Wetende weziyet intayin jiddi

M.Azat


2009.yili 9.ayning 6.küni aptonom rayonluq Gong'enting we Ürümchi sheherlik saqchi idarisining bildürishiche, 8.ayning 20.künidin 9.ayning 4.künigiche bolghan ariliqta 531 kishi,özige zeherlik yingne sanchilghanlighini shikayet qilip saqchigha melum qilghan bolup, bolarning ichide bedinide yingne izi payqalghanlar 171 neper.yingnidin yoqumluq kiselge giriptar bolup,doxturxanida dawliniwatqanlarning sani 42 neper.bu xewer shinxua xewer aginitlighi teripidin dunyagha tarqitildi.

9.ayning 6.küni Shixenze we korlidimu yingne sanchish weqesi yüz bergen bolup,Korlida bir Uyghurni"yingnichi"digen jinayet bilen tutup ketken.

Tünügün (9.ayning 6.küni) Ürümchi shehiring poyiz istansisi meydanida bir er,bir ayal ikki Uyghur,Xenlerge yingne sanjidi diyilip tutuwelin'ghan we nex meydanda qanche yüz neper Xenler teripidin urup-desselgen.nex meydanni kamera körünüshige eliwatqan 4 neper Shanggangliq muxbirlarmu saqchilar teripidin tutup ketilgen.yüz-közi qan'gha boyalghan Uyghur qizi qollirigha koyza selip elip mengiwatqanda Xenzu tilida "tormidin qutulup chiqsam, özemni senler bilen qoshup partlitimen"digen sözlerni Shanggangliq muxbirlar öz qolighi bilen anglighan biraq körünüshler saqchilar teripidin tartiwelinghan.

Tünügün Ürümchi sheherlik saqchi idarisi,teptish idarisi we sot mehkimisi birliship uxturush elan qildi.uxturushta,yingne sanjighuchilargha eng az 3 yilliqtin mudetsizlikkiche qamaq jazasi berilidighanlighi,hetta ölüm jazasi berilidighanlighi alahide tekitlendi.

Yene tünügün Wanglochuan jiddi kadirlar yengini chaqirip,muqimliqni qet'i qoghdash heqqide seperwerlik nutqi sözlidi.Ürümchi sheherining yengi teyinlengen partikom sekirtari Zhuxeylunmu muqimliqni saqlash toghrisidiki tedbirlirini otturigha qoydi.

Ürümchidiki Uyghur ahalisigha siyasi we idiyiwi xizmet ishlesh üchün ötken hepte asaslighi milliy kadirlardin teshkil qilin'ghan 1500 neper kardir ajiritilghan idi. tünügün Wanglochuan bilen Zhuxeylun yene 600 neper kadirni bu teshwiqat üchün ajiratti.

Ürümchide öy-jaylirini setip ichkiri ölkilerge ketmekchi bolghan Xenzulargha,hakimiyet setish resmiyetlirini bijirip berishni ret qilip kelgenligi üchün.xen ahalisi ichide qattiq naraziliq keypiyati bar.bu qetimqi Ürümchidiki Xen namayishida ichkirige kitelmeywatqan Xenlermu xeli muhim salmaqni igelleydu.

"7.5" weqesidin keyin ichkiri ölkilerde yashash imkaniyiti qalmighan yetim balilar "qushun"lar....türküm-türkümlep Ürümchige chiqmaqta."yingne herkiti"ning asasi qushuni bu balilardin terkip tapqanlighi sözlenmekte.

Boxun torida;ürümchide ikki Uyghur balining bir Xenzuning taksisida taksichicha yingnini körsitip tehdit qilip 600 yuan pulini eliwelip qechip ketkenligi xewer qilindi.

Ürümchide Uyghur tijaretchilirining,bolupmu Uyghur restoranlirining ziyini egir.Xenler Uyghurlardin mal elishtin waz kechti,Bulupmu Uyghur resturanlirida tamaq yep adetlen'gen xenler,İchkiridin kelgen Uyghurlarning tamighining temini tetip beqishqa qizziqqan Xenler Uyghur resturanlirigha kirmes bolup qaldi."Uyghurlar tamaq arqiliq zeherlep qoyidu"digen pitne-pasat kochilarda bek köp.

"Yingne herkiti"ning pütün sherqi Türkistanning hemme sheherlirige tarqap ketish xepi Xen ahalisini intayin biaram qilmaqta.

Uyghurlar arisida resmi tizimgha elin'ghan 28000 eydiz kesili bar.texi payqalmighan eydiz kesilining sani 180.000 bilen 220.000 neper arisida ikenligi texmin qilinmaqta.

Xitay hökümiti ,bolupmu Wanglochuan we Sherqi Türkistandiki bir qisim shuwinist xen ahalisi,Uyghurlarning arisida eydiz kesilining bundaq tiz tarqlilip yeyilishidin xoshal idi. hazir bu eydiz wirusining yingne arqiliq özlirige yaki balilirigha yuqup qelishidin intayin biaram boluwatqanlighi melum bolmaqta.

