' 5 - Iyul Ürümchi Qanliq Weqesi' din Kéyinki Uyghurlar Weziyitige Nezer
Muxbirimiz Mihriban
2009-08-06
Muxbirimiz Mihriban
2009-08-06
" 5 - Iyul ürümchi weqesi" din kéyinki uyghur éli weziyiti jiddiyliship ketken bolup, xitay hökümiti bu rayonda herbiy halet yürgüzüwatqinigha hazir bir ay boldi. Bu bir ay ichide uyghur éli weziyiti dunya metbuatliridiki qiziq nuqtigha aylandi, uyghur mesilisimu dunyagha tonuldi.
5 - Iyul ürümchi qanliq basturushigha bolghan ghezep nepretlirini padilesh üchün, dunyaning herqaysi jarlirida uyghur teshkilatliri we ularning qollighuchiliri namayish qilmaqta.
Hazirghiche dunyaning her qaysi jayliridiki uyghurlar we uyghurlargha hésdashliq qilghan kishilerning naraziliq namayishliri dawamlishiwatidu. Biz bu bir ay ichide peqet uyghur élining özide yüz yüz bergen ehwallarni eslep baqayli.
7 - Ayning 5 - Küni chüshtin kéyin ürümchidiki uyghurlar 26 - Iyun küni guangdungda yüz bergen "shawgüen weqesi"de xitaylar teripidin uyghur ishlemchilirining urup öltürülgenlik weqesini hökumetning adil bir terep qilip bérishini telep qilip tinchliq namayishi élip bardi. Emma hökumet dairiliri namayishchilarni saqchilar arqiliq qanliq basturghandin kéyin, tinchliq namayishi 10 minglighan adem qatnashqan toqunushqa aylandi.
Shu küni axshimi xitayning shinxua agéntliqi namayishchilardin 70 nepiri saqchilar teripidin tutulghanliqini, qalghanliri tarqitiwetilgenlikini xewer qildi. Arqidinla yene, meydangha bir qisim namayishchilarning saqchilarni' busup kirip kelgenliki, yene 30 namayishchining tutup kitilgenliki, qalghanlirining tarqitiwetilgenliki, namayish bésiqturulghanliqi toghrisida xewer élan qilindi. Yutup qatarliq tor betlirige namayishning xelq ammisi teripidin neq meydandin tartiwélinghan resim we sinalghu filimliri qoyuldi. Dunya xelqi weqening heqiqiy mahiyitidin xewerdar boldi.
Dunya uyghur qurultiyi we rabiye qadir xanim bayanat élan qilip, xitay hökümitining xelqning tinchliq namayishini qoralliq basturghanliqini eyiblidi.5 - Iyul küni chüshtin kéyindin bashlap dunyaning herqaysi jayliridiki uyghurlar we uyghurlargha hésdashliq qilghuchilar naraziliq namayishliri élip bérishqa bashlidi. Eng aldi bilen kaliforniyidiki uyghurlar naraziliq namayishi uyushturdi. Türkiyide uyghurlar we turkler qoshulup 10 ming kishilik namayish oyushturuldi. Naraziliq namayishliri hélimu dawamlashmaqta.
6 - Iyul ettigende aptonom rayonluq hökümetning reisi nur bekri tiliwézorda notuq sözlep, weqeni chetellerdiki 3 xil küchler we uyghur biz tor béti qatarliq tor betlirining qutratquluqi netijiside yüz bergen"urush, chéqish, bulash, ot qoyush, buzghunchiliq herikiti" dep eyiblidi. Xitay hökümet tor betliri we téliwiziye programmilirida yaridar bolghan we ölgen xitaylarning korunushliri tekrar körsitilishke bashlidi, weqede saqchilar teripidin étip ölturulgen uyghurlar heqqidiki körunüshler bolsa, dunyadiki dangliq axbarat organliridin s n n, b b s, washington pochtisi qatarliq nechche onlighan metbuatlarda körsitildi. Yotupqa xelq teripidin hem chetellikler teripidin qoyulghan filimlardimu körsitildi.
6 - Iyul küni, kech saet 7 de wang léchüen weqening yüz bérish sewebi heqqide toxtilip, "26 - Iyun shawgüen weqesi" we "5 - Iyul ürümchi weqesi"ni rabiye qadir we dunya uyghur qurultiyining qutratquluq qilghanliqi sewebidin yüz berdi dep élan qildi. Xitayning shinxua agéntliqi bu xewerni derhal dunyagha tarqatti. Shu küni ettigen saet 9.30 Da ürümchi sheher bashliqi hisamidin jarulla muxbirlarni kütüwélish yighini échip "7.5" Weqeside 140 kishining ölgenlikini, 828 kishining yaridar bolghanlighini élan qildi. Ölgen, yaridar bolghanlarning milliti heqqide melumat bermidi. Ürümchide herbiy halet yürgüzülgenlikini, weqede jawabkarliqi bar kishilerning tutulidighanliqini élan qildi.
7 - Iyul küni xitayning uyghur élidiki saqchi orunliri 1434 neper (55 ayal) adem tutulghanliqini, 90 neper gumandarning axturuluwatqanliqini élan qildi. Ölgenlerning 156 (27 si ayal) ikenlikini ashkarilidi.
7 - Iyul küni xitay hökümiti chetel axbarat organlirining ürümchige kirishige ruxset qildi