Yarqin
Her bir xelqning bugunki hayati,u xelqning tarixi boyiche qilghan emgigining netijisidur.
Uyghur Xelqining kechmishtiki emgeklirining netijisi-bugun yashawatqan kunidur.
Dunyada kuchlukler we ajizlar bolghinigha oxshash,aldighuchilar we aldanghuchilar bar.undaq bolmisa idi ,300 yil aldidiki pen –texnika intayin ajiz turuwatqan bir dewirde kichikkine aral doliti bolghan Engiliye dunya quruqlughining 60% ni hakimiyiti astigha alalmighan bulatti.
1618.yili hindistanda qurulghan “ingiliz sherqi hindistan shirkiti” asta-asta putun hindistanni ishxal qildi.bugünki pakistan,hindistan,Bengal,Birma,..hetta shanggang..lar bir ingiliz tijari shirkiti teripidin ishxal qilinghanlighidin xewiringiz barmidi?
1858.yili 8.ayning 2.kuni Engiliye parlamentining qarari bilen sherqtiki bu mustemlike rayonlar “ingiliz sherqi Hindistan shirkiti”teripidin,engiliye mustemlike ministirligige otkuzup berildi.
Bir tijari shirket eskiri,siyasi hakimiyetke aylinish jeryani uzun bir hekaye.amma,shuni hatirlitip qoyayki,peqetla hindistanda 723 xil etnik til bilen sözlishidighan millet bar idi.xelq chechilip yatqan qumdek idi.Babur padishalighi Hindistanda heshemetlik ordilarni yasash bilen meshxul idi.
Biz Uyghurlarning ata-bowisi bolghan Baburlar Hindistandin ibaret azap-uqubet dengizi ustide kichikkine bexit-saadet arili yaritip yashawatatti.payansiz yeshilliqqa purken’gen Hindistan’gha meptun bolup,ozlirining qum basqan ana wetinini unutqan idi.ingiliz shirkiti bu kichik bexit arilini ghayet zor azap dengizgha gheriq qiliwetishta bek qiynalmidi.
X x x x
Hindistanni ishxal qilghan ingilizlar,Orta asiyani ishxal qilghan Ruslar nimishke Sherqi Turkistanni ishxal qilishqa qizziqmidi?
X x x x
Yaqup beg Sherqi Turkistanni birleshturush uchun 200 mingdin artuq Uyghurning beshini kesishke mejbur qaldi.peqetla Yaqupbeg olturgen Hotenlikning sani, 40.000 neperdin ashidu.
Uyghurlar oz wetinide ittipaqliship bir milliy hakimiyetni tikliyeligen bolsa idi,Yaqupbegke nime hajet qalatti?
Yaqup beg 16 yil Uyghurlarni birlik ichide hakimiyiti astida tutup turdi. Yeqinqi 200 yilliq tariximizda bu bir mujize.
Yaqupbegning kuchining siri qayerde idi. “Tarixi eminiye” de shundaq bir bayan bar:” Yengisarda bir ayal Yaqupbegning aldigha eriz qilip keldi we didiki;” sizning ikki eskiringiz bazargha satqili elip kelgen qetiqimdin ikki tawaq qetiqni yewaldi.pulini bermidi” Yaqup beg sordi “qetiqingni yewalghan eskerlerni tonumsen?”.”tonuymen”.Yaqupbeg eskerlirini sepke tizdi.ayal ikki eskerni tonidi. Yaqupbeg ayalgha eytti “ bu eskerlerning qorsighini yarimen.qetiq ichidin chiqsa pulungni oteymen.eger tohmet qilghan bolsang seni olturimen”.ayal”sozum ras”dedi.Yaqupbeg ikki eskerning qarnini yardi.texiche hezim bolmighan qetiq meydiside idi. Ayalning qetiqining puli xezinidin berildi.”
X x x x
Yaqupbeg hakimiyiti ixtisadi jehettin kuchluq doletmidi?
Osmanli padishahi sultan Abduleziz,Yaqupbegning teliwigwe asasen bir qanche neper herbi geniral bilen yeterlik miqtarda qoral-yaraq,oq-dora ewetti.paraxot bilen Hindistanning Bombay shehrige kelgende,Qeshqeriye hokumitining Hindistan tomur yollirigha beridighan puli bolmighachqa qoral-yaraqlar Hindistan portida 6 ay turup qaldi.
Osmanli padishahi Sultan Abduleziz ehwaldin xewer teipip,Engiliye hokumitidin Hindistan tomur yollirini kiralidi,pulini otidi.Hindistan bilen Sherqi Turkistan arisida tomur yol yoq yerlerde yuklerni toshush uchun alidighan at,xechir,qotaz we bashqa ketidighan rasxutlarnimu ewetip berdi.
İstanbuldin yolgha chiqqan qoral-yaraq bir yerim yildin keyin Qeshqerge ulashti.
