DUQ ning 22 Neper Qerindishimiz Heqqidiki Bayanati

2009-yil19-Dikabir kuni Uyghurlar uchun, bolupmu muhajirettiki Uyghurlar uchun, qarakun boldi. Kambodja hokumiti Xitay hokumitining qattiq besimigha bash egip,Xitaydin qechip chiqip Kambodjada siyasiy panahliq tiligen 20 neper Uyghurnixelq'ara qanunlargha xilap halda Xitaygha mejburiy qayturiwetti. Netijide,xelq'ara jem'iyetlerning, bezibir gherb doletlirining we DUQ ning ularni 3-birbixeter doletke orunlashturup, Xitay tehditidin xalas qilish arzusi eng axiridaechinishliq meghlubiyet bilen axirlashti.

Gerche dunyadiki ali hoquqluq kuchlerdin Amerika, Yawropa birligi, BDT we dunyadiki nopuzluq kishilik hoquq teshkilatliridin bolghan Kishilik Hoquqni Kuzitish Teshkilati we Xelq'araKechurum Teshkilati mezkur Uyghurlar Kambodja hokumiti teripidin Xitayghaqayturulup berilse, ularning intayin eghir aqiwetke uchrishi we hetta olumgejazasigha hokum qilinishi mumkinliki heqqide Kambodia hokumitini qayta-qaytaqattiq agahlandurghan bolsimu, Kambodja hokumiti yuqiriqi agahlandurushlargha qilche pisent qilmay, 20 Uyghur musapirni eng axirida yenila Xitaygha mejburiy otkuzup berdi.

20 Uyghur musapirlarning putkul dunyaning kozichilap Xitaygha mejburiy qayturulup berilishi Uyghurlarni eghir qayghugha, til bilen teswirligusiz endishige we azapqa duchar qildi. Bu weqe texi yeqindila yuzbergen 5-iyul chong qirghinchiliqidin keyin yurek-baghri lexte-lexte bolghan Uyghurlar uchun yene bir chong zerbe boldi.

Mezkur weqening DUQ rehberlikidiki Uyghur musteqilliq herikitige elip kelidighan selbiy siyasiy tesirining qanchilik kuchluk bolidighanliqi we qanchilik uzaqqa sozilidighanliqini qiyas qilish tes emes. Shuni semimiylik bilen etirap qilimizki, 20 Uyghur musapirning erkinlikke erishish umidi we urunushlirining eghir meghlubiyet bilen axirlishishi DUQ ning xizmitige qarita nurghun soallarni qoydi.

Bu weqe muhajirette yashawatqanqerindashlirimiz arisida zor ghulghula peyda qildi. Köpligen yurtdashlirimiz heqliq halda bu 20 neper qerindishimizni neme üchün qutquzup qalalmighanliqimizgha qarita tenqid-pikirliri, ökünüshi we aghrinishlirini otturigha qoyup, Qurultiyimizdin bu heqte jawap we izahat berishni telep qilip kelmekte.

Biz wetendashlirimizning bu jehettiki semimiy hessiyatini toghra chüshinimiz we bergen tenqid-pikirlirini chin yürikimizdin qobul qilimiz! Aldi bilen shu nerse tekitlinishi kerekki, 20 neper qerindishimizning Xitaygha qayturulushining köp tereplime sewepliri bar. Emma Sherqiy Turkistan milliy herikitige yetekchilik qiliwatqanbir teshkilat bolush süpitimiz bilen, bu echinishliq aqiwetning tunji mes'uliyitini semimiylik bilen üstimizge alimiz!

Oz nowitide shunimu eskertip otushni muwapiq dep qaraymizki, Qurultiyimiz 22 neper qerindishimizni qutquzup qelish üchün qolidiki mewjut imkanlirininghemmini ishletken bolsimu, netijide yenila ularni qutquzup qalalmidi. Ushbu munasiwet bilen weten ichi we sirtidiki putkul Uyghurlardin towenchilik bilen epu soraymiz!

Chet'ellerdiki wetendashlirimizning bu 22 neper qerindashlirimizning hayatigha yuksek derijide jiddiy kongul bolishi, bizni bir tereptin bizning ortaq milliy teqdir qarishi ustige qurulghan milliy mes'uliyet engimizning qanchilik kuchluklikidin soyundurse, yene bir tereptin aldimizda taki Uyghur helqi arzuqilghan erkinligimizni alghuche bolghan jeryanda biz duch kelidighan qiyinchiliqlarda burunqidinmu ittipaqlishishimizning zorurlikini yene bir qetim jiddiy bildurdi. Emma shunimu segeklik bilen körüshimiz lazimki, 22 Uyghur qerindashlirimizning teqdirige echinip turup we Qurultiyimizgha bolghan ishench sewebidin beriliwatqan tenqit-pikirlerning birqisim bezi yaman gherezlik kishiler teripidin Qurultiyimizning we liderimiz Rabiye Qadir xanimning obrazini el arisida xunukleshturush uchun suyi'istimal qiliniwatidu. Xelqimizni Xitayning milliy herikitimizge qaratqan hujumigha astirttin masliship beriwatqan bu xil siyasiy suyiqestlerdin hezer eyleshke chaqirimiz !

