Muxbirimiz Weli
2010-03-11
Amérikidiki indian qebililirining aqsaqalliri hazir washington alahide rayonigha toplinip yighin échiwatidu. Bu yighinini amérika hndian qurultiyi dégen teshkilat uyushturghan.
Photo: RFA
Amérika hndian qurultiyi
Yighinda, hindian aqsaqalliri qanun we kélishim boyiche hindianlar behriman bolushqa tégishlik hoquqlarni amérika fédiral hökümitining semige salmaqta we hökümetke yéngi teleplerni qoymaqta.
Amérika hindianlirining qebile aqsaqalliri washingtongha toplandi
Amérika hindianliri adette 'yerlik amérikiliq' dep atilidu. Bu yerlik amérikiliqlarning qebile aqsaqalliri hazir washington alahide rayonida ilmiy muhakime yighini échiwatidu.
Amérika awazining bayan qilishiche, bu ilmiy muhakime yighini 9 - Mart küni bashlanghan. Yighinni 1944 - Yili qurulghan amérika hindian qurultiyi dégen teshkilat uyushturghan. Yighingha amérikining 50 shtatidiki 526 jayda yashawatqan hindian qebililirining aqsaqalliri qatnashqan.
Yighindiki sözler hindianlarning ewladliri behriman bolushqa tégishlik hoquq mesilisige merkezleshken
Muxbir edem filipsning bayan qilishiche, hindian aqsaqalliri bu yighinda, qanun we kélishim boyiche hindianlar siyasiy iqtisadiy, ijtimaiy jehetlerde behriman bolushqa tégishlik hoquqlarni eslep ötüp, buni amérika fédéral hökümitining semige salghan. Ularning bu qétimqi yighinda sözligenliri asasen hindianlarning ewladliri behriman bolushqa tégishlik hoquq mesilisige merkezleshken.
'Biz ewladlirimizgha ewladtin - Ewladqa qalidighan yéterlik turalghu we zémin qaldurmisaq bolmaydu'
Öz ishigha özi xoja bolush hoquqidin behriman bolup kéliwatqan amérika hindianliri, bu qétim kelgüsi ewladlirining hoquqi üchün bash qaturup telep otturigha qoyghan.
Muxbirning bayan qilishiche, washington shtatidiki hindianlarning sawk - Suattél qebilisining xanim aqsaqili jenis mabi yighinda 'bizning sawk suattél qebilimiz 1930 - Yillarda yashighan zéminide hazir aran 19 turalghu bar. Bu qebilining hazirqi ewladliri üchün yene 200 din artuq zamaniwi turalghu kérek. Biz ewladlirimizgha ewladtin - Ewladqa qalidighan yéterlik turalghu we zémin qaldurmisaq bolmaydu. Biz hazir, eyni waqittiki zéminlirimizni, eyni waqitta shu zéminda ösüwatqan ormanlarning qimmitinimu bille hésablap qayturuwélishni oylawatimiz' dégen.
'Yawropaliqlar kélishtin burun erkin ötüp turidighan jaylardin hazir ötsek, biznimu sürüshte qilidighan bolup qaldi'
Muxbirning bayan qilishiche, amérika bilen kanada otturisidiki chégra rayonlarda yashighan moxawk hindianlirining qebile bashliqi pikir bayan qilip ' yawropaliqlar kélishtin burun erkin ötüp turidighan jaylardin hazir ötsek, chégra ponkitiliri, xuddi bashqilardin kimlik sorighandek, biznimu sürüshte qilidighan bolup qaldi' dep naraziliq ipadiligen.
'Fédéral hökümiti bizning qebilini dawalinish we parawanliq sughurtisi bilen teminlishi we bashqilar behriman bolalmaydighan menpeetlerdin behriman bolalaydighan qilishi kérek'
Muxbirning bayan qilishiche, choklaw - Chikaso hindianlirining qebile bashliqi, amérika hindian qurultiyining muawin reisi robrt xoldén pikride, hindianlarning saghlamliq hoquqi mesilisini tekitlep ejdatlirimiz bu zémindin hindianlar topliship turidighan bashqa rayonlargha köchüp ketkende, hökümettin eslide shu zéminda yashighan kishilerning saghlamliqigha kapaletlik qilish heqqide wede élip andin köchken.
Eger sélishturup körülse, hazir hökümetning türmiliridiki mehbuslar behriman boluwatqan dawalinish sughurtisi, shu jaydiki ahalilarningkidin ikki hesse yuqiri ikenliki melum bolidu, bu mesuliyet mesilisi. Emdi fédéral hökümiti bizning qebilini dawalinish we parawanliq sughurtisi bilen teminlishi kérekla emes, belki bizni bashqilar behriman bolalmaydighan menpeetlerdin behriman bolalaydighan qilishi kérek. Undaq bolmighanda, biz zéminimizni qayturuwélish telipini otturigha qoyushni oylishimiz. Eger biz ejdatlirimiz yashighan zéminda yashisaq, eyni waqitta tebiiy dora ösümlükliri ösken bu zéminda, hazirmu shundaq tebiiy dora ösümlükliri ösiwéridu' dégen.
'Nopus sanining yerlikke qaldurulidighan meblegh bilen bolghan munaswitini obdan biliwalduq'
Muxbirning bayan qilishiche, néwada shtatidiki réno - Spark hindianlirining qebile bashliqi arlan melendez pikride adette bir hindian birsining öyige kelse, uni baj tölimeydighanlar bizdin baj alghili kelgen yaki ichidighan suni toxtitiwetliki kelgen bolushi mumkin, dep qaraytti. Emdi biz nopus sanining yerlikke qaldurulidighan meblegh bilen bolghan munasiwitini obdan biliwalduq.
Emdi amérikida her 10 yilda bir qétim élip bérilidighan nopus éniqlashqa hindianlardin köprek adem qatnashturulushi kérek. Bu arqiliq hindianlar özining heqiqiy nopus saninimu, bashqilarning heqiqiy nopus saninglarnimu obdan biliwélishi, kélishi kérek bolghan mebleghnimu toghra hésablishi kérek' dégen.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qirghizistanliq-uyghur-qiz-tenheriketchi-03112010201932.html/millet-mewjutluqi-03112010202717.html/yerlik-amerikiliqlar-03112010212633.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