Osmanli Ruslar bilen urush halitide idi.Amma, osmanli Qibris arilini Engiliyege otkuzup berish jeryanida,Sherqi Turkistanning musteqillighini saqlap qelish yolida engiliye ge qatmu-qat telepte bolushigha qarimay,Engiliye Zozungtangning Sherqi Turkistan'gha seper qilishini righbetlendurup pul qeriz berdi****slar Zozungtangni qural we ashliq bilen teminlidi.
X x x x
Tarixta,dushmen bilen uchirashmay turup meghlup bolghan bek az sanda armiye bar.u armiyening birsi,Yaqupbegning olimidin keyinki Qeshqeriye doliti armiyesidur.
X x x x
1878-1883.arisidiki 5 yil ichide Zozungtangning Sherqi Turkistanda olturgen adimi 1 milyon etirapida.her 4 neper Uyghurdin birsi Zozungtangning qelichidin otkuzuldi.
X x x x
Bugun Sherqi Turkistanning hechbir yeride Uyghur sheitleri mazarlighi yoq.(Ghulca shehridiki Exmetjan qasimi qewrisidin bashqa) eger Zozungtangning qolida olgen 1 milyon adem,Yaqupbegning qolida olgen 200 ming adem Sherqi Turkistanda musteqil dolet qurush yolida shehit bolghan bolsa,yaki bu yolda shehit bolushqa seperwer qilinghan bolsa idi.bugun u shehitlerning qewristanliqlirini biz we balilirimiz ziyaret qilghan bolmasmiduq?
Eger bu qeder adem kuchi milliy dolitimizni qorush yolida oz janlirini aldinqi seplerde bedel qilip tuligen bolsa idi,Keyinki 100 yildin artuq waqit ichide beshimizgha kelgen milliy pajielerning yuz berishi mumkinmidi?
Yaqupbeg gerche qoqandin kelgen bolsimu,shepqetsiz herbi kuch ishletken bolsimu, biz Uyghurlarni bir bayraq asitda birleshturdi.payansiz ziminlarni birlikke kelturdi.u barliq kuchini biz Uyghurlar uchun bir dolet yaritishqa atidi.axirida biz Uyghurlarning qolida oldi. Biz bu pajiyeni qandaq izhatlaymiz?
X x x x
Sabit damollam ozimizning baghridin chiqqan bir Uyghur idi.Sherqi Turkistan dolitining bash ministiri idi.bugun biz koturup yurgen ayyultuzluq bayraqni lahiligen kishi idi.uni Yerkendiki oyidin tutup baghlap 15 kün piyade mangdurup Aqsugha apirip Xitaylargha teslim qilghanlar Uyghur emesmidi?
X x x x
Elixan Torem gerche toxmaqtin kelgen bolsimu,bizning dolet qurushimizgha yo bashchiliq qildi.milliy doletni,milliy armiyeni qurdi. Rus konsuli bir doletning reisi bolghan Elihan Toremni tutup Sewit ittipaqigha elip chiqip ketishige shirik bolghanlar ichide Uyghurlar yoqmu?
X x x x
Exmetjan Qasimi gerche Moskowada terbiylen’gen bolsimu,Ruslarnimu,Xitaylarnimu xapa qilmasliq uchun intayin mulayim,yumshaq ,moditil diplomatiyelik siyaset yolini tuti.Xitay we Ruslarni xoshal qilish uchun Aldinqi septe ilgirleshni toxtutup,herbi kuchni Osman batur bilen urushushqa qaratti.
Exmetjan Qasimi,Hech bolmighanda sewittikige oxshash ali aptonomiye berilmise xelqni qayil qilalmaydighanlighini eytqanlighi uchun siyasi we herbi yolbashchilirimiz suyqest bilen olturuldi.
Milliy rehberlirimizning olum xewiri kelgende,milliy armiye ichidin yuz neper esker chiqip qumandanlirimiz qayerde?dep asmangha qaritip bolsimu oq etip baqtimu?
Ghulja shehiride ming adem kochilargha chiqip “bashliqlirimizning qatili kim?”dep namayish qilip baqtimu?Rus konsiligha chalma-kesek etip baqtimu?
Bundaq bir milletni kim ezmeydu?kim buzek qilmaydu?
X x x x
Zozungtangdin tama qilip Yaqupbegni olturgenler,Shingshiseydin tama kutup Sabitdamollamni tutup bergenler,Maozedongdin tama kutup Elixan Torem we Exmetjan Qasimigha suyqest qilish qa shirik bolghanlar nimige erishti?
X x x x
“7.5” Urumchi weqesidiki Uyghur milliy iradisi we aqqan Uyghur qeni,Uyghur millitining kirlen’gen wijdanini yuyup tazilidi.