Xenzuche tor betliride,"7.5"weqeside tutulghanlarni soraq qilish üchün jenuptin elip kelin'gen Uyghur millitidin bolghan qanun,edliye xadimliri "jinayetchiler"ge eqil ügitip,jinayitini tapshurushqa yol qoymay,ularning köpünchisini qoyuwetkenligi üchün,u "jinayetchiler" yingne ishini teshkillidi,dep yeziwatidu.

Uyghurlar bolsa,"7.5"weqeside Uyghurlarni qanliq basturghan hökümet,"9-3-4" künliri Xenlerning namayishini qoghdighanlighini,bu selishturma Uyghurlarni düshmen millet dep qaralghanlighining ispati ikenligi toghrisida ortaq köz qarashqa kelmekte.

Milliy sep iniq ayrilmaqta.Xitay hökümitige sadiq Uyghurlarmu oxshashla Xen millitining nepritige duchar bolushtin qotulalmaywatidu.ghalchiliqmu yengi weziyet aldida qimmitini yoqatmaqta.

Wanglochuan mes'uliyettin özini qachurush üchün Ürümchi sheherlik partikomning sekirtari Lizhini we Aptonom rayonluq Gong'entingning naziri Liao xuyxua ni wezipisin elip tashlidi.
Wanglochuan xelqning közini boyaydighan bu saxtikarliqqa Uyghurlar pisen qilmayla qalmastin,Xen ahalisimu shöhbe bilen qarimaqta. Lizhi Sheherlik partikom sekirtarlighidin elip tashlan'ghan bolsimu,aptonom rayonluq xelq qurulteyining muawin reisligidin elip tashlanmidi.aptonom rayon derijilik kadirliq salahiti,maashi,kichik mashinisi,imtiyazidin hechnerse yoqatqini yoq.Lizhi 40 yildin beri Sherqi Türkistanda yashawatqan bolsimu,Wanglochuan dewride amiti kelip östürülüp,etiwalap ishlitilgen bir kishi.Wanglochuanning sadiq xiyanetchi ortighi.

Ürümchi sheherining yengi shekirtari Zhuxeylun ilgiri Wanglochan teripidin Qeshqer,Xotenlerde birinji hoquq tutquzulghan shexis bolup,nöwette aptonom rayonluq intizam tekshürüsh komititining brinji sekirtari idi.Wanglochuanning ong qol weziri wer xiyanetchi ortaghi .Uyghurlarni basturushta tejirbisi bar.Zhuxeylunning Ürümchi sheherlik partikomning birinji sekirtari bolishi hech bir nersini özgertelmeydu.

Aptonom rayonluq Gong'entingning elip tashlan'ghan naziri Liuyawxua Uyghurlarning qenini ichip kelgen bir jallat.nazirliq wezipisidin elip tashlanghan bolsimu,aptonum rayonluq siyasi kengeshning muawin reislik wezipisidin elip tashlanghini yoq.yenila aptonom rayon derijilik kadirliq salahiti,maashi,kichik mashinisi,imtiyazigha hechqandaq tesir yetkini yoq.

Yengi Gong'en naziri juchangjie bolsa, Wanglochuan sendungdin ekelgen yurtlighi,yeqini,texi yeqindila Aqsu wilayetlik partikomning sekirtarlighigha östürülgen idi. hazir bixeterlik naziri qilip östürüldi.

Bu qetim Uyghurlargha bolgha siyasi besim daghdughusiz kücheytilmekte.Uyghurlarmu qutulushning küreshtin bashqa yoli yoqlighini tonup yetmekte.

Weziyet keskin,bundin keyin teximu keskinlishishi mumkin.

Sherqi Türkistanda 17 yildin biri hökümiranlighini sürdürüp keliwatqan 65 yashliq Wanglochun we öz millitige xiyanet qilishta dunya rekortini bozup tashlighan Nur bekri hoquqidin elip tashlinip,qanuni sotqa tapshurulmay turup Sherqi Türkistanda milliy we ijtimai mesliler toghrisida yengi qedem elinishigha ishnish mumkin emes.

Wetende Uyghurlarmu,Xenzularmu teshkillenmekte.Uyghur milliti öz teqdirini hel qilish yolida eng jiddi,eng xeterlik bir basquchqa kirdi.
Toghra qararni weten ichidikiler beridighanlighigha ishenchem kamil.

2009.09.07
http://www.peacehall.com/news/gb/chi...09070743.shtml
http://news.bbc.co.uk/chinese/si ... 8241000/8241000.stm


http://news.xinhuanet.com/politi ... ontent_12005548.htm

http://www.peacehall.com/news/gb/chi...09070913.shtml

http://www.peacehall.com/news/gb/chi...09070745.shtml

http://epochtimes.com/gb/9/9/7/n2648782.htm