Muxbirimiz Shohret Hoshur
2010-03-05
Gérmaniyidiki uyghur paaliyetchiliridin Korash Atahan ependi, bügün radiomizning ziyaritini qobul qilip, 24 - Féwral küni yekende yüz bergen Obulqasim Ömer isimlik bir uyghurning bir xitayni pichaqlap öltürüp ikkisini yarilandurghanliq weqesi heqqide pikir bayan qildi.
AFP Photo
Süret, xitay qoralliq saqchilirigha qilinghan hujum yüzbergen qeshqer shehirining semen yoligha jaylashqan ali méhmanxanisining partilitiwétilgen qismidin bir körünüsh.
Korash Atahan ependi weqeni, nöwettiki sherqi türkistan weziyitidiki jiddiylikning bir ipadisi dep körsitish bilen teng, weqedin hem xitay hökümitining, hem xitay xelqining ders élishi kéreklikini bildürdi.
Töwende söhbetning qisqiche xatirisi:
S: yekendiki weqening xarektéri heqqide némilerni déyishimiz mumkin?
J: weqe xitayning 60 yilliq mustemlike siyasitining netijisi we sherqi türkistanning nöwettiki weziyitining inkasi.
S: bir ayning aldida shénjén we xébéyde mushuninggha oxshighan weqeler yüz bergen. U chaghda ölgüchi uyghur idi. Bu weqelerning arisida bir sewep-Netije munasiwiti barmidu?
J: yekendiki weqening 5 - Iyul weqesi bilen munasiwiti bilen munasiwiti bar dep qaraymen. Chünki mushu künlerde nurghunlighan anilar, atilar ölgen we yoqalghan perzentlirining derdide yashawatidu. Özini uyghur dep qaraydighan herqandaq kishining qelbide qisas oti bar.
S: 5 - Iyuldin kéyinki weqelerde puqralar hujum nishani boluwatidu؛ sizche bu qandaq hadise we qandaq weziyetning ipadisi?
J: diktator hakimiyetler her waqit bigunah xelqlerni her xil shekilde qurban qilip keldi. Xitay xelqimu xitay hökümitining shamiligha dessep, heqsizliqlerge wasite boluwatqan ehwal mewjut. Xitay xelqi sherqi türkistan mesiliside hökümet terepte emes, heqiqet terepte turghan chéghida puqragha xas ish qilghan bolidu.
S: ros xelqi ichide chéchenlerni qollaydighan, israiliye xelqi ichide pelestinliklerni qollaydighan ammiwiy heriketlerni uchritish mumkinmu? xitay xelqidin buni körüsh mumkinmu?
J : bu xitay ichide körülüp baqmidi, buningdin kéyinmu mümkinsizdek turidu.
S: jemiyette mundaq bir gep bar: "nöwette xitay xelqimu erkinlikke ige emes, ularmu zulum astida shunga uyghurlarni qollap gep qilalishi mumkin emes ...." Bu gepke qandaq qaraysiz?
J: bu pütünley xata gep. Bu xitay démokiratchilirining xitay millitini aqlash bahanisi. 5 - Iyuldin kéyin körduq, xitay xelqi kochigha chiqip, hökümitini uyghurlarni qattiq basturmidi dep namayish qildi. Bu namayishlar bilen ular özining esli tebiitini yene bir qétim ashkarilidi.
S: eslide toghra inkas qandaq bolushi kérek idi? yeni shu küni xitay xelqi ürümchide qandaq qilishi kérek idi?
J: xitay hökümitining ténchliq sheklidiki namayishni toqunushqa aylandurghanliqini, namayishchilargha oq chiqirip qan tökülüshke sewep bolghanliqini eyiblep namayish qilishi kérek idi.
S: yeken weqesidin chiqirilidighan ders néme?
J: yekendiki bu weqe, nöwette sherqi türkistanda yüz bériwatqan weqelerdin peqet ashakarilanghini, yene ashkarilanmighan yene köp ishlar bolushi mumkin. Bu weqeler yene yüz béridighanliqi éniq. Weqedin xitay hökümiti ders chiqirip, zulumgha xatime bérishi؛ xitay xelqimu ibret élip, he désila xitay hökümitining uyghurlarni basturudighan chomaq yaki ghalcha bolmasliqi kérek. Heqni sözleshni, adaletni terep tutushni ügünüshke qarap tereqqiy qilishi kérek.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yeken-weqesi-xitay-hokumiti-03052010203652.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki söhbitimizning tepsilatini anglaysiler.
