Ürümchige Rastinla Köz Tegdimu?
Weten Oghli
Xitay kommunist hakimiyiti Uyghur xelqige bolghan bésimni hessilep ashurghan séri Uyghur xelqining qarshiliq herketliri shunche köpiyip ketti, xuddi Xitay mustemlikke hakimiyitining Sherqiy Türkistandiki Walisi Wang Lequan Uyghur aptonum rayunnning muqimliq asasi nahayiti ajiz dep étirap qilghandek, mustemlike qilin'ghan bu zéminda, Uyghur xelqining Xitay mustemlikichilirining depsende qilish siyastige chidap turalishi esla mumkin emes idi, Ürümchi 5- iyul ténchliq namayishi del mushundaq sharait astida partilap chiqti. Biraq kommunist Xitay hakimiyiti bu weqeni Dunya Uyghur Qurultiyi we Rabiye Qaxdir xanimgha artip qoyupla weqening heqiqi sewebidin özini élip qachti.
Ürümchi 5- iyul weqesi yüz bergendin kéyin , ilgiri qaynam tashqinlliqqa tolghan Ürümchi kochiliri xuddi zaman axiri bolghandek chölderep qaldi, kochilardiki burunqi qaynam tashqinliq menziridin azraqmu eser qalmidi. Namayshqa qatnashqan 10 ming Uyghur bir kéchide yoqap ketti, Xitay kommunistliri namayishqa qatnashqan 10 000 din artuq Uyghurning öltürgenlirini öltürüp tutqanlirini tutup yoqatti, uningdin kéyin yene öymu - öy kirip qanonsiz tutqun qilishni bashliwetti, pütün Ürümchi shehrini aq térrorluq qaplidi, Xitay kompartiyisining tetur teshwiqati netijiside nurghunn Xitay köchmenliri bigunah Uyghurlarni urup öltürdi, nurghun Uyghurlar tayaq yidi. Erliridin ayrilip qoghdash iqtidarini yoqatqan Uyghur ayalliri we kichik balilar hem yashanghanlarni Xitay köchmenliri öylirige bésip kirip öltürwetti, Xitay armiye we saqchiliri bu zor qirghinchiliqlarni tosimaq uyaqta tursun eksiche körmeske sélip esebiyleshken Xitay köchmenlirini kochilargha we Uyghur mehellirige qoyuwetti.
Uyghur mehelliri toxtimay Xitay köchmenlirining hujimigha uchurdi, biraq bu weqeler Xitay axparat wastirliri terpidin hechbir tilgha élinmidi, Xitay kommunist hakimiyitining qarangghu turmiliri we saqchixaniliri biguna Uyghur yashliri bilen ölüp ketti. Epsos Xitay saqchiliri Uyghur xelqini qirghin qilghan Xitay qatillirini birnimu qolgha almidi, minglap bexitlik aililer weyran boldi, Xitay mustemliirkichilirining qanxor siysiti we qanliq basturush herketliri ayighi üzülmey dam qildi, Xitay mustemlikichiliri yene atalmish 100 künlük qattiq zerbe bérish herkitide 10 000 Uyghurni tutqun qilish toghursida mexpiy höjjet chüshürgen. Dimek Sherqiy Türkistanda bolupmu Ürümchi shehride Xitay mustemlikichilirining ziyankeshlikige uchurmighan birmu Uyghur ailisi qalmighan.
Ürümchi 5- iyul weqesi yüz bergendin kéyin Ürümchide yashap kelgen we yaki Ürümchi uzun turghan kishilerning arsida “Ürümchige rastinla köz tegdi, Ürümchi Uyghurlar bir qeder erkinrek yashaydighan sheher idi, emdi bu shehermu Uyghurlar üchün dozaxqa aylandi” digen paranglar tarqalghan. Emeliyette Ürümchige burundinla köz tegip bolghan bolup, Xitay mustemlikichiliri Ürümchige Xitay köchmenlirini toxtimay yötkep kélip, Ürümchi tereqqiy qildurwatqandek körünsimu biraq emeliyette Ürümchini Xitay köchmenlirining shatliq béghigha aylandurghan idi, Ürümchidiki chong kichik hökümet orghanliri doxturxana, baghcha, pochta, banka, ayridurum, yuquri süretlik tashyol, tömüryol qatarliq asasliq jaylarining hemmiside ilgiri azraq bolsimu wekil xaraktirde orunlashturghan Uyghurlarni pak - pakiz siqip chirip tashlinip héchqandaq Uyghur uchratqili bolmaydighan derijige bérip yetken.
