Xitay Puqraliri Namayishidin Kéyinki Uyghur Weziyiti
Muxbirimiz Mihriban
2009-09-07

Radiomizgha kelgen inkaslardin hem xelqara metbuatlarning xewerliridin melum bolushiche, gerche 2 - Séntebir küni ürümchide bashlanghan xitay puqralirining namayishi toxtighan bolsimu, lékin ürümchi weziyiti yenila nahayiti jiddiy bolmaqta iken.

6 - Séntebir tartilghan bu sürette, bir nechche uyghur puqraliri chéqilish aldida turghan rabiye soda sariyining aldidin ötüp kétiwatqanliqi körsitilgen. Öng terep yandin körünüp turghan bina eqide soda sarisi. Bu binamu chéqilish aldida.

Ürümchi we bashqa sheherlerdiki yingne sanjishtin kélip chiqqan wehimilik keypiyat éghir bolup, hazir köchmen xitay puqraliri bilen yerlik uyghurlar otturisida jiddiylik küchiyiwatqanliqini, xitay puqralirining uyghurlarning magizinliridin mal almaydighan, uyghur réstoranlirida tamaq yémeydighan, kochilardiki xitaylar heydigen taksilirining uyghurlarni körse toxtimaydighan weziyet shekillengenliki heqqidiki xewerler b b s, birleshme agéntliqi, amérika awazi, gérmaniye awazi, fransiye agéntliqi, türkiye metbuatliri qatarliq chetel metbuatlirida birilmekte.

Radiomizgha téléfon qilghan cheteldiki bir uyghur, bügün etigen ürümchige téléfon qilghinida, ailisidikilerdin anglishiche, bashlanghuch mektep we ottura mektep balilirining tetilge qoyup bérilgenlikini, kocha aptobuslirida uyghurlarning kimliki qattiq tekshürülüwatqanliqini, idare jemiyetlerde ishchi ‏ - Xizmetchilerge öz bixeterlikini saqlash heqqide uqturush qilinghanliqini sözlep berdi.

Chetelde yashawatqan yene bir uyghurmu özining qeshqerdiki ailisige téléfon qilghinida, dadisining dep bérishiche,qeshqerdimu xitay puqraliri bilen uyghurlar arisidiki munasiwetning jiddiyliship ketkenlikini sözlep berdi.

Xitay hökümiti, puqralargha yingne sanjip wehime peyda qilghanlarni qattiq jazalaydighanliqini bildürgen bolup, xitayning shinxua agéntliqining 6 - Séntebir künidiki inglizche xewiride, uyghur aptonom rayonluq jamaet xewpsizlik nazariti we ürümchi sheherlik saqchi idarisi bayanat élan qilip, 8 - Ayning 20 - Künidin 9 - Ayning 4 - Künigiche bolghan ariliqta 531 kishining özige zeherlik yingne sanchilghanliqini shikayet qilip saqchigha melum qilghanliqini, bularning ichide bedinide yingne izi bayqalghanlar 171 neper, yingnidin yuqumluq késelge giriptar bolup,doxturxanida dawaliniwatqanlarning sani 42 neper ikenlikini élan qilghan. Shinxua agéntliqining xewiride yene, tünügün ürümchi sheherlik saqchi idarisi,teptish idarisi we sot mehkimisi birliship uqturush élan qilghanliqi bayan qilinghan. Uqturushta bildürülüshiche, yingne sanjighuchilargha eng az 3 yilliqtin mudetsizlikkiche qamaq jazasi bérilidighanliqi, hetta ölüm jazasi bérilidighanliqi alahide tekitligen.

Xitay hökümiti, xelqaragha bergen xewiride, gerche ürümchidiki xitay puqraliri élip barghan namayish kontrol qilinip, ürümchi weziyitining muqimlishiwatqanliqini élan qilghan bolsimu, emma 6 - Séntebir küni erkin asiya radiosigha yollanghan uchurda, ürümchidin bir uyghur ayalning inkas qilishiche, 4 - Séntebir jüme küni shiyawshimin etrapida xitay puqraliri topliship uyghurlarni uruwatqanliqini öz közi bilen körgenlikini, kochilarning xitay saqchiliri teripidin qamal qilinip, yoldin ötüwatqan kishilerning kimlikining qattiq tekshürülüwatqanliqini bayan qildi.

Bu ayal öz sözide yene, shiyawshimin etrapida saqchilar kimlikni tekshürüwatqanda, kimlikini körsitish telep qilinghan bir uyghur yashning aghzidiki tamakini tutashturush uchun, yanchuqidin chaqmiqini éliwatqinida saqchilar teripidin "bomba tutashturmaqchi boldi" dep qarilip étip tashlanghanliqini sözlep berdi.

Xitay hökümiti xelqaragha bergen xewiride,ürümchidiki xitay puqralirining namayishi jeryanida 5 kishining ölgenlikini 20 din artuq kishining éghir yaridar bolghanliqini xewer qilghan idi, emma radiomizgha yaponiyidin téléfon qilghan haji qutluq qadir ependi özining wetendiki uyghurlardin téléfon arqiliq igiligen melumatida, xitay puqralirining bu qétimqi namayishida ölgen we yaridar bolghan puqralarning köpchiliki uyghur bolup, ularning 20~30 etrapida ikenlikini bildürdi.

Hazir ürümchi weziyiti yenila jiddiy bolup, kochilarda qoralliq eskerler tinchliqni saqlawatqan bolsimu, lékin kochilarda xitay puqraliri bilen uyghurlar otturisidiki tirkishish weziyiti yenila dawamlishiwatmaqta iken. Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishitning erkin asiya radiosigha bildürüshiche, tünügün yekshenbe küni, 100din artuq xitay puqraliri uyghurlar zich olturaqlashqan bext yoli, jenubiy azadliq yoli qatarliq jaygha bésip kélip 20 din artuq uyghurni yarilandurup, 3 uyghurning ölüshini keltürüp chiqarghan.

Yéngi ira tor bétining bügünki xewiride ürümchide 2 neper uyghurning xitaylar teripidin urup öltürülgenliki heqqidiki xewer bérilgen.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumqide-weziyiti-09072009202738.html/story_main?encoding=latin