Shéhitlikmu, Erkinlikmu, Istiqbalmu, Shan-sherepmu wetende!


Yarqin

Dunya Uyghur qurulteyining rehbiri Rabiyehanim 2009.yili 9.ayning 1.küni Yawropa parlamentida "Men Xitay hökümiti bilen sözlishishke teyyar"dedi.bu teklip yaxshi niyetning ipadisidur.

2009.yili 9.ayning 3.küni jawap Ürümchidin keldi.Uyghur aptonom rayonluq hökümetning bayanatchisi Xuxenming Xitay dölet teliwiziyeside jawap berip Rabiye Qadirning "salahiyiti yoq" dedi.

Bu xewerni Fransiye xewer aginitlighi dunyagha tarqatti. RFA radiosining Uyghur bölümimu bu xewerni elan qildi.

Rabiye Qadirxanimning dialog tekliwi urunluq teklip idi. jawap beridighan adiris Beijing bolishi kerek idi. Beijingning jawap berishini muwapiq körmesligi,jawapni Ürümchi berishining özi Rabiye Qadirni kemsitkenligi.emiliyette Cheteldiki Uyghurlarnimu kemsitkenligi idi.

Uyghur Aptonom raonluq xelq hökümitining addi bir bayanatchisining "salahiyiti yoq"diyishi,emiliyette xelqarada etirap qilinghan,Uyghurlargha ait bolghan bir teshkilatning rehbirige qilin'ghan eghir haqarettur.

Xitay hökümiti, Rabiye Qadirhanim bilen söbet qilishi ihtimali barmu?
Meningche Koministik partiye hakimiyet beshida bolghan muddet ichide bundaq bir ihtimal yoq.

Dunyada hazirmu milliy ixtilaplar,milliy toqunushlar dawam qiliwatqan döletler bar.hökümet terep bilen az sanliq millet wekilliri söhbet ötküzüwatqan ehwallar hazirmu mewjut.mesilen;İsrail pelstin,ETA İspaniye,Pilipin bilen Moro teshkilati,Türkiye jumhuryiti bilen Kürt teshkilati....arisida ashkare yaki mexpi söhbetler dawam qiliwatidu.

İsrail Pestin mesilisini hemmeylen yaxshi bilidu.sözlep olturushqa hajet yoq.

Pilipinde Mindanao arilidiki Moro musulmanliri bilen Pilipin hökümiti arisidadiki urushlarda ölgen adem sanı 125.000 neper.Pilipinde 7000 aral bar.Mindanao arili 7000 araldin birsi.bu yerde yashaydighan Moro musulmanliri 1898.yilidin bashlap erkinlik üchün küresh qilip kelmekte.5 milyon nopusu bolghan Morolarning shuan 120.000 quralliq eskerge ige armiyesi bar.

Morolar tarixta İspaniye ishxaliyitige qarshi,2.dunya urushidin keyin Amerikning yardimige erishken Pilipin armiyesige qarshi urushni dawamlashturup keldi.Moro azatliq teshkilati bilen Pilipin hökümiti 1992.yili Hindinoziyede tinichliq kelishimige olturdi.1993.yili 11.ayning 7.küni urush toxtutush kelishimi we Morolargha toluq aptonomiye berish kelishimi imzalandi.Pilipin kökümiti kelishmge emel qilmidi.urush yene bashlandi.1996.yili yengi kelishim yene Hindinoziyening paytexti Jakartida imzalandi. kelishimler köp qetim buzulghan bolsimu ötken yili Moro musulmanliri bilen Pilipin arisidiki chigra mesilisini hel qilghan axirqi kilishim imzalandi.mesile texi toluq hel bolghini yoq.

Morolarning kelishim üchün eng zor kapaliti 120.000 kishilik armiyesidur.

Türkiyede PKK (Kürt ishchilar partisi) 1984.yili tunji qetim Türkiyening sherqi chigrasida Türk armiyisige hujum qilghan.aridin 25 yil ötti. ikki terep arisida ölgen adem sani 40.000 neper.Türkiye İraq arisidiki tanglarda 4-5.000 etirapida quralliq Kürt bar.urush dawam qiliwatidu.

