Kanadada, Wén Jiyabawning Stéwén Harpérni Ammiwi Sorunda Eyibligenlikige Ait Munaziriler Dawamlashmaqta

Muxbirimiz Gülshen Abduqadir
2009-12-16

Kanada bash ministiri stéwén harpérning xitaygha qaratqan tunji dölet ziyaritining axirlashqinigha 2 hepte bolup qalghan bolsimu, emma, kanada metbuatlirida xitay bash ministiri wén jyabaoning, ammiwi sorunda "bu tazimu kéchikken bir ziyaret boldi" dep xarpérni eyibligenlikige qarita munaziriler dawamlashmaqta.

Eyni chaghdiki xarpérge qilinghan bu eyiblesh we dartmilashlar, kanada metbuat saheside jiddi munazire qiliniwatqan témilarning biri bolup, meyli kanada xelqi bolsun we yaki kanadadiki asasliq partiyiler hésablinidighan libéral we konsérwatip partiyilerge tewe axbarat wasitilirida bolsun, wén jyabaoning bu herkitini "intayin qopalliq we diplomatik bolmighan yolsizliq" dep eyiblimekte.

Kanadada chiqidighan "yer shari pochtisi" gézitining muxbiri jon ibitson bu gézitte élan qilghan "ammiwi sorundiki eyiblesh" namliq maqalisida, eyni chaghdiki wén jyabaoning xarpérge qaratqan daritmilashlirini eslep, ''bu bir kishining diqqitini chékidighan ammiwi sorundiki eyiblesh idi. Men héchqachan bundaq bir ehwalni uchurtup baqmighan ikenmen,'' dep yazidu.

Kanada bash ministiri stéwén xarpérning xitay ziyariti jeryanida muxbirliq wezipisini üstige alghan muxbir jon ibitson, xitay kanada munasiwetlirige ait yene bir maqalisida intayin ötkür qilip, ''kanada xitay munasiwetliridiki küresh, xitay bilen qandaq bir munasiwet ornitishni bilish bilen bir waqtta, kanadaning özini sétiwétidighan pahishige aylinip qalmasliqi'' dep yézish arqiliq kanada terepni xitay munasiwetliridiki sezgür we nazuk nuqtilargha sel qarimasliqqa agahlanduridu.

Yene, "yer shari pochtisi géziti" de yéqinda élan qilinghan "kanada xitayning ders bérishige muhtaj emes" namliq maqalida, aptor xitay ministiri wén jyabawni agahlandurup, "sen bizning bash ministirimizni ammiwi sorunlarda eyiblesh bilen bir waqitta, kanadadiki 30 milyon xelqni eyiblewatisen, chünki bizde ministirni xelq saylap chiqidu. Stéwén xarpér 30 milyon kanada xelqining wekili," dep yazidu.

Kanadada chiqidighan "xelqara pochta" gézitide uzaq yollarni bésip xitayni ziyaret qilghan bir dölet adimige qilinghan bu xil ammiwi sorundiki eyibleshni,"qopalliq we diplomatik bolmighan mentiqisizliq" dep tenqid qilidu.

Kanadada xitayche yéziqta chiqidighan "büyük jungxua" gézitining ötken hepte ichidiki sanliridimu kanada bash ministiri stéwén xarpérning xitay ziyaritige qarita oxshashmighan baha, köz qarash we mulahiziler yer alghan bolup, bu maqaliler ichide xitay aptor shyaoyü teripidin yézilghan "kanada kishilik hoquqni yemchük qiliwetmeydu" namliq maqale diqqet qilishqa erziydighan maqalilarning biri bolup hésablinidu. Aptor maqaliside "kanada bash ministiri stéwén xarpér xitay ziyariti jeryanida özining bir dölet erbabiliq salahiyitini nahayiti yaxshi namayen qildi. Emma, xitay bash ministiri xarpérning sözliridin qusur chiqirishqa tirishti. Shundaqla xitay -Kanada munasiwetliri tarixigha dagh chüshürüp qoydi buni dölet rehberlirige has bolmighan qopalliq we mentiqisizliq déyishke bolidu" dep yazidu. Aptor yene maqalisida xarpérning kishilik hoquq jehette tutqan özgermes meydanini maxtaydu.

Yéqinda kanadadiki "anjust" dep atilidighan bir ray sinash shirkitining kanada xelqi arisida élip barghan bir qétimliq ray sinash netijisidin melum bolushiche, kanadadiki 63% xelq kanada konsérwatıplar partiyisining xitaygha tutqan kishilik hoquq meydanini alqishlaydiken. Emma kanadadiki ishsizliq we ixtisadiy krizis qatarliq amillar sewebidin, kishilik hoquq mesililiri kanada soda sahesining shundaqla meblegh salghuchilarning quliqigha xosh yaqmaywatqan amillardin bolup, ular xarpér rehberlikidiki konsérwatiplar partiyisini xitaygha qattiq qol muamile qilmasliqqa agahlandurup turidiken.

"Büyük jungxua" gézitide élan qilinghan "kanada kishilik hoquqni yemchük qiliwetmeydu" namliq maqalida,kanadaning xitayni her yili 50 milyon dollarliq yardem puli bilen teminleydighanliqini, bu mebleghning nuqtiliq halda xitaydiki maarip, pen - Téxnika, muhit asrash we namratlarni yölesh qurulushliri üchün ishlitilidighanlighini tilgha élip iqtisadiy emeliy küch jehettin kanadaning xitaygha emes, belki xitayning kanadagha éhtiyajliq ikenliki, shu wejidin kanadaning,soda üchün kishilik hoquqni yemchük qiliwetmeydighanlighidek bir mesilini emeliy pakitlar bilen otturgha qoyghan.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-kanada-munasiwiti-12162009194154.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.