Xitay Saqchiliri Ürümchide Türkiye Dölet Ministiri Chaghliyangha Qopalliq Qildi
Muxbirimiz Arislan
2009-09-03

Türkiyining tashqi soda ‏we tijaretke mesul dölet ministiri zafer chaghliyan we 14 kishilik heyet ürümchi ziyaritini axirlashturup türkmenistangha kétish üchün ürümchi ayrodromigha kelgende xitay saqchilirining qattiq ‏qopalliq qilishigha uchridi we qoghdighuchiliri bilen xitay saqchiliri otturisida mush étish we ittirish weqesi yüz berdi.

www.worldbulletin.net Din élindi.

Sürette, türkiye dölet ministiri chaghliyan we turkiye ömikidiki ezalirining ürümchi ayrudurumidiki xitay tamozhnisidin ötiwatqan chaghdiki körünüshliri közsitilgen.

Türkiyining "yéngi shepeq" gézitining 2 ‏- Séntebir künidiki sanida "türkiye dölet ministiri uyghurlar üchün erziyet chekti" dégen témida bir xewer élan qilinghan bolup u xewerde mundaq déyilgen: "5 ‏- Iyul küni yüz bergen weqedin kéyin türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghanning alahide wekili bolush süpiti bilen xitayni ziyaret qilghan dölet ministiri chaghliyan ürümchide bir türküm köngülsiz weqelerge yoluqti. Diplomatiye pasporti bolghan ministir chaghliyan we hemrahliri ürümchi ayrodromida adettiki yoluchilar üchün élip bérilidighan resmiyet telep qilindi. Ministir chaghliyanning yénida qorchaq emeldar nur bekri we xitay tashqi ishlar ministirlikining emeldarliri bolghan bolsimu mesilini hel qilmay sükütte turdi. Ministir chaghliyan türkiyining xitayda turushluq bash elchisi murat esenli bilen birge pasport tekshürüsh nuqtisini terk etti we weziyet tüzütilmigen teqdirde ayropilan ‘gha chiqmaydighanliqini bildürdi we ayrodromning chiqip kétish derwazisi terepke qarap mangdi."

"Yéngi shepeq géziti"ning xewiride yene mundaq déyilgen: "ilgiri türkiye heyiti muhim shexsler tizimlikini bergen bolsimu türkiye heyetlirini axturush ‏we tekshürüshni telep qilishi weqening ulghiyishigha seweb bolghan. Weqege ministir chaghliyan qattiq étiraz bildürdi. Kéyin yene, xitay saqchiliri ministir chaghliyanni tekshürüsh nuqtisidin ötküzüshke urundi. Ministir chaghliyan ret qilghan bolsimu xitay saqchi ministir chaghliyanni tekshürüsh nuqtisigha tartqan, chaghliyanning qoghdighuchisi, qolungni tart! dep warqirap xitay saqchigha étilghan we qolini silkiwetken hem aldini tosqan. Chaghliyanning qoghdighuchisi bilen xitay saqchisi arisida tutushup ittirish, mush étish , qol silkish yüz berdi. Ministir chaghliyan özini tekshürütmestin ötüwatqanda qoghdighuchisi elbruz aqyol xitay saqchilirining qorshawida qalghan. Qoghdighuchigha qol sélishi weqening téximu yüksilishige sewebchi boldi. Kéyin türkiyining béyjingda turushluq bash elchisi murad esenli ependining arilishishi bilen weqe peseygen. Kütüsh zalida turup weqeni közetken ministir chaghliyan bu weqege étiraz bildürüp, bash elchi esenlige, bu weqege alaqidar xitay tashqi ishlar ministirlikige weqeni bildürüshni we bash ministirlikke bir mektup yézishni telep qildi. Ministir chaghliyan xitay terepning bu edepsizliki tüpeylidin kechürüm sorimighan teqdirde 9 ‏- Ayning axirida échilmaqchi bolghan birleshme iqtisadi kéngesh yighinini emeldin qalduridighanliqini bildürdi."

Xewerde yene bildürüshiche, köngülsizlikke yoluqqan ministir chaghliyan yénigha kelgen xitay xadimigha, "alahide mashina ekelmengler. Wélisipit bilen kétimen xalisam méngip kétimen, silerde alahide mashina muhim erbabliq falan yoq," dégen. Ministir chaghliyan ayroplangha chiqish üchün ishik aldigha kelgende xitay saqchisi ministir chaghliyandin bélet telep qilghan we qoli bilen tosup ministir chaghliyanni ötüshke ruxset qilmighan. Ministir chaghliyan ayrupilangha alahide mashina bilen emes belki aptubus bilen barghan.