Türkiye hökümiti Kürtlerning heq-hoququni berish toghrisida yengi siyaset hazirlawatidu.Kürtler Türkiyedin teximu köp hoquq telep qiliwatidu.Türkiyede milliy mesile intayin jiddi basquchqa kirmekte.Türk we Kürtlerning ayrilish mesilisini öz ichige alghan hemme mesililer ashkare talash-tartish qilinmaqta.siyasette bir qedem xata besilsa texmin qilish mumkin bolmaydighan milliy qirghinchiliq bashlinishi mumkin.

1947.yili Hindistan bilen Pakistanning tinich ikki döletke ayrilishi jeryanida ölgen adem sani 2 milyon 500.000 neper.

Milliy mesilining chetelde qurulghan bir yaki bir qanche ammiwi teshkilati bilen hel bolushigha ümüt baghlash rialliqqa bek uyghun emes.

Qural küchige,belki küchlük qural küchige ige bolmighan yaki quralliq herketning qollishigha ige bolmighan siyasi teshkilatlar dunyaning hechbir dölitide milliy mesilini hel qilish qabiliyitige erishelgini yoq.

Xitay hökümiti Hechqandaq qoralliq küchi bolmighan Tibet bilen söhbetke olturdighu.buninggha nime deymiz? digen soal tughulishi mumkin.

Tibette 1959.yili 3.ayning 10.küni qozghilang bolghan. 3.ayning 12.küni Tibet dunyagha musteqilliq elan qilghan idi.qozghilang meghlup boldi. Dalaylama,Tibet hökümiti 100 mingdin artuq tibetlikni arqisigha egeshtürüp Hindistangha chiqip ketti. Dalaylamaning hijritidin keyin her yili ottura hesap bilen 3000-3500 neper Tibetlik her xil yollar bilen qechip Dalaylamaning yenigha keliwqatidu.hazir chetelde 200 mingdin artuq Tibetlik bar.sergendar Dalaylama,sergendar Tibet hökümitila emes,sergendar Tibet milliti toplushup bir yerde turmaqta.teliwi wetinige qaytish.

Amerika,5000-6000 tibetlikni 1962.yildin bashlap eskiri kiyim keydürüp eskiri telim-terbiye berishke bashlighan idi.köp qismi Amerikida eskiri terbiye körgen. 10 yil Xitay chigrisida Xitay armiyisi bilen partizanliq körishi elip bardi.

Heniri Kesingir 1971.yili Juinley bilen körüshüp,keyin Neksonning Beijingni ziyaret qilishi harpisida Tibetlikning qolidiki qoral tartiwelindi.bir qisim Tibetlikni amerika wetendashlighigha qobul qildi.

Bügünki Tibet sergendar hökümiti,eger zürür tapsa bir-ikki ay ichide 20-30ming esker teshkillep qurallandurush imkaniyitige ige.Dalaylama yumshaq gep qilip tursimu,teyyarlighi puxta.

Tibet bilen xitay koministik hakimiyiti otturisida 1951.yili imzalanghan 17 maddiliq kelishim barlighinimu unutmasliq lazim.

Dalaylama texi yeqindila BBC muxbirigha Tibet mesilisi Xitayning ichki mesilisi ikenligini yene bir qetim tekirarlidi.yetmekchi bolghan mexsidi aptonomiye.

Tibette köchmen mesilisi,tebii bayliqni bolang-talang qilish mesilisi eghir emes.qosh tilliq maarip,toghut kontroli,diniy besim,yerlik xelqni hemme nersidin mehrum qaldurush,tamamen yeklesh...mesilisi bek eghir emes.

Gherip döletlirining qollishi bilen öz teqdirini özi belgülesh hoquqigha erishken milletler peqetla gherip döletliride bolishi mumkin.bashqa qit'elerde bundaq misal yoq.