Asiyaning merkizide toyuqsiz partlighan siyasi wolqan,putun dunyaning diqqitini birdin ozige jelp qildi.
Mingdin artuq Uyghur ewladi shehit bolghan bolsimu,onminglarche Uyghur ewladi turmilarda qeyin-qistaqqa eliniwatqan,onlarche-yuzlerche Uyghur ewladi ashkare we yushurun etip olturuliwatqan bolsimu,Uyghur milliti dunyadiki yoqutup qoyghan etiwarini tekrar qayturup almaqta.
Uyghur milliti Ozlirining insan ikenligini,haywangha qilghan muamilini qobul qilmaydighanlighini issiq qeni bilen yazghan xitapnamisi bilen dunyagha ilan qildi.
Millitimiz axiri ozige eng kop ziyan salidighan amilning qorqunchaqliq we tamaxorlutin ibaret ikenligini tonup yetti.
Ulugh wetimiz oz perzenti bolghan Uyghurlarning tuzkor emesligini emdi kordi.
Biz elbette wetendin pexirlinimiz.wetenmu bizdin xijalet bolmastin biz bilen pexirlineleydighan boldi.chunki biz wetinimizning ippet-numisini qoghdash uchun bir az bolsimu qurban berduq.
Eydiz bolup,kesel bolup,xarlinip,qurqup yurek kesili bolup,ach qilip,soghuqta talada tongup,xeroyin chekip,xeroyin setip,bir birimizni setip... olushtin,bizge bu kulpetlerni elip kelguchilerge qarshi kuresh qilip,ularning yurigige qorqunch selip olsek insanliq qimmitimiz ashidiken emesmu!
X x x x x
Bizni Allah yaratti.qorqushqa toghra kelse Allahtin qorqushimiz lazim.Risqimiznimu Allah beridu.tama qilishqa toghra kelse Allahtin tama qilishimiz lazim.
İstiqbalimizni yat hakimiyetlerdin izdesh,kuch-quwwetni wetinimizdin uzaqlardin izdesh yenila tarixi pajiyelerning tekrarlinishgha,pushaymanliq ustige pushayman yaritishqa sewepchi bolup qelishi mumkin.
X x x x
Biz Uyghurlar dunyaning qaysi yeride yashishimizdin qet’i nezer,kuch alidighan menbeyimiz-wetendur.
X x x x
Siyasi we ixtisadi paaliyetlirimizde,wetenning we bizning dushmenlirimizdin tama qilish,angliq weya angsiz weten’ge xiyanet yoligha bashlaydu. Hem hayatimizning hem olumimizning qimmitini yoqitidu.
Qayerde,qandaq ish qilishimizdin qet’i nezer,dushmendin qorqush yaki dushmendin tama qilishtin ibaret ikki xil pisxologiyelik keseldin qurtulghan halda,kureshning,diplomatiyening,dialogning …hemmisi bizge payda elip kelidu.
Milliy erkinlik yolidiki barliq kuresh shekli biz uchun periz we zururdur.
Weten ichi we sirtidiki barliq kuresh shekli,usuli,metodi paydiliq we bir birini toluqlaydu.
Bir xil kuresh sheklini bashqa bir xil kuresh sheklini ujuqturidighan qural qilip ishlitish,emiliyette dushmen bilen hemkarlashqanliqtur.
x x x x
Milliy dawa abidisi,san-sanaqsiz qurbanlarning kozge korunmes rohidin yasalghan kesekler bilen turghuzulghan bolup,bu abidining chuqqisida oturghuchimu,abidini qoghdughuchilarmu,tamasha qilghuchilarmu inirgiyeni qayerdin eliwatqanlighini unutmaslighi kerek!
x x x x
Nepsaniyetchilik-insan ozini halak qilish uchun oz qoli bilen ozige qurghan tuzaq demektur.
x x x x
Dunyadiki idilogiye kureshliri hel boldi.hel bolidu. dinlar otturisidiki kureshlermu axiri hel bolidu.eng uzun sozulidighan kureshler milliy kureshlerdur.
Uyghurlarning milliy kureshliri bir qanche ewlat jeryanida hel bolmidi.bugünki ewlatning qolidimu hel boluushi natayin.
Xitayda koministik partiye aghdurulishi mumkin.biraq, milliy mesile teximu keskin pellige chiqmay turup hel bolmaydu.
Bu bir ewlat mehsulatni korishimiz lazim,dep aldirap arpini xam oraydighan bolsaq,xamanni dan bilen emes,saman bilen toldurimiz.ozimizni ozimiz aldisaq zeyinini yene ozimiz tartimiz.
Otmush -bugunning eynigidur.
Shuni unutmaslighimiz lazimki, asarettiki milletlerning yetekchi qoshunidikiler uchun eytqanda;
Qorqunchaqliq – kilecekning,tamaxorluq-wijdanning qatilidur .
2009.11.22
