Bezi Xitay Öktichilirining 5 - Iyul Ürümchi Weqesi Heqqidiki Analizi
Muxbirimiz Erkin
2009-08-05
Bügün 5 - Iyuldiki ürümchi weqesige bir ay bolup qalghan bolsimu, lékin uyghur élide weqege munasiwetlik dep qaralghanlarni tutqun qilish, qolgha élish herikiti dawam qiliwatidu. Bu ehwalda xitayning memliket ichidiki qismen ziyaliyliri we cheteldiki bezi öktichi xitaylar maqale élan qilip, weqe toghrisidiki qarashlirini bayan qilishmaqta.
Bügün charshenbe küni 5 - Iyuldiki ürümchi weqesige top - Toghra bir ay tolidu. Xitayning weqede tutqun qilinghanlarni jazalash we weqe toghrisidiki bir tereplimilik teshwiqat herikiti shiiddetlik dawam qiliwatqan peytte, xitayning memliket ichi we sirtidiki bezi öktichiler maqale élan qilip, weqening yüz bérish sewebi, arqa körünüshi, xitayning siyasiti we xitay dairilirining weqediki jawabkarliqigha dair mesililer üstide mulahize élip barmaqta.
Xitay öktichilik herikitidiki tonulghan shexslerning biri lin bawxua ependi charshenbe küni " ulugh éra" tor békitide maqale élan qilip, 25 - Iyun shawgüen weqesi we 5 - Iyuldiki ürümchi weqesining yüz bérish sewebige ait töwendiki mulahizilerde boldi.
"Ulugh éra" tor békitidiki maqaliside "uyghurlarning deslepki mezgilde tili, diniy étiqadi we örp - Adetlirining oxshimighanliqi sewebi chong xitaychiliqning kemsitishige uchrighanliqi, xitaylashturulush siyasiti yolgha qoyulghanliqi"ni ilgiri sürgen lin bawxua "junggo 11 - Sintebir weqesidin kéyin amérikining térrorluqqa qarshi turush shuarini kötürüwélip, irqiy öchmenlikni tarqatti. Uyghurlar térrorchi dep körsitildi. Bu éyjing olimpik yighinining harpisida yuqiri pellige chiqqan idi " dep tekitligen.
Lin bawxua uyghurlarni uzun mezgillik "alwastilashturush" teshwiqatining xitaylarda uyghurlargha qarshi öchmenlik peyda qilip, shawgüen weqesini keltürüp chiqarghanliqini, bu 5 - Iyuldiki qirghinchiliqining ot piltisige aylanghanliqini ilgiri sürgen. Xitay chong quruqluqidiki tunggan yazghuchi an ren bolsa béyjing dairilirining xitay puqralirida milletchilikni ulghaytiwatqanliqini tenqid qildi.
U, radiomizning guangdung bölümining ziyaritini qobul qilip," ular milletchilikni teshebbus qiliwatidu. Mesilen, yéqinda neshr qilinghan 'junggo xushal emes' dégen kitab . Bu kitab yaxshiliqning alamiti emes idi. Bu kitab neshr qilinghandin buyan junggoda qanchilik ishlar yüz bérip ketti. Hemme yerge taraldi. Ularning gherizi milletchilikni terghip qilish. Milletchilikni qalqan qilip, ichki ziddiyetlerni yépésh, xelqning siyasetke bolghan naraziliqini burashtur" dep körsetti.
Lin bawxua "ulugh éra" toridiki "shinjangda yüz bergen qetliamning sewebi we aqiwiti" dégen mawzudiki maqaliside yene, uyghur yashlirini ichkirige yötkesh siyasitini tenqidlep, buningdiki gherez ularni assimilyatsiye qilish dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen.
U mundaq deydu" : shawgüendiki 700 neper uyghur ishchi bir mesilini ashkarilaydu. U bolsa uyghurlarni assimilyatsiye qilishni kücheytishtur. Zor kölemdiki xenzu köchmenlirini shinjanggha köchürüsh bilen birge, uyghur yashlirini déngiz boyidiki xenzular olturaqlashqan jaylargha yötkeshtiki gherez, ularning medeniyiti we diniy étiqadini ajizlashturup, assimilyatsiye qilish bolsa kérek".
