' Ürümchi Weqeside On Ming Adem Iz - Déreksiz Ghayip Boldi'
Obzorchimiz Sidiq Haji Rozi
2009-08-07

Dowi tor biti 2009‏ - Yili 8‏ - Ayning 5‏ - Küni mundaq xewer qildi: xitayda neshr qilinidighan "yashlar paydilinish matériyali" zhurnilining alahide teklip qilinghan muxbiri ju denji, wuyi ro qatarliq ependiler yazghan " xitay hökümitining qayta - Qayta naraziliq qilishlirigha qarimay, yaponiye "ammiwi teshkilatlarning teklip qilishi" namida, ürümchi 5‏ - Iyul weqesi" ning perde arqisidiki pilanlighuchisigha yapuniyini ziyaret qilishqa wiza berdi, bu kishi yaponiyide néme öseklerni tarqatti? " mawzuluq maqalida, " yaponiye hökümiti némishqa uyghur musteqilchilirining yaponiyige kélip ösek tarqitip ish térishigha yol qoyidu? " dep soal qoydi.


Yaponiyide tesis qilinghan xitay tili axbarat torining bashliqi shüy jingpo ependi hem özining bilogida: doklat bergüchi yaponiye muxbirlar kulubida axbarat élan qilip, ürümchi sheher merkizige 10 mingdin artuq adem toplanqanliqini, chiraq öchürülgendin kéyin oq awazining anglanghanliqini ... 10Mingdin artuq ademning ghayip bulup ketkenlikini, bularning öltürülgenlikini yaki tutup kétilgenlikini bilgili bolmaydighanliqini doklat qilghanda, anglap turghan xitay muxbirlar tor bitige chiqip yazghan maqaliside " 10 ming kishini qolgha élish üchün 30 mingdin artuq herbiy - Saqchi kérek bolidighanliqi, eger kochilar jesetler bilen tolup ketken bolsa, buni bir terep qilishning teske toxtaydighanliqi " ni tilgha élip buning üchün 30 ming eskerni qeyerdin yötkep kélish kérek?dep soal qoydi.

Jawa shuki, esker tyenjindin, jyangsudin, gensudin yötkep kélindighu?! tor betlirining ashkarilishiche yüz ming kishilik herbiy qoshun ürümchi sheher etrapigha orunlashturulghandin bashqa yene, 30 ming kishilik qoralliq saqchi qisimlar ghulja, qeshqer wilayetlirige ewetilgendin bashqa, 130 ming kishilik herbiy - Saqchi qoshunlar weziyetning muqimliqini kapaletke ige qilish üchün mustemlike uyghuristanning her qaysi jaylirigha yötkep kélingen idighu?! 25 ming kishilik qoralliq saqchi qisimlarning ürümchi shehirige orunlashturulghanliqi ayrim xewer qilinghan idighu?! yene pilanittin esker yötkesh we yer sharidin esker yötkesh toghrisida bijirlashning néme zörüriyiti bar idi ?

Oq chiqirish, qolgha élish, yaridarlarni bir terep qilish ... Doklatchi 10 ming kishi ghayip boldi dégende, xitay hökümiti 10 ming namayishchini qetli qildi, xitay hökümiti 10 ming kishini qolgha aldi démidi, peqet ghayip boldi dégen idi. Shundaq ghayip boldi, 10 ming kishi ghayip boldi, belki uningdin artuq kishi ghayip boldi. Bu kishiler namayishqa qatnashqan kishiler belki namayishqa qatnashmighan kishiler qoshulup ghayip boldi. Heqiqiy sanni kim ashkarilaydu? oq chiqirip gunahsiz uyghur namayishchilarni basturghan xitay mustemlikichiliri ashkarilamdu? téléfon alaqe yolliri itiwitildi, uyghurning téléfoni yoq! tor biti uchur yolliri itiwitildi, uyghurning ting - Tinglashtin bashqa amali yoq! anglashlargha qarighanda, shinjang uniwéristéitigha qaytip kélelmigen oqughuchining sani 700 neperdin artuq. Bir atush nahiyisidin ürümchige tijaret qilishqa chiqip, olturaqliship qalghan yashtin, namayishqa qatnashqanliqi yaki qatnashmighanliqi namelum ehwalda, qoralliq saqchilar aldigha sélip heydep beyge meydanigha élip chiqip 170 neper yash uyghur tijaretchini qetli qildi dep angliduq. Yalghanmu, yalghan bolsa xitay téléfon yollirini échiwet! rast - Yalghanni ayrip baqsun uyghurlar.

29 ‏ - Iyul tokyo muxbirlar kulubida axbarat élan qilish yighini heywetlik ötküzülgende, chetellik, yaponiyilik muxbirlardin bashqa, shinxuashé," xelq géziti" agénétliqi we xitayning yene bashqa axbarat wastilirining muxbirliri bolup jemi 40tin artuq xitay muxbir axbarat élan qilish yighinigha qatnashti.

Xelq gézitining muxbiri yu ching soal qoydi: "5 - Iyul weqesige qatnashqandekla gep qilisenghu! sen qandaq bilisen? ju denji dégen kishimu axbarat élan qilish yighinigha qatnashqan bolsa kérek yuqiriqi maqalini yézip "10ming kishi ghayip boldi" dégen sözdin chuchup kétiptu.

Béyjing uniwéristéti xelqara munasiwetler institotidin bir neper froféssorning neziride yaponiye xelqining uyghur siyasi paaliyetchini yaponiyige teklip qilghanliqi, yaponiyining siyasionlirining, xitayning iqtisadi uchqandek tereqqi qilghanliqtin heset qilip xudukisiresh ichide dalay lamadin bashqa xitayni iskenjige alalaydighan yene bir kishini izdep tépip paydilanghanliqi imish.

Qandaq qilimiz, tarix dégen shundaq yézilidighan nerse iken. 1921 - Yiili xitay kommunistik partiyisini qurup chiqqan jang gotaw eyni chaghda yaponiyining iqtisadi yardimige tayinip, idéologiyilik körsetmisi boyiche paaliyet qilghan emesmidi? bügün yaponiye xelqi uyghur siyasi paaliyetchilirige paaliyet makani teyyarlap bergende, xitay ziyaliylirining yaponiyini tillap kétishliri chidimasliqimidu yaki heset qilghinimidu?


Menbe: (Arxip) http://www.rfa.org/uyghur/obzor/obzor-sidik-08072009192053.html/story_main?encoding=latin