Xitaygha oxshash chong döletke Uyghur mesilisi heqqide gherip döletlirining jiddiy besim ishlitishi natayin.Amerika we Yawropa döletlirining barliq terishchanlighi xitay dölitini demokiratiyeleshturush.demokiratiyelik tüzümge özgergen xitay döliti meydangha kelgende Ghrip döletliri,20-30 milyon nopusluq Uyghurlaning menpeti üchün 1 miyart 350 milyon nopusluq xitay milliti bilen bolghan dosluq we menpetliridin waz kechishi mumkin emes.

Birleshken milletler teshkilati chetelde qurulghan bir siyasi teshkilatqa qayil bolup qaysi bir milletning azatlighini elip berdi?

Yawropaning otturisidiki Kosowa erkinlikke qaysi yol bilen erishti?

"7.5" Ürümchi weqesini pütün dunya metboatliri bes-bes bilen elan qildi.xoshal bolduq.metbuatlarning ishi xewer elan qilish.hazir Uyghurlar heqqidiki xewerler yamghurdin keyinki tamchilardek anda-sanda chiqip turiwatidu xalas.

"9.3","9.4" xenlerning namayishi bilen yene Uyghurlar küntertipke keldi.
metbuatlarning Uyghurlar heqqide xewer elan qilishini Uyghurlarni qollash dep chüshünüsh muwapiq emes. xewer ihtiyajidin dep bilish kerek.

Uyghurlar musulman bolghachqa,musulman dunyasi awazini chiqirishi kerek idi.amma chiqarmidi.

2 yil aldida Daniyede bir ressam Hz.Muhemmed peyghembirimizning hejiwi resimin sizdi.gezitte elan qildi.Musulman ölümaliri petiwa berdi. pütün dunya musulmanliri sel bolup kochilarda aqti.Daniyede turushluq 11 musulman elchisi Daniye hökümitige boyqot elan qildi. Daniye hökümiti "dölitimizde metboat erkinligi bar"dep jawap berdi. dunyaning her yeride namayishlar ewij aldi.Liwanning Beyrut shehridiki Daniye elchighanisigha ot qoyuwetildi.Pakistan,Apghanistan,Sumali..qatarliq döletlerdiki namayishlarda adem ölüsh weqeliri körüldi.Süriyening paytexti Demeshiqtimu Daniye elchixanisigha ot qoyuwetildi.İranda islam düshmini ressamgha qarshi tehdit qilghuchi petiwalar elan qilindi.

Muhemmed peyghamberning ümmiti bolghan 1000 din artuq Uyghur ölgen Ürümchi weqeside bolsa,musulman döletlerning közi kor,qolighi gas bolup qaldi.

Türkiye bash ministiri Rejep Tayip Erdoghan din bashqa musulman dölet rehberliri aghzigha pichet chaplanghandekla jim bolup qaldi.

Türkiyeningmu ichki mesiliri köp bir dölet.etiraptiki we ichidiki mesililer bilen boghushushni uzun yillardin beri dawamlashturup keliwatqan Türkiyening,Uyghurlargha yardam qilishqa ajirtidighan waqit we küchi yoq.

Yaponiyediki bu qetimqi saylamda ,Uyghurlargha yenqin bolghan partiyening ornigha,uzun yillardin beri muxalip bolup keliwatqan demokiratik partiye hakimiyet beshigha keldi. Bu partiye tashqi siyasette,Amerikidin bir az uzaqliship sherqi asiya döletliri bilen teximu zich alaqe ornutushni teshebbus qilip kelgen.xitaylar Yaponiyening yengi saylimidin,yengi hökümitidin memnun.

Xitaydek qudiretlik bir dölettin milliy erkinlikni qolgha keltürüshte hel qilghuch küch cheteldiki teshkilat dep qarash milliy teqdirimizni hel qilishtiki halqiliq istiratigiyelik xataliqtur.

Weten ichidiki herketler bilen munasiwet qurmasliq,hetta özini qachurush.wetende bir weqe yüz bergendin keyin peqetla chetelde teshwiqat qilinishnila birdin bir wezipe dep qarap,weten ichidiki paaliyetler üchün siyasi istiratigiyelik pilan tüzeshke qatnashmaslik ... mentiq bilen izhatlighili bolmaydighan pisxologiyelik ziddiyettur.

weten ichide asasi bolmighan,wetendiki erkinlik herketliri bilen organik alaqisi bolmighan cheteldiki bir teshkilatni yaki Rehberni Xitaylar "salahiyetsiz"dep kemsitishke jür'et qilalaydu.