Amérika kolumbiye uniwérsitétining ziyaretchi tetqiqatchisi chén pokung "ulugh éra "tor bétidiki bir maqaliside tibet bilen uyghur élide üzlüksiz weqe yüz bérishidiki seweblerni mulahize qilip, buning tüpki seweblirining biri, uyghurlar bilen tibetlerning namrat qaldurulghanliqi bilen munasiwetlik, dep qaraydighanliqini bildürgen.
U "shinjangda zawut, karxanilar qurulghan, shinjangning bayliqi üz jayida ishlitilgen bolsa, uyghurlargha xizmet tépilidighanliqi"ni, lékin"shizang we shinjangning tereqqiyatida xenzu emeldar we sodigerler guruhi menpeet élip, yerlik tibet we uyghurlar chetke qéqilghanliqini, ularning kembeghellik ichide qalghanliqini, mana bularni "shizang we shinjangda üzlüksiz weqe yüz bérishining tüpki seweblirining biri"dep qaraydighanliqini tekitligen.
Tunggan yazghuchi an ren bolsa, dairilerning uyghur yashlirigha térrorchi muamilisi qilghanliqini tenqidlidi. Xitay millitining neziride uyghurlarning esebiy we edepsiz dep qarilidighanliqini tekitligen an ren "siz chishingizni kirishtürüp, zerde bilen bu jidelxor yashlarni düshmen küchler dep qarighan bilen, lékin siz xenzular ichidiki jidelxor yashlarni héchqachan düshmen küchler dep baqmidingiz" dep körsetti.
Cheteldiki xitay öktichilirining rehbiri wéi jingshing radiomizda élan qilghan mezkur weqe toghrisidiki obzorida bolsa, ürümchi weqesining bu qeder chongaytiwétilishi kompartiye ichidiki küresh bilen munasiwetlik, dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen. Wéi jingshingning éytishigha qarighanda, bu weqe kompartiye ichidiki jang zémin guruhining xu jintaw guruhigha qurghan qiltighidur. U, buningdiki gherez xelqning qarshiliqini burap, gherbtiki néfit bazilirini jang zémin guruhining qolida tutup turush, xu jintawni ajizlashturush we ongaysiz ehwalgha chüshürüp qoyushtur, dep qaraydighanliqini bildürgen.
Lékin kolumbiye uniwérsitétidiki chén pokung "ulugh éra"tor békitidiki maqaliside ürümchi pajiesini xiyanetchilik bilen alaqidar dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen.
U, uyghur aptonom rayoni partkomining sékritari wang léchüenni "qanxor iblis", "qara niyet parixor" dep eyibligen. Shundaqla uning shinjangni "tilla derixi" qiliwélip, özi, ailisi we sendung guruhining chöntikini toldurghanliqini, shinjanggha yardem bérishni bahane qilip, shinjangning pütün iqtisadiy tereqiyat türlirini sendungning karxanilirigha hawale qilghanliqini, wang léchüenning qizining tengri téghining su bayliqini manapol qiliwalghanliqini bildürgen.
Teywendiki lin bawxua ependi bolsa, xitay dairilirining weqede xenzularni köp öldi, dep élan qilghanliqini tenqidligen. "Topilangda qesten xenzularning köp ölgenlikini élan qilish irqiy öchmenlikni ulghaytishni meqset qilamdu? " dep tekitligen lin bawxua, wang léchüenning weqede oynighan roligha diqqet qilishqa erziydighanliqini, bu yil 65 yashlardiki wang léchüenning pinsiye yéshi toshqanliqini, shunga uning ürümchi weqesini qesten kéngeytip" shinjang weziyitining muqimliqini méningsiz saqlighili bolmaydu" dégen weziyet yaritish qestini chetke qaqqili bolmaydighanliqi"ni ilgiri sürgen.
