Muxbirimiz Mihriban
2010-03-10
Nöwette, béyjingda 2 yighinning échilish munasiwiti bilen, bultur ürümchide yüz bergen " 5 - Iyul weqesi" ge 10 ay bolghan bu künlerdiki uyghur élining weziyiti xelqara metbuatlarning diqqitini tartmaqta.
AFP Photo
Undaqta " 5 - Iyul" din kéyinki uyghur éli weziyitide qandaq özgirishler yüz berdi? weqedin kéyin üzüwétilgen téléfon - Intérnét alaqe wasitilirining nöwettiki ehwali qandaq? uyghurlar bilen xitaylar otturisidiki munasiwet qandaq boluwatidu?
Igiligen uchurlar we inkaslardin melum bolushiche, " 5 - Iyul ürümchi weqesi" ge 10 ay bolghan bu künlerdimu uyghur éli weziyitide yenila jiddi keypiyat höküm sürüwatqan bolup, uyghur aptonom rayonidiki yerlik dairiler rayonning weziyitini kontrol qilish üchün, " muqimliq hemmidin ela" dégenni teshebbus qilip, 1 - Féwraldin bashlap " milletler ittipaqliqi nizami" hem " jemiyet amanliqini omumiy yüzlük bashqurush nizami" dégenlerni yolgha qoyup, herqaysi idare - Organ we mekteplerde bu qanun - Nizamlarni öginishni orunlashturghan. Hetta bu yil qish peslide uyghur élining shimalida 60 yildin buyanqi eng éghir qar apiti yüz bérip, éghir iqtisadi ziyan yüz bériwatqan ehwaldimu, yenila muqimliq tekitlinip, xelq " milli bölgünchilirige qarshi awangartlardin öginish" ke uyushturulghan.
5 - Iyul weqeside xitayning ichki ölkiliridin yötkep kélinip, namayishni basturghan qoralliq saqchi qisim eskerliri dawamliq turghuzulush bilen bir waqitta yene 5000 kishidin teshkillengen alahide qoralliq saqchi 6 - Tarmaq etriti qurulghanliqi shinxua agéntliqining 15 - Féwral künidiki xewiride élan qilinghan idi.
Bezi inkaslarda bildürülüshiche, nöwette, béyjing shehride " xelq wekiller qurultiyi" we " siyasi kéngesh qurultiyi" échiliwatqan bolsimu, emma uyghur élidiki uyghurlar arisida köp sandiki kishilerning bu yighingha nisbeten salqin pozitsiyide boluwatqanliqi melum. Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan, emma ismini ashkarilashni xalimighan bir uyghur ziyaliysi nöwettiki uyghur weziyitining yenila jiddi halette ikenlikini, yéngidin teshkillengen 5000 kishilik alahide saqchi etritining herqaysi wilayet nahiyilerge teqsim qilinidighanliqini anglighanliqini bayan qilish bilen bille özining nöwettiki weziyet heqqidiki qarashlirini ipadilidi.
Bu kishi özining bu yighindin kéyin rayonda yéngiche bir weziyetning barliqqa kélishige anche chong ümid baghlimighanliqini, xizmetchilerning künlirining " muqimliqni saqlash"," 3 xil küchlerge zerbe bérish" we " milletler ittipaqliqi" teshwiq qilinghan matériyallarni öginish bilen ötüwatqanliqini bayan qildi.
Ziyaritimizni qobul qilghan, lékin ismini déyishni xalimighan yene bir uyghur erbab nöwette özi turuwatqan jayda weziyetning yenila jiddiylikini, kishilerning gep - Sözlerde sezgür mesililer heqqide söhbetlishishtin özini qachuridighanliqi, uyghurche tor betliri téxiche eslige kelmigenliki üchün yashlarning torgha chiqishnimu xalimaydighanliqi, oxshimighan pikirdikiler qattiq bir terep qilinidighanliqi üchün, kishilerning hökümet xizmetlirige pikir bérish bérishtin éhtiyat qilidighan weziyet shekillengenlikini bayan qildi.
Amérikidiki uyghur ziyaliysi ilshat ependi ziyaritimizni qobul qilip, nöwettiki uyghur élining weziyiti hem uyghur ziyaliylirining bu yillarda xitayning hökümet xizmitide saqliniwatqan mesililer heqqide öz qarishini otturigha qoymasliqidiki sewebler heqqide qarishini otturigha qoydi.
Merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, " uyghur biz" tor békitining sahibi, ilham toxti ependi bolsa, yéqinda ziyaritimizni qobul qilghanda, nöwettiki uyghur rayonidiki weziyiti heqqide öz qarishini otturigha qoyup, rayonda saqliniwatqan mesililerge nisbeten, uyghur ziyaliylirining teshebbuskarliq bilen mesilini bayqash pozitsiyiside bolup, qanunda belgilengen hoquq dairisi ichide turup, munasiwetlik hökümet organlirigha saqliniwatqan mesililer we uni hel qilishtiki teklip pikirlerni otturigha qoyushi kéreklikini tekitligen idi.
Uyghur éli weziyitini közetküchilerning qarishiche, eger xitay hökümiti uyghur aptonom rayonida hazir yürgüzüwatqan qattiq qol siyasitige we milliy siyasitige özgertish kirgüzmise, kishilerning erkin pikir qilish hem sözlesh hoquqini boghushni toxtamisa, rayon weziyitide " muqim weziyet"ning qolgha kélishi tes iken.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/5-iyul-03102010201252.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