"Weten géziti" ning 2 ‏- Séntebir künidiki xewiride bildürüshiche, ministir chaghliyanning ürümchi kochilirida uyghurlar bilen söhbet qilishi xitay emeldarlirini ungaysizlandurghan. Ministir chaghliyan ürümchide uyghurlar köp olturaqlashqan rayonlarni aylinip ziyaret qilghan, uyghurlar ministir chaghliyan bashchiliqidiki heyetni qizghin qarshi alghan. Xantengri meschitide namaz oqughandin kéyin bazarni aylinip ziyaret qilip nerse ‏- Kérek sétiwalghan we uyghur tijaretchiler bilen qizghin söhbetleshken. Ministir chaghliyanning bazarda uzun waqit uyghur tijaretchiler bilen söhbet qilishi xitay emeldarlirini biaram qilghan we türkiyining xitayda turushluq bash elchisi arqiliq ministir chaghliyangha ongaysizlanghanliqini bildürgen. Xitay emeldarliri biaram bolghanliqini ayrodromda qesten mesile tughdurush arqiliq ipadiligen," déyilgen.

"Hüriyet" gézitining xewiride bildürüshiche, ziyaritini axirlashturup türkmenistangha yétip kelgen dölet ministiri chaghliyan axbaratchilargha xitay ziyariti heqqide toxtilip, xitay tashqi ishlar ministiri we bash ministiri bilen ayrim ‏- Ayrim uchrashqanliqini, ürümchide yüz bergen weqelerge alaqidar türkiye bash ministiri erdoghanning sözini yetküzgenlikini bildürgen. Chaghliyan yene bu uchrishishlarda xitaylarning istanbulda qurulmaqchi bolghan 3 ‏- Köwrükni qurushni telep qilghanliqini, 5 ‏- Iyul küni yüz bergen weqelerge alaqidar türkiyining hés ‏- Tuyghulirini xitay emeldarlirigha ochuq bir shekilde anglatqanliqini bildürgen. Chaghliyan ürümchi ziyaritide weqe heqqide rayon bashliqining özige tepsili melumat bergenlikini bildürgen.

Ministir chaghliyan ürümchi ayrodromida yüz bergen weqeler heqqide toxtilip mundaq dédi: "kech waqtida ashxabatqa kétish üchün ürümchi ayrodromigha kelduq. Ayrodrom kichik bolghanliqi üchün we ürümchining tereqqiyati bek töwen bolghanliqi üchün ayrodromda alahide ötüsh noqtisi bolmidi. Adettiki ötkeldin ötüshimizni bildürdi, méning hemraliqimdiki heyetni tekshürüsh ötkilidin ötüshni telep qildi. Méning hemraliqimdiki heyet ilgiri tizimliki bérilgen bolup, 14 kishidin terkip tapqan heyet idi. Men ulargha, méning hemraliqimdiki heyetning tizimliki sizge bérildi, shu sewebtin siz bularni tekshürüsh ötkilidin ötküzelmeysiz, bularni tekshürelmeysiz dep étiraz bildürdüm. Men buni sözligendin kéyin xitay diplomatlar bilen ürümchi saqchiliri otturisda talash ‏- Tartish yüz berdi. Eslide, munazire u ikkisining arisida yüz berdi, bu esnada men bu ehwal tüzütilmeydiken ayroplangha chiqmaymen dédim. Manga qarshi heriketler bolghanliq toghrisidiki xewerlerni epsuslinarliq bilen oqudum. Tartishqan, mush étishqan, ittirishken dégenge oxshash xewerler tarqaptu, héch kim türkiye jumhuriyitining ministirige qol uzitish emes til uzitalmaydu. Tosushqa, tekshürüsh ötkilidin ötküzüshke küchi yetmidi hem yetmeydu. Kéyin xitay diplomatlar méning yénimgha kélip tekrar - Tekrar kechürüm soridi. Menmu béyjingda turushluq bash elchimizge we tashqi ishlar ministirlikige ehwalni yézip xitay tashqi ishlar ministirlikige bildürüshni telep qildim."

Biz bu heqte istanbul ‏- Zeytinburnu rayonluq hökümetning muawin sheher bashliqi ilyas saka ependi bilen söhbet élip barduq. Ilyas saka ependi mundaq dédi: "xitaylarning u yerdiki qilmishliri xelqara diplomatiyige uyghun bolmighan bir weqe. Türkiyige qarshi élip bérilghan bir heriket dep qaraymiz. Xelqara diplomatiye munasiwetlerde bu xildiki weqeler yüz bermesliki lazim. Buningdin shuni körüwalghili boliduki, otturida xitaylar hezim qilalmaywatqan bir ish bar. Yeni xitaylar qesten shundaq qilghan."

Bu xewer bügün türkiyining pütkül axbarat wastilirida élan qilindi we her xil bes ‏- Munazire bashlinip ketti. Sherqiy türkistan wexpining bash katipi hamut köktürk ependimu bu heqte öz köz qarishini otturigha qoydi.

Töwendiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/chaghliyan-urumqide-kemsitilgen-09032009194543.html/story_main?encoding=latin