Muxbirimiz Erkin
2009-08-05
Bügün 5 - Iyuldiki ürümchi weqesige bir ay bolup qalghan bolsimu, lékin uyghur élide weqege munasiwetlik dep qaralghanlarni tutqun qilish, qolgha élish herikiti dawam qiliwatidu. Bu ehwalda xitayning memliket ichidiki qismen ziyaliyliri we cheteldiki bezi öktichi xitaylar maqale élan qilip, weqe toghrisidiki qarashlirini bayan qilishmaqta.
Bügün charshenbe küni 5 - Iyuldiki ürümchi weqesige top - Toghra bir ay tolidu. Xitayning weqede tutqun qilinghanlarni jazalash we weqe toghrisidiki bir tereplimilik teshwiqat herikiti shiiddetlik dawam qiliwatqan peytte, xitayning memliket ichi we sirtidiki bezi öktichiler maqale élan qilip, weqening yüz bérish sewebi, arqa körünüshi, xitayning siyasiti we xitay dairilirining weqediki jawabkarliqigha dair mesililer üstide mulahize élip barmaqta.
Xitay öktichilik herikitidiki tonulghan shexslerning biri lin bawxua ependi charshenbe küni " ulugh éra" tor békitide maqale élan qilip, 25 - Iyun shawgüen weqesi we 5 - Iyuldiki ürümchi weqesining yüz bérish sewebige ait töwendiki mulahizilerde boldi.
"Ulugh éra" tor békitidiki maqaliside "uyghurlarning deslepki mezgilde tili, diniy étiqadi we örp - Adetlirining oxshimighanliqi sewebi chong xitaychiliqning kemsitishige uchrighanliqi, xitaylashturulush siyasiti yolgha qoyulghanliqi"ni ilgiri sürgen lin bawxua "junggo 11 - Sintebir weqesidin kéyin amérikining térrorluqqa qarshi turush shuarini kötürüwélip, irqiy öchmenlikni tarqatti. Uyghurlar térrorchi dep körsitildi. Bu éyjing olimpik yighinining harpisida yuqiri pellige chiqqan idi " dep tekitligen.
Lin bawxua uyghurlarni uzun mezgillik "alwastilashturush" teshwiqatining xitaylarda uyghurlargha qarshi öchmenlik peyda qilip, shawgüen weqesini keltürüp chiqarghanliqini, bu 5 - Iyuldiki qirghinchiliqining ot piltisige aylanghanliqini ilgiri sürgen. Xitay chong quruqluqidiki tunggan yazghuchi an ren bolsa béyjing dairilirining xitay puqralirida milletchilikni ulghaytiwatqanliqini tenqid qildi.
U, radiomizning guangdung bölümining ziyaritini qobul qilip," ular milletchilikni teshebbus qiliwatidu. Mesilen, yéqinda neshr qilinghan 'junggo xushal emes' dégen kitab . Bu kitab yaxshiliqning alamiti emes idi. Bu kitab neshr qilinghandin buyan junggoda qanchilik ishlar yüz bérip ketti. Hemme yerge taraldi. Ularning gherizi milletchilikni terghip qilish. Milletchilikni qalqan qilip, ichki ziddiyetlerni yépésh, xelqning siyasetke bolghan naraziliqini burashtur" dep körsetti.
Lin bawxua "ulugh éra" toridiki "shinjangda yüz bergen qetliamning sewebi we aqiwiti" dégen mawzudiki maqaliside yene, uyghur yashlirini ichkirige yötkesh siyasitini tenqidlep, buningdiki gherez ularni assimilyatsiye qilish dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen.
U mundaq deydu" : shawgüendiki 700 neper uyghur ishchi bir mesilini ashkarilaydu. U bolsa uyghurlarni assimilyatsiye qilishni kücheytishtur. Zor kölemdiki xenzu köchmenlirini shinjanggha köchürüsh bilen birge, uyghur yashlirini déngiz boyidiki xenzular olturaqlashqan jaylargha yötkeshtiki gherez, ularning medeniyiti we diniy étiqadini ajizlashturup, assimilyatsiye qilish bolsa kérek".
