Aq tashliq kitabta yene, xitaydiki milletler ittipaqliqigha tesir yétidighan ziddiyet we mesililerge qarita, xitay hökümitining terbiye bérish, ziddiyetni yumshitish, mesile körülgen haman hel qilish usulini qollinip, mesilining kéngiyip kétishi hem ziddiyetning ötkürliship kétishining aldini alidighanliqi bayan qilinghan.


Bu aq tashliq kitabta, "dölet qanunning izzet - Abroyini qoghdaydu, xelqning menpeetini qoghdaydu, qanungha xilapliq qilmishlar körülgen haman, meyli qaysi millet, yaki qaysi dindikiler bolushidin qetiy nezer qanun boyiche chare körülidu" dep körsitildi.


Xitay hökümiti arqa - Arqidin élan qilghan bu ikki parche aq tashliq kitabida otturigha qoyulghan mezmunlargha qarita dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit b b s agéntliqi hem erkin asiya radio istansisigha bayanat bérip, xitay hökümitining "5 - Iyul ürümchi" weqesidin kéyin hem xitay kommunist hakimiyitining uyghur, tibet qatarliq milletlerning zéminini bésiwalghanliqining 60 yilliq harpisida bundaq bir kitabni élan qilishining, emeliyette xitay hökümitining bu 60 yildin buyanqi milliy siyasitining pütünley meghlup bolghanliqining namayendisi dep körsetti.


Chetellerdiki xitay démokratliridin " béyjing bahari" jurnilining bash muherriri, erkin asiya radio istansisining obzorchisi xu ping ependi ziyaritimizni qobul qilip, özining xitay hökümiti élan qilghan bu 2 parche aq tashliq kitabigha nisbeten qarishini bayan qilip ötti.


Xuping ependi, "xitay hökümiti bu nöwet élan qilghan milletler siyasiti heqqidiki aq tashliq kitabida, konkrét mesililer tilgha élinmighan, peqetla xitay kommunist hökümitining milletler siyasitide barawerlikni teshebbus qilidighanliqi otturigha qoyulup, milletler ittipaqliqigha buzghunchiliq qilidighan herqandaq küchke qattiq zerbe bérilidighanliqi tekitliniptu, bu 60 yildin buyan xitayda yüz bergen milletler mesilisige ait konkrét ishlar we weqeler heqqide toxtalmighan. Emma bu kitabning élan qilinishi emeliyette xitayning béshini aghritip kéliwatqan tibet mesilisi we uyghurlar mesilisige qaritilghanliqi éniq," deydu.


Xuping ependi sözide, dunya uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependining "xitayning mushundaq bir peytte bu 2 parche aq tashliq kitabni élan qilishi, xitay hökümitining 60 yildin buyanqi milletler siyasitidiki meghlubiyetning ipadisi"dégen qarishigha pütünley qoshulidighanliqini bayan qilip mundaq dédi: "men elwette dilshat ependining qarishigha qoshulimen. Bultur tibette yüz bergen 'mart weqesi' hem bu yil yazda ürümchide yüz bergen '5 - Iyul ürümchi weqesi'ning özila xitay kommunist hökümitining bu 60 yildin buyanqi milletler siyasitining pütünley meghlup bolghanliqining ipadisi. Xitay kommunist hökümiti özining xitay bolmighan milletlerge qaratqan siyasitide ezeldin barawerlik siyasiti yürgüzgen emes, uyghurlar hem tibetlerge qarita üzlüksiz halda kemsitish, assimilyatsiye qilish we qattiq basturush siyasiti yürgüzüp keldi, shunga bulturqi 'tibet weqesi' we bu yilqi 'ürümchi weqesi' yüz berdi."


Xu ping ependi öz sözide yene xitay merkizi hökümiti tünügün 27 - Séntebir küni milletler mesilisi heqqidiki aq tashliq kitabni élan qilish bilen birla waqitta uyghur aptonom rayonluq xelq hökümitining 7 maddidin terkip tapqan " uyghur aptonom rayonning uchur alaqisi heqqidiki qarari" namliq qanun belgilimisini élan qilishining emeliyette xitay hökümitining puqralarning erkin haldiki uchur alaqisini boghush arqiliq, özining milliy siyasitidiki nuqsanlarni yoshurmaqchi boluwatqanliqini, bundaq qilishning xitaydiki milliy mesililerni hel qilish emes, belki milliy ziddiyetlerni téximu keskinleshtüriwétip, bundin kéyin téximu zor kölemlik milliy ziddiyetlerning kélip chiqishini keltürüp chiqiridighanliqini tekitlidi.


Xu ping ependi mundaq dédi: "xitay kommunist hökümitining milletler mesilisi heqqidiki aq tashliq kitabni élan qilish bilen birla waqitta intérnét we uchurni qamal qilidighan bundaq qanun belgilimisini chiqirishi, xitay hökümitining özining milliy siyasitide yüz bergen xataliqlarni tüzitish niyitining esla yoqlighini körsitidu. Xitay hökümiti bu qétim ürümchide yüz bergen weqeni qandaqtur chetellerdiki bölgünchi küchlerning qutratquluq qilishi bilen yüz bergen bir qétimliq zorawanliq herikiti dep izahlidi, hem az kem 3 aydin buyan uyghur aptonom rayonining cheteller bilen hetta xitay ölkiliri arisidiki normal haldiki téléfon alaqisi hem intérnét alaqisini uzup tashlidi. Xitay kommunist hökümiti esli puqralarning erkin pikir qilishigha yol qoysa bolatti, emma hazir mexsus qarar chiqirip xelqara kishilik hoquq qanunigha pütünley xilap halda puqralarning normal pikir bayan qilish erkinlikini boghuwatidu, aq tashliq kitab élan qilish arqiliq, özidiki xataliqlarni boynigha élish emes belki kélip chiqqan milliy toqunushlarning jawabkarliqi üchün qurbanliq qoy izdewatidu. Körünüp turuptiki xitay özining milliy siyasitini özgertmeydiken, puqralarning kishilik hoquq erkinlikini dawamliq chekleydiken, bundin kéyin uyghurlar hem tibetlerla emes belki xitaydiki bashqa milletlerningmu naraziliq heriketliri tekrar yüz bérishi, milliy ziddiyetlerge qoshulup bashqa ziddiyetmu köpiyishi mumkin. Axirqi hésabta xitay kommunist hökümiti weziyetni kontrol qilalmasliqi mumkin."


Xelqara axbarat wasitilirida közetküchilerning sözliri neqil élinip, xitay hökümiti gerche 10 künge yetmigen waqit ichide arqa - Arqidin 2 parche aq tashliq kitab élan qilip, özining milletler siyasitini izahlimaqchi bolghan bolsimu, lékin her ikkila kitabta xitaydiki milletler munasiwitige dair konkrét mesililerning otturigha qoyulmighanliqi, xitay hökümitining milletler arisidiki ziddiyetni hel qilishning yolini izdimestin mesilini chetellerdiki démokratik jemiyetler hem kishilik hoquq teshkilatlirigha artish arqiliq mesuliyettin özini qachuriwatqanliqi otturigha qoyulmaqta.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-milletler-siyasiti-09282009194730.html/story_main?encoding=latin