Ürümchidiki asasliq kochilarni awatlashturghan Uyghurlar bolsimu biraq Uyghurlarning turmushi barghanche namratliship ,jemiyetning eng towen qatlamlirida yashashqa mejbur bolghan.Ürümchide yashawatqan Uyghurlar arsida barghanche chüshkünlük qaplap, exlaq jehette buzulush, kisheler arsidiki ishench töwenlesh, aldamchiliq, gheywet, yushurun ora kolash qatarliq nachar illetler kuchiyip ketken. Sherqiy Türkistanning jay jayliridin Xitay mustemlikichilirining zulumigha chidimay yaki jan baqalmay kelgen Uyghurlar Ürümchini panahgah tepip kelgen, biraq ular turghan rayunlar hemmisi Ürümchidiki nami chiqqan namrat rayunlar bolup, Ürümchidiki Uyghurla gerche Xitay köchmenlirining ochuq ashkara milliy kemsitishige we bozek qilishigha uchurmisimu biraq yushurun haldiki depsende qilishliri üzlüksiz uchrap turghan idi. Sherqiy Türkistandiki Uyghurlar zich olturaqlashqan barliq rayunlar Xitay mustemlikichilirining éghir zulumi we depsende qilishlirigha uchrawatqan bolsimu biraq Ürümchi bu rayunlargha qarighanda azraq bolsimu yaxshiraq idi, biraq pütün Uyghur xelqige qaritilghan depsende qilish siyastining Ürümchidiki Uyghurlar yétip kelmesliki mumkin emes ish bolup, Ürümchi 5- iyul weqesidin kéyin bu xil ehwal nahayiti roshen halda ipadilendi.
Xitay mustemlikichilirinig Ürümchidiki depsende qilish siyastige qarita hemmidin xewerdar bezi erbaplar pikir qilip, Xitay kommunist hakimiyiti Ürümchide aq térrorluq yürgüzüp Uyghur xelqini basturush meqistige yetti emes belki Uyghur xelqini oyghutush we milliy uyushqaqliqini ashurdi didi. Nöwette Xitay mustemlikichilirinig Ürümchi 5- iyul weqeside tutqan tengsiz adaletsiz siyati pütün Uyghur xelqi arsida milliy oyghunushni hessilep ashurghan bolup, bu Sherqiy Türkistanda kelgüside Uyghur xelqining yenimu zor qarshiliq hetkerlirige sewep bolidu dep qaridi. Emeliyetttimu Xitay köchmenliri Sherqiy Türkistanda milliy zulum we kemsitish siyasetlirini toxtatmay turup bu zéminda ténchliqni emelge ashuralishi mumkin emes. Ürümchige köz tegdi digendin köre alliqachan Ürümchige köz tegip bolghan diyish toghriraraq, chünki bu sheher Xitay mustemliichiliri uzundin bérip Uyghurlarni basturushni niyet qilip yürgen biraq qol salalmay yürgen jaylarning biri idi, Ürümchi 5- iyul weqesi Xitayning bu rezil niyitini emelge ashurush üchün tépillghusiz purset élip keldi. Ürümchining kelgüsige bir nerse diyish qiyin, biraq shunisi nahayiti éniqki Ürümchidiki burunqi güllinish we awatliq hem xoshal künler ebedi mewjut bolmaydu, chünki Xitay mustemlikichiliri özlirining qanxorluqi bilen Ürümchidiki Uyghur xelqining yürikide menggü öchmes bir jarahet qaldurdi.
Menbe: http://www.uygur.org/uygurche/uchur/2009/12_01.htm