Amérika kolumbiye uniwérsitétining ziyaretchi tetqiqatchisi chén pokung "ulugh éra "tor bétidiki bir maqaliside tibet bilen uyghur élide üzlüksiz weqe yüz bérishidiki seweblerni mulahize qilip, buning tüpki seweblirining biri, uyghurlar bilen tibetlerning namrat qaldurulghanliqi bilen munasiwetlik, dep qaraydighanliqini bildürgen.
U "shinjangda zawut, karxanilar qurulghan, shinjangning bayliqi üz jayida ishlitilgen bolsa, uyghurlargha xizmet tépilidighanliqi"ni, lékin"shizang we shinjangning tereqqiyatida xenzu emeldar we sodigerler guruhi menpeet élip, yerlik tibet we uyghurlar chetke qéqilghanliqini, ularning kembeghellik ichide qalghanliqini, mana bularni "shizang we shinjangda üzlüksiz weqe yüz bérishining tüpki seweblirining biri"dep qaraydighanliqini tekitligen.
Tunggan yazghuchi an ren bolsa, dairilerning uyghur yashlirigha térrorchi muamilisi qilghanliqini tenqidlidi. Xitay millitining neziride uyghurlarning esebiy we edepsiz dep qarilidighanliqini tekitligen an ren "siz chishingizni kirishtürüp, zerde bilen bu jidelxor yashlarni düshmen küchler dep qarighan bilen, lékin siz xenzular ichidiki jidelxor yashlarni héchqachan düshmen küchler dep baqmidingiz" dep körsetti.
Cheteldiki xitay öktichilirining rehbiri wéi jingshing radiomizda élan qilghan mezkur weqe toghrisidiki obzorida bolsa, ürümchi weqesining bu qeder chongaytiwétilishi kompartiye ichidiki küresh bilen munasiwetlik, dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen. Wéi jingshingning éytishigha qarighanda, bu weqe kompartiye ichidiki jang zémin guruhining xu jintaw guruhigha qurghan qiltighidur. U, buningdiki gherez xelqning qarshiliqini burap, gherbtiki néfit bazilirini jang zémin guruhining qolida tutup turush, xu jintawni ajizlashturush we ongaysiz ehwalgha chüshürüp qoyushtur, dep qaraydighanliqini bildürgen.
Lékin kolumbiye uniwérsitétidiki chén pokung "ulugh éra"tor békitidiki maqaliside ürümchi pajiesini xiyanetchilik bilen alaqidar dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen.
U, uyghur aptonom rayoni partkomining sékritari wang léchüenni "qanxor iblis", "qara niyet parixor" dep eyibligen. Shundaqla uning shinjangni "tilla derixi" qiliwélip, özi, ailisi we sendung guruhining chöntikini toldurghanliqini, shinjanggha yardem bérishni bahane qilip, shinjangning pütün iqtisadiy tereqiyat türlirini sendungning karxanilirigha hawale qilghanliqini, wang léchüenning qizining tengri téghining su bayliqini manapol qiliwalghanliqini bildürgen.
Teywendiki lin bawxua ependi bolsa, xitay dairilirining weqede xenzularni köp öldi, dep élan qilghanliqini tenqidligen. "Topilangda qesten xenzularning köp ölgenlikini élan qilish irqiy öchmenlikni ulghaytishni meqset qilamdu? " dep tekitligen lin bawxua, wang léchüenning weqede oynighan roligha diqqet qilishqa erziydighanliqini, bu yil 65 yashlardiki wang léchüenning pinsiye yéshi toshqanliqini, shunga uning ürümchi weqesini qesten kéngeytip" shinjang weziyitining muqimliqini méningsiz saqlighili bolmaydu" dégen weziyet yaritish qestini chetke qaqqili bolmaydighanliqi"ni ilgiri sürgen.
