Muxbirimiz Eqide
2009-08-10
Uyghur aptonum rayonluq xelqara körgezme merkizide 5" - Iyul ürümchi weqesi" ge ait 400 parchidin artuq süret körünüshler körgezme qilinghan bolup, xitay merkizi hökümitining uyghur diyarigha teyinligen sékritari wang léchüen, sürette eks ettürülgen weqeliklerning, chégra ichi - Sirtidiki düshmen küchlerning pilanliq orunlashturushi netijiside meydangha kelgen we bu keng xelq ammisi üchün éghir ziyankeshliklerni peyda qilghan 5 - Iyul ürümchi weqesining heqiqiy mahiyiti ikenlikini bildürgen.
Bügün, 13 - Iyul, ürümchide 2 uyghurni étip öltürgen we birini yarilandurghan neq meydanni saqlap turghan 2 xitay saqchisi.
Wang léchüen sözide yene, 26 - Iyun yüz bergen shawgüen weqesini adettiki bir jemiyet amanliq weqesi dep körsitip, rabiye qadir xanim we u yétekchilik qiliwatqan dunya uyghur qurultiyini shawgüende yüz bergen weqeni köptürüp, milliy öchmenlikni ulghaytish arqiliq axiri bu échinishliq weqeni sadir qilghanliqini tekitligen.
Biraq, merkizi milletler inistitutining proféssori müsteqil tetqiqatchi ilham toxti ependi 26 - Iyun shawgüen weqesi toghrisida mulahize yürgüzüp, mezkür weqeni 1949 - Yilidin béri junggoda yüz bergen bir qétimliq milliy öchmenlik xaraktérini alghan éghir " irqiy qatilliq " dep atashni muwapiq körgenlikini bayan qilghan.
Ilham toxti ependi, hökümetning uyghur emgek küchlirini xitay ölkilirige yötkep ishqa orunlashturush siyasitining nahayiti xata ikenlikini yorutush üchün, " ésinglarni yighiwilinglar, shawgüenlik xenzular özining uyghur emgek küchlirige qarita élip barghan érqiy kemsitish, érqiy zorawanliq, érqiy qirghinchiliqliri arqiliq silerge jawab berdi. Yene shu xata siyaset pilaninglar dawamlishidighan bolsa, hakimdar millet xenzularning qattiq qarshiliqigha uchraydighanliqinglar éniq ispatlandi. Ular uyghurlargha oxshash qoydek yuwash emes" dégen idi.
Bu heqte aldin yekün chiqarghan ilham toxti ependi, shawgüende yüz bergen weqe eger shinjangda bolghan bolsa qandaq bolghan bolatti? eger shinjangda uyghurlar xenzularni urghan bolsa qandaq bolatti? dégen soallarni otturigha qoyup, minglighan uyghur emes, bir nechche yaki on uyghur yighilip namayish qilghan bolsa yaki naraziliq paaliyiti élip barghan bolsa, hökümet toluq qorallanghan herbiylerni ishqa salghan, weqege qatnashqan - Qatnashmiqan nurghunlighan uyghurlar, ularning tughqanliri we dost - Buraderliri tutqun qilinip türmige tashlanghan, bir qisim uyghurlar térrorchi, bölgünchi, radikal islamchi dégen qalpaqlar bilen étilghan bolatti dep körsetti.
Müsteqil xitay yazghuchisi, milletler mesilisi boyiche mütexessiis wang lishyüng ependi, xitay hökümitining 5 - Iyul ürümchi weqesi chégra sirtidiki üch xil küchler teripidin pilanlanghan dégen mesile heqqide toxtilip, shinjangda bu weqe yüz bérishtin bir yil ilgiri tibette weqe yüz berdi, bir yil ichide arqa - Arqidin weqe yüz bérishining özi hökümet yolgha qoyuwatqan milliy siyasette mesile barliqining ochuq ipadisi dep, weqeni bashqilardin körüshning mentiqisiz ikenlikini tekitlidi.
Amérikidiki uyghur siyasiy paaliyetchi adwokat nuri türkel ependi, 5 " - Iyul ürümchi weqesi" ni uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim we dunya uyghur qurultiyi pilanlighan dégen mesile toghrisida mulahize yürgüzüp, xitay hökömitining ezeldin buyan özliri yolgha qoyuwatqan xata siyasetni yoshurush üchün, mesuliyetni bashqilargha artip qoyush taktikisi oynap kéliwatqanliqini éytti.
Wang léchüen sözide, shinjangdiki her millet ammisining 5" - Iyul ürümchi weqesi" din kéyin düshmen küchlerge taqabil turush küchi, öz - Ara ittipaqliqi téximu kücheydi, bu weqe shinjangning tereqqiyatigha héchqandaq tesir körsitelmeydu dégen, emma radiomizgha kelgen ishenchlik uchurlargha asaslanghanda, nöwette uyghurlar xitaylar olturaqlashqan rayongha, xitaylar uyghurlar olturaqlashqan rayongha baralmaydighan haletke yetken bolup, bir xitay uyghur qoshnisigha nahayiti ochuq qilip, " ilgiri uyghurlar böre, biz qoy iduq, emdi biz böre, uyghurlar qoygha aylandi, biz ghayet zor herbiy küchke ige bir millet biz, uyghurlar peqet qoydek yashisa hayat qalidu, bolmisa ölidu" dégen.
" Ürümchi weqesi" toghrisidiki körgezme we xitay puqralirining uyghurlargha ochuq - Ashkara tehdit sélish qilmishliridin uyghurlarning qatmu -Qat bésim astida yashawatqanliqini bildürgen adwokat nuri ependi, xitayning uyghurlargha qaratqan basturmichiliq siyasitini yükseldürüsh üchün saxta teshwiqat wastlirini ishqa salidighanliqini bildürdi.
Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-5-iyul-korgezmisi-08102009202344.html/story_main?encoding=latin