Eziz wetendashlar, Shuni eytish kerekki, Qurultiyimiz 22 neper Uyghur mesilisi otturighachiqqandin beri beziler ilgiri surginidek jim olturiwalghini hem mexpiyetlikni ashkarilap ularning qayturulushigha yol hazirlap bergini yoq. Eksiche, u 22neper Uyghur qerindishimizning mesilisi deslipide Vietnamda otturigha chiqqandin beri ularning bixeterlikini kapaletke ige qilish uchun keche-kunduz heriket qildi. Bu yil 9-ayning otturlirida DUQ birguruppa Uyghur musapirlirining Xitay chegrisidin halqip, Vetnamgha qechip chiqqanliqidin xewer tapqandin keyin, bu musapirlarning weziyitini jiddiy muzakire qildi. Buni mexpiy elip berish uchun mes'ul xadimlar mexsus belgilendi, hemde ularning BDT Muhajirlar Yuksek Komisarliqi wasitisi we bashqayollar bilen bixeter 3-bir doletke yotkilishi uchun zor tirishchanliqlar korsitildi. Mexsus adem ewetildi, maddiy we meniwi yardem qilindi.

Qurultiyimiz BDT Musapirlar Aliy Komissarliqining mes'ulliri, BDT Kishilik Hoquq Komitetining mes'ulliri, Amerika Tashqiy IshlarMinistirlikining mes'ulliri we Yawropa Ittipaqining munasiwetlik organliri bilen körüshüp, 22 Uyghur musapirning panahliq mesilisini tezrek bir terepqilishqa kuchidi. Bolupmu Qurultiyimiz yuqiridiki orunlardin ularni bixeter birdöletke yötkesh we ularning amanliqigha kapaletlik qilish heqqide Kambodja hökümitige besim ishlitishni telep qildi.

Xitay Tashqi Ishlar Ministirliki Kambodjadiki 22 bala üstide tekshürüsh elip beriwatqanliqini elan qilghandin keyin, re'isimiz Rabiye xanim bashchiliqidabir hey'et mexsus Jenwege berip, BDT Musapirlar Aliy Komissarliqiningmes'ulliri bilen körüshüp, 22 bala mesilisini yene qayta süylidi. Elip barghanbarliq paaliyetler we tirishchanliqlar netijiside bizning alghan jawabimiz, "22balining hayatigha we ularning Xitaygha qayturulmasliqigha kapaletlik qilinidu." degendek wediler boldi. Shundaqtimu biz yene türlük qutquzush yolliri üstide jiddiy izdenduq, emma Kambodjaning weziyitining intayin murekkep, uning üstige Xitayning mezkur dolettiki kuchining pewqul'adde kuchluk bolushi sewebidin tirishchanliqimiz bikargha ketti.

12-ayning 17-küni Kambodja saqchi organliri tuyuqsiz mutihemlerche heriket qilip, BDT ning himayisi astida turiwatqan bu Uyghurlarni tutup, Pan Pehm shehiridiki bir türmige qamidi. Biz jiddiy sürüshtürüsh arqiliq ularning18-Dikabir küni Xitayning Shanghai shehirige yolgha selinidighanliqidin xewer taptuq we bu hadisidin Amerika hökümitini, Yawropa birlikini we BDT ni xewerdar qilduq.

BDT Musapirlar Aliy Komissarliqining Kambodjadiki xadimlirimu ushbu Uyghurlarni qutquzup qelish üchün zor derijide tirishchanliq körsetken bolsimu, ularning küchi peqetla ularning Xitaygha qayturulushini bir kün kechiktürüshkila yetti. Eng axirida yenila Xitay bilen Kambodjaning tarixiy yeqin munasiwiti we ular otturisida yeqinda emeliylishidighan bir milyard dollarliq iqtisadiy mebleghselish munasiwiti eghir besip ketti. Netijide, 19-Dekabir küni 20 neper Uyghur siyasiy panahliq tiliguchiler Kambodjadiki bir herbiy ayrudurum arqiliq Xitaygha mexpiy yolgha selindi.(Bu heqte teximu tepsiliy melumat elishni xalaydighan qerindashlirimizning Qurultiyimizning mes'ul xadimliri bilen alaqilashiniqarshi alimiz.)

Eziz wetendashlar,
Bu qetimqi paji'e ozining horliki uchun esirlerdin beri qurban berip keliwatqan xelqimizning tarixidiki tunji weqe emes, shundaqla eng axirqisimu emes. Xitay hokumranliqi astida yashighan waqit ichide yuqiriqidek we yuqiriqidinmu eghir qismetlerge kelguside yene duchar bolushimiz mumkin. Bu qetimqi paji'e kishilik hoquqtin iqtisadiy menpe'etni ustun korushke barghanseri yuzliniwatqan bu dunyada milliy herikitimizning aldida tashlinip yatqan teximu qiyin menzillerdin besharet beridu. Bu qetimqi paji'e 5-iyulqirghinchiliqining helihem dawam qiliwatqanliqining-weten ichidila emes, belkiwetenning sirtidimu izchil dawamlishiwatqanliqining-achchiq ispatidur.