Weten sirtida bir yanar tang yaritishtin,weten ichide bir tal chiraq yandurushning ehmiyiti zor.

Hem weten ichidiki herketlerdin özimizni qachurup,hem weten ichidiki xeliqqe yetekchiliq qilsh arzuyimiz bolsa, cheteldiki bizni kontrol qilip turghan sirliq küchler bilen xelqimizning arzusining rohi dunymizda ekis etken ziddiyetlik ipadisidur.

Siyasi we ixtisadi,mepkurewi yardemni weten ichige seperwer qilalaydighan,weten ichide yüz beriwatqan tiz özgürüshlerni toghra analiz qilip,wetende shekilliniwatqan pikir eqimigha waxtida uzuq bireleydighan,wetendiki herketlerge yolbashchiliq qilishni emes, wetendiki yolbashchilargha yardemchi bolalaydighan bir türküm eqil igilirige ihtiyaj bar.

Biz üchün salahiyet-küch demektur.xitay hökümiti aldida "salahiyet"ke ige bolush üchün nime bahasigha bolsa bolsun,qandaq shekilde bolishidin qet'i nezer,weten ichide siyasi,ijtimai,eskiri küch bolishi kerek.

İlham Toxti weten ichidiki siyasi küchning wekilidur.
"yingne inqilawi" eskiri küchning bixlinishidur.
Wetendiki milliy herketning ijtimai asasi mukemmeldur.

Tagh yamghurliridin tuyuqsiz shekillen'gen sel sulirigha ,su ambiri,tugh-zakular,eriq-östengler teyyar bolsa su etiz-eriq üchün paydiliq amilgha aylnidu.bu teyyarliqlar bolmisa sel suliri yurt-mehellini xani weyran qilghuchi ziyanliq amilgha aylinip qalidu.

Bügün Ürümchi sheherlik partikomning sekirtari Lizhi xizmitidin elip tashlandi,belki ete Wanglochuan xizmitidin elip tashlinishi mumkin.biraq Uyghur milliti yetmekchi bolghan ghayisi, erishmekchi bolghan bexit-saaditi toghrisida qolida teyyar pilan-programmisi bolishi lazim.belki weten ichide bolishi lazim.teyyarliq bolmisa purset ötüp ketidu.

Yurtimizda 100 yildin artuq Uyghur xelqining qenini sümürüp dawamliship keliwatqan pazarzit az sanliq xen tebiqisini qet'i sürette sel chaghlighili bolmaydu.ularning chishi tükülmighiche,zeherlik tili kesilmigüche qenimizni ichishtin waz kechmeydu.

weten ichide köz bilen körgili ,qol bilen tutqili bolmaydighan,amma,pütün xitay dölitini whimige seliwatqan bir küch shekillenmekte.bu küch Uyghur millitining küchidur.
"7.5" weqesi ,mewjut xitay hökümitining pinissiyege chiqish waxti kelip qalghanlighi toghrisida jiddi bir siginal berdi.

Uyghurlarning küchi qisqa waqit ichide birlikke kelidu we yemirilmes qudiretke aylinidu.

ene shu chaghda weten sirtidimu,weten ichidimu "salahiyet"heqqide Uyghur xelqige haqaret qilghuchilar cheklimige Uchiraydu.

"7.5" Ürümchi weqesige bügün del 2 ay tolghan kün.bu tarixi künde shehit bolghan barliq qerindashlirimning rohi,turmida yatiwatqanlarning dat-peryadi mening küresh yolumni yurutquchi nurdur.ular üchün hesap soralmisam,ularning ahi zenjir-kishendek mening wijdanimni boghushtin waz kechmeydu.bashqa chiqish yolum yoq.Uyghur millitiningmu bashqa chiqish yoli yoqtur.

Shehitlikmu, erkinlikmu, istiqbalmu, shan-sherepmu wetende!

2009.09.05