Nur Bekri Qatarliq Kishiler 5‏ - Iyul Weqesi Qatarliq Mesililerge Jawab Bergen
Muxbirimiz Weli
2010-03-08

Béyjingda échiliwatqan ikki chong yighinda, tünügün uyghur aptonom rayon reisi nur bekri qatarliq kishiler xitay uchur wastilirining 5‏ - Iyul weqesi, xitay ölkiliri bilen uyghur aptonom rayonining otturisidiki iqtisadiy perq mesilisi, qosh tilliq maarip mesilisi heqqide sorighan suallirigha jawab bergen.

Amérikida turuwatqan musteqil tetqiqatchi ilshat hesen ependi nur bekri sözligen üch mesilige qarita mulahize élan qildi. Buning tepsilatini töwende muxbirimzi weli anglitidu.

Ilshat hesen: eger uyghur aptonom rayonida dölet memurliri qosh tilliq bolushi shert déyilse, wang léchuenchu?

Shinxua tori, shinjang géziti qatarliq xitay uchur wastilirining bayan qilishiche, béyjingda échiliwatqan ikki chong yighinda, nur bekri tünügün, muxbirlarning soallirigha jawab bergen. U sözide 'beshinchi iyul weqesini dölet ichidiki we sirtidiki düshmenler birliship qesten keltürüp chiqarghan', 'shinjangda bölgünchilikke qarshi turush uzun muddetlik, murekkep we jiddiy küresh', 'hazir shinjangni menggülük muqim qilidighan yéngi purset keldi' dégen.


Nur bekrining sözide héchqandaq yéngiliq yoq
Amérikining wérjiniya shtatida turuwatqan musteqil tetqiqatchi ilshat hesen ependi nu bekrining 'beshinchi iyul weqesini dölet ichidiki we sirtidiki düshmenler birliship qesten keltürüp chiqarghan', 'shinjangda bölgünchilikke qarshi turush uzun muddetlik, murekkep we jiddiy küresh', dégen köz qarishini ret qilidu. Uning qarishiche, nur bekrining sözi yalghanchiliq, uning nezeriyisimu xata.

Xitayning ichki ölkiliri bilen uyghur aptonom rayonning otturisidiki iqtisadiy perqni siyaset keltürüp chiqarghan

Nur bekri xitayning ichki ölkiliri bilen uyghur aptonom rayonning otturisidiki iqtisadiy perqning chongluqini, uyghur aptonom rayonning ichidiki iqtisadiy perqlerningmu chongluqini "tebiiy muhit oxshash bolmighanliqi keltürüp chiqarghan, bu perqler buningdin kéyin tedriji halda tengshilidu", dégen. Musteqil tetqiqatchi ilshat hesen ependi nur bekrining bu sözini ret qilidu. Uning qarishiche, bu bir tebiy sharait yaki muhitning nachar bolghanliqi mesilisi emes, belki xitaylarning uyghurlarni mustemlike qiliwatqanliq mesilisi.


Xitay tili uyghurlarning dölet tili emes
Nu bekri qosh tilliq maarip dégen mesilide uchur wastiliri sorighan suallargha jawab bergende, uyghur aptonom rayonida qosh tilliq maaripni yolgha qoyushni xelq telep qilghan, aptonom rayonda "dölet tilini öginish, dölet memurliri qosh tilliq bolushi bir shert", dep chüshendürgen. Ilshat hesen ependining qarishiche, xitay tili uyghurlarning dölet tili emes, nur bekrining 'qosh tilliq maaripni yolgha qoyushni xelq telep qilghan', uyghur aptonom rayonida dölet memurliri choqum qosh tilliq bolushi shert' dégenlirimu yalghanchiliq.


Xitayning qosh tilliq maarip siyasiti heqqidiki xelq qoshaqliri
Hazir uyghurlar arisida xitayning qosh tilliq maarip siyasiti heqqide keng tarqalghan yene mundaq qoshaqlar bar: "hey nur bekri, nur bekri, mendin sanga xet ketti, bu xet bilen el derdi, naraziliq taman ketti. Bilip qoyghin sen shuni, yaman turur xelq peyli, we hetta séni tillap, éghizliri yaman ketti. Xelq ichide gepler köp, dédi séni süxenchi, yazsaq emma gézit basmas, yanfon bilen aran ketti. Aptonomgha séni reis qildi, ghelite bir xil gep tapting, 'qosh til' dédi, emma méning, uyghur tilim qayan ketti?. Oghul emes qizlirimiz, öz yurtida éshincha, yolgha salding ichkirige, ana yighlar balam ketti. Sen yötkigen qiz balilar, ichkiride ishlermish, oghul bolmasmu bu ishqa, achchiq yutup atam ketti. Uyghurlarda téxnika yoq, xenzu yoldash élip kéler, ular bizning ustazimiz' dégen sözüng qaram ketti. Öz yürtida uyghur, ishsiz yürer sersan, xenzu déhqanni téxnik déding, yurt ulargha asan ketti. Yurtimizda tolup ketken, altun, néfit, kéwez, qashtash, emma yoq bir kichik kölchek, hemmisi ichkirige éqip ketti. Aptonomgha séni reis qildi, ismi uning uyghur, uni chapidighan paltining sépi özeng, yaman naming pur ketti".

Xelq ichidiki bundaq qisqa yanfon uchurliri, hökümitining uyghurlarning yanfonlirigha cheklime qoyushigha sewebchi bolghan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/nur-bekri-bayanliri-03092010002322.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.