20Uyghurning ilgirige oxshash tehditke we erksizlikke qayturulghan hayati, bizge ular ishqa ashurmaqchi bolghan muqeddes wezipini qaldurup ketti. Ular mejburiy elip ketildi, emma ular erkinlikke erishishni keche-kunduz arzu qiliwatqan putkul Uyghurlarning arminini bizge amanet qoyup ketti. Ular mejburiy elip ketildi, emma ular ozliri sozleshke ulgirelmigen Uyghurlarning beshidiki qanliq kechmishlerni bizning dawamlashturup sozlishimizge qaldurup ketti. Xitaylar teripidin "jinayetchi" dep qarilanghan ikki nariside balini oz ichige alghan 20Uyghurning paji'elik teqdiri putkul dunya jama'etlirige-meyli Uyghurlargha ta hazirghiche yardem berip keliwatqan yaki ularning qirghin qilinishini kormeslikke seliwatqan dunya jama'etliri bolsun-Uyghurlarning erkinlik iradisini yene bir qetim namayan qildi, ularning exlaqiy mes'uliyitini soraqlidi, ularning pul-menpe'et aldidiki arisaldiliqini qattiq mesxire qildi.Bu qetimqi paji'e bizge yene shunimu bilduriduki, ulugh bir ghayining eghir-eghir bedelliri bolidu.

Ejdadlirimizmushu esir ichide sansizlighan küreshlerni qilip, minglighan, yüzminglighan qurbanlirimizning bedilige ikki qetim jumhuriyet qurghan we bu ikki jumhuriyitiyiqilghandimu ümidini we ishenchisini yoqatmighan, gheyriti ajizlashmighan, küresh iradisi sunmighan. Shuning üchünmu milliy kürishimiz bügünkiche üzülmey dawam qilip keliwatidu. Eger ejdad rohigha warisliq qilimiz deydikenmiz, bu paji'edin tejribe-sawaq elishimiz, emma küreshte bel qoyuwetmeslikimiz, yuqiriqidek ongushsuzluqlargha uchrighanda birlik-ittipaqliqimizni we öz arahemkarliqimizni teximu kücheytishimiz lazim.

Ushbu weqe sewebidin dunyagha deydighinimiz: Uyghurlarning bu qetimqi meghlubiyiti Uyghurlarningla meghlubiyiti bolmastin, belki ozlirini insanning eng eqelliy heq-hoquqlirini qoghdighuchilar dep atiwalghanlarning del shu hoquqlarni dunyaning kozige korsitip turup depsende qiliwatqan bir mustebit hakimiyet-Xitay hakimiyiti-aldidiki meghlubiyitidur. Bu Uyghurlarning erkinlik ghayisige berilgen zerbila emes, belki, teximu echinishliqi, del mushu erkinlikni qoghdashni wede qilghan xelq'araliq qanunlargha, BDT gha, Amerikigha we Yawropa Birlikige berilgen zerbidur.

Dunya meyli etirap qilsun yaki qilmisun, Uyghur mesilisi xelq'ara qanunlarning, kishilik hoquq ehdinamilirining we siyasiy panahliq tilesh heqqidiki qanunlarning ijra qilinishigha qarita bashtin axir bir eghir soal, achiq mesxire we bash tartip bolmas mes'uliyet supitide mewjutbolup turidu.

Ushbu weqe sewebidin Xitaygha deydighinimiz: Uyghurlarning erkinlik izdinishini pizikiliq nuqtidin kontrol qilish hazirche mumkin bolsimu, lekin ularning erkinlik intilishini iradisini, rohini kontrol qilish mumkin emes. Chunki, Uyghurlargha shu nerse alliburun ayanki peqet erkinlikke intilishla, meyli u qanchilik bedelni telep qilsun, ularni bu dunyadiki chidighusiz azabta xuddi paxtining ichide otni saqlighandek saqlap keliwatqan birdinbir amildur. Ular bu erkinlik uchun otmushtimu qurban bergen, hazirmu qurban beriwatidu we kelgusidimu qurban beridu-taki shu erkinlik uzul-kesil reallashqiche.

Ushbu weqe sewebidin Uyghurlargha deydighinimiz: xuddi 20 Uyghurgha oxshash hemmimiz, meyli nede yashayli we meyli kim bolayli-helihem erkinlik izdewatimiz we uning uchun bedel tolewatimiz. Mushu erkinlik ghayisi hemmimizni teximu uyul, iradilik qilsun. Xitaygha mejburiy qayturulghan 20 Uyghurning bugunki qismiti bizning koz yeshimizdur; lekin ularning etige bolghan ghayisi bizning kuresh yolimizdur. Bu yol muqeddestur-bu yoldin bizni hechkim qayturalmaydu.

Hormet bilen,

Dunya Uyghur Qurultiyi

2009-yili12-ayning 21-kuni

http://www.uyghurcongress.org/uy/?p=349