Xitay Uyghur Balilirining Diniy Telim Terbiye Élishini Chekleydighan Yéngi Belgilime Chiqarghan

Muxbirimiz Erkin
2009-12-16

Xitay uyghur aptonom rayonida diniy erkinlikni kontrol qilishni kücheytidighan yéngi belgilime maqullap, balilirining diniy erkinliki we ata - Anilarning perzentlirige ailide diniy telim terbiye bérishini kontrol qilishni kücheytken.

Dairiler mezkur belgilime diniy paaliyetlerning yash - Ösmürlerdiki "selbiy tesiri"ni chekleshni meqset qilidighanliqini ilgiri sürmekme. Lékin analizchilar mezkur belgilimini xitay asasi qanunidiki munasiwetlik maddilargha xilap, dep eyibligen.

Uyghur aptonom rayonining ösmür balilargha diniy telim terbiye élip bérishni cheklesh toghrisidiki yéngi belgilimisi 12 ‏- Ayning 1 ‏- Künidin bashlap resmiy yolgha qoyulghan bolup, mezkur belgilimide yash ösmürlerge qoyulghan diniy paaliyet cheklimisi kéngeytilgen, ata- Anilarning perzentlirini diniy paaliyetlerge qatnashturushi we dingha ishinishini telep qilishi cheklengen.

Shinxua axbarat agéntliqining yéqinda tarqatqan mezkur belgilime toghrisidiki bir xewiride bu yéngi belgilimining diniy paaliyetlerning yash ösmürlerde "selbiy tesir" peyda qilishining aldini élishni közde tutidighanliqi tekitlengen bolup, bu belgilimining konkrét mezmunini xitay metbuatlirida yaki munasiwetlik tor betliride uchratqili bolmaydu. Uyghur aptonom rayoni hökümiti bu yil 6 ‏- Ayda yash ösmürlerni "qoghdash" toghrisida yéngi belgilime teyyarlap, uyghur aptonom rayoni xelq qurultiyigha sunghan idi. Bu heqtiki xewerlerde "5 - Iyul weqesi" yüz bergendin kéyin bu belgilimige tüzütüsh kirgüzülgenliki, lékin bu belgilimining 6‏ - Aydiki nusxisi bilen 1‏ - Dékabirdin bashlap yolgha qoyulghan resmi nusxisining mezmun jehettiki perqi, yéngi nusxisigha zadi qanchilik özgertish kirgüzülgenliki melum emesliki bildürülgen.

Dunya uyghur qurultiyi bolsa yéngi belgilimini " xelqara kishilik hoquq ehdinamilirigha xilap bolupla qalmay, belki xitayning asasi qanunidiki diniy erkinlikke ait munasiwetlik maddilargha zit", dep qarimaqta.

Uyghur aptonom rayoni dairilirining 6 ‏‏- Aydiki qanun layihiside ata - Anilar "yash - Ösmürlerning diniy paaliyet bilen shughullinishigha yol qoymasliqi kérek," déyilgen bolup, uningda yene "her qandaq teshkilat yaki shexsning yash - Ösmürlerni diniy paaliyetke qatnishishqa teshebbus qilish, zorlash yaki dinni qoral qilip, yash ösmürlerge mejburi telim terbiye élip bérishigha bolmaydu" dep körsitilgen.

Bu belgilimige qarighanda eger yash - Ösmürler diniy paaliyetke qatnishishqa teshebbus qilinsa yaki mejburlansa, ular " mektep, ahalilar komitéti, yéza we yaki yash - Ösmürlerni qoghdash ishxanisi, j x organlirining qoghdishini telep qilalaydu", déyilgen.

Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri birleshme komitéti aldinqi küni élan qilghan mezkur belgilime toghrisidiki mulahiziside "bu yéngi belgilime shinjang uyghur aptonom rayonida 1993 - Yili yolgha qoyulghan yash - Ösmürlerni qoghdash qanunini ijra qilish qaidisidiki cheklimilerge qoshumche bolsimu, lékin ata - Anilarning perzentlirini diniy paaliyetke qatnashturushini tosidighan bu höjjetning özila balilarning diniy paaliyetke qatnishishini pütünley chekligen. Biz ilgiri éytqinimizgha oxshash bu türlük cheklimini xitayning bashqa jaylirida uchratqili bolmaydu shundaqla bu cheklimining xitay dölet qanunida asasi yoqtur" dep otturigha qoyulghan.

Xitay 2004 ‏- Yili 12 ‏- Ayda diniy ishlarni bashqurush toghrisidiki yéngi belgilimisini élan qilip, 2005 ‏- Yili 3 ‏- Ayda resmi yolgha qoyghan idi. Uyghur aptonom rayoni dairilirining hazirqi diniy ishlarni bashqurush qaidisi bolsa mezkur belgilime asasida tüzülgen.

Xitay kishilik hoquq paaliyetchisi, adwokat wang guangzé bolsa xitayda diniy munasiwetlerdiki ziddiyetke xitay hökümiti yolgha qoyghan türlük diniy belgilimilerning seweb boliwatqanliqini eskertidu. U, xitayning diniy ishlarni bashqurush belgilimisini tenqidlep, "dairiler bu belgilimide heqiqeten tunji qétim memuriy bashqurush asasidiki diniy guruhlar, diniy sorunlar, diniy paaliyetler, diniy simwollar, diniy neshriyat buyumlirini omumi yüzlük tekshürüsh we testiqlash tüzümini yolgha qoyghan idi. Mana bu tüzüm hazirqi diniy mesililerde yüz bériwatqan türlük ziddiyetlerning kélip chiqishidiki tüp sewebtur" deydu.

Lékin, amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti élan qilghan mezkur belgilime heqqidiki mulahizide xitayning "yash ösmürlerni qoghdash qanuni" da diniy mesile shundaqla döletning "diniy ishlar bashqurush qaidisi" de balilarning diniy erkinliki we ata - Anilarning perzentlirige diniy telim terbiye bérish hoquqigha dair mesile tilgha élinmighanliqi tekitlengen.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-elida-dinniy-cheklime-12162009194131.html/story_main?encoding=latin