'Xitaydiki Kishilik Hoquq Aktiplirining Arqisida Obama Bar'
Muxbirimiz Mihriban
2009-08-26
Muxbirimiz Mihriban
2009-08-26
25 - Awghust küni awstraliyining "néws brék" namliq tor bétide, awstraliyining béyjingdiki muxbiri jon garnautning "xitaydiki kishilik hoquq aktiplirining keynide obama bar" dégen maqalisi élan qilindi.
AFP Photo
Amérikining tarixida tunji qétim saylanghan qara tenlik prézidént barak obama qollighuchilirigha éhtiram bildürüwatidu.
Maqalide aptor xitaydiki adwokat shü jiyung we musteqil tetqiqatchi ilham toxtining qoyup bérilishige amérika prézidénti brak obamaning bu yil 11 - Ayning otturilirida béyjingda élip baridighan xitay ziyariti seweb bolghan bolushi mumkin dep körsetti.
Maqale aptori, amérikining xitaydiki bash elchisi jon hontsman ependining 8 - Ayning 21 - Küni élan qilghan "amérika prézénti brak obama 11 - Ayning otturiliri béyjingda ziyarette bolidu, bu mezgilde amérika - Xitay otturisida bir mezgil toxtap qalghan kishilik hoquq söhbiti normallishishi mumkin" dégen sozini neqil élip, xitay hökümiti belkim amérika prézidénti brak obamaning 11 - Aydiki xitay ziyaritidin ilgiri, xitaydiki kishilik hoquq aktiplirini qoyup bérip, özining xelqaradiki kishilik hoquq xatirisini yaxshilimaqchi bolsa kérek dégen.
Jon garnaut maqaliside, ilham toxti we uning "uyghur biz " tor béti heqqide toxtilip, " ilham toxti uyghurbiz tor bétide élan qilghan bir qatar maqaliler xitaydiki uyghur milliti bu yillarda uchrawatqan tengsizliklerni, uyghurlarning naraziliqlirini ipadiligini uchun xitayning uyghur élidiki hökümet emeldarlirining och élish obyéktigha aylanghan" dep yazidu.
Bu yil 6 - Iyul küni yeni "ürümchi namayishi" bolup etisi uyghur aptonom rayonining reisi nurbekri téléwizorda nutuq sözlep, "5 - Iyul ürümchi weqesi" ning yüz bérishide "uyghur biz qatarliq tor betliri qutratquluq xaraktérdiki yazmilarni élan qilip, xelq arisidiki naraziliq keypiyatini ulghaytiwetken " dep uyghurbiz tor bétining sahibi ilham toxtini eyibligen idi.
Jon garnaut maqaliside yene, bash shtabi nyuyorkqa jaylashqan kishilik hoquq közitish teshkilatining asiya ishliri tetqiqatchisi nikolas békolinning sözini neqil élip, "shu jiyung we ilham toxtigha oxshash xitayda belgilengen qanun dairisi ichide sözligen kishilerningmu tutqun qilinishi, hazir xitayda puqralarning normal pikir bérish erkinlikiningmu cheklimige uchrawatqanliqini körsitidu. Bu xitay siyasitidiki qarshi pikirdikilerni teqib astigha alidighan dairining barghanche kéngiyiwatqanliqini körsitidu," dep yazghan.
Xitay démokratchisi xu ping ependimu ziyaritimizni qobul qilip, gerche xitay hökümiti bu qétim shu jiyung we ilham toxtini qoyup bergen bolsimu, lékin buning bilenla xitay hökümitining kishilik hoquq xatirisining yaxshilinip qalmaydighanliqini lyu shyawbo qatarliqlarning hélimu xitay türmiside qamilip turuwatqanliqini bayan qildi.
Xu ping ependi sözide yene, xitay hökümitining shu jiyung we ilham toxtigha oxshash xitayning özi belgiligen qanun dairisi ichide turup sözligen kishilerningmu qolgha élinishi xitayda héchqachan kishilik hoquq erkinlikining yoq ikenlikini, gerche xitay qanunida puqralarning sözlesh we yighilish erkinliki bar dep belgiligen bolsimu, lékin bu qanunning héchqachan emelde ijra qilinmaydighanliqini bayan qildi.
Xu ping ependi sözide yene, xitayning bu qétim shu jiyung we ilham toxtini qoyup bérishining, belkim bu yil noyabirda amérika prézidénti brak obamaning xitayda élip baridighan ziyariti sewebidin bolushi mumkinlikinimu chetke qéqishqa bolmaydighanliqini bayan qildi.
Musteqil tetqiqatchi ilham toxti ependimu istansimiz muxbirining ziyaritini qobul qilip, özining bu 6 heptilik nezerbend astida turghinida, saqchilar gerche siliq muamile qilghan bolsimu, lékin uyqusiz qoyghanliqini, ottura hésab bilen her küni peqet 2 saetla uxliyalighanliqini bayan qilghan idi.
Közetkuchilerning qarishiche, xitayda kishilik hoquq qanunining heqiqiy halda ijra qilinishidin hazirqi ehwal astida ümid kütkili bolmaydiken.
