Muxbirimiz Shohret Hoshur
2009-12-10
9 - Dékabir, amérika dölet mejilisining awam palatasida nöwette uyghurlargha bériliwatqan ölüm jazaliri heqqide bir qarar layihisi otturigha qoyulghan. Layihide asasliqi 5 - Iyul weqesi we uningdin kéyin dawam qiliwatqan ölüm jazaliri heqqide pozitsiye we xitay hökümitige qarita chaqiriq hem teshebbuslar otturigha qoyulghan.
Bu qarar layihisi, kiris simis (Chris Smith), jéymis mikgoworén (James McGovern), bill délaxant (Bill Delahunt ), we frak wolf (Frank Wolf) qatarliq 4 neper palata ezasining imzasi bilen otturigha qoyulghan we tonushturulghan.
Qarar layihisi mundaq bashlinidu: "biz awam palata ezaliri xitay xelq jumhuriyitining, 5 - Iyul weqesidin kéyin uyghurlar üstidin ijra qiliwatqan xalighanche tutqun qilish we ölüm jazalirini xelqara teripidin étirap qilinghan insan heqliri we qanuniy tertip ölchemlirige xilap dep qaraymiz."
Qarar layihisining bash qismida 5 - Iyul weqesining tinchliq sheklidiki namayish bilen bashlanghanliqi we uning basturulghanliqi eskertilgen؛ 5 - Iyul künidiki urush chéqish weqesi bolsa, xitay hökümitining yillardin béri ijra qilip kelgen kemsitish siyasitining netijisi dep körsitilgen.
Qarar layihiside yene, xitayning uyghur rayonigha milyonlap köchmen yötkigenliki, bu arqiliq uyghurlarning milliy kimlik we milliy medeniyitini yoqitishqa urunghanliqi, uyghurlarning yash emgek küchlirini, mejburi halda, xitay ölkiliridiki nachar ish orunlirigha yötkigenliki, mana mushuninggha oxshighan ijraatlar sewebidin uyghur rayonida milliy ziddiyetning keskinleshkenliki bayan qilinghan.
Qarar layihiside, 5 - Iyul weqesining bash axiri we uningdin kéyinki weziyet obyéktip we terepsiz shekilde bayan qilinghandin kéyin, xitay hökümitige qarita tenqid we chaqiriqlar bayan qilinghan. Layihining bu qismida mundaq déyilidu: "biz bigunah insanlargha qaritilghan zorawanliq heriketlirini qattiq eyibleymiz؛ jinayet ötküzgenlerni jazagha tartilishi kérek dep qaraymiz. Emma jaza choqum xelqara insan heqliri we qanuniy ölchemlirige uyghun bolushi kérek. Xitay hökümiti xelqara qanungha xilap halda yürgüziwatqan ölüm jazalirini toxtitishi kérek."
Layihide yene mundaq déyilgen: "xitay xelqara kélishimlerdiki mejburiyet we wedilirige asasen, 5 - Iyul weqesidin kéyin tutqun qilinghanlarning tizimlikini xelqara qizil krisit jemiyitige tapshurushi kérek؛ xelqara tekshürüsh guruppisi we axbarat sahesining 5 - Iyul heqqidiki sotlargha qatnishishi we nazaret qilishi kérek."
Qarar layihiside sotliniwatqan mehkumlarning adwokat tutushigha we aile tawabati bilen körüshishige yol qoyushi tekitlengen.
Qarar layihiside yene, amérika prézidéntining, qanunsiz ölüm jazalirigha keskin ton bilen qarshiliq bildürüshi, tibet we ürümchide amérika konsulxanisi échishni qayta otturigha qoyushini؛ xitaydiki amérika elchixanisining 5 - Iyul sotigha qatniship, sotning qanuniyliqini közitish üchün, xitay hökümitige iltimas sunushi telep qilinghan.
Mezkur qararname, tünügün amérika awam palatasida tonushturulghan. Kéler hepte bu layihe muzakirige sunulup awazgha qoyulidu؛ eger awaz üstünlikige érishelise, amérikining 5 - Iyul weqesi heqqidiki éniq meydani süpitide élan qilinidu. Hazirgha qeder 5 - Iyul weqesi heqqide 50 ke yéqin dölet we teshkilatlar ipade bildürdi. Bularning ichide uyghurlar terepte, eng qattiq pozitsiye bildürgini türkiye jumhuriyitidur.
Amérika hazirgha qeder bu heqte birqanche qétim ipade bildürgen؛ emma bu ipadiler, uyghur teshkilatlirining kütken ümidlirige jawab bolalmighan idi. Közetküchilerning éytishiche, eger awam palatigha sunulghan yuqirqi layihe testiqtin ötse, bu amérikining 5 - Iyul weqesi heqqidiki eng éniq, eng keskin teleppuzdiki pozitsiyisi hésablinidu.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-uchun-qararname-12102009210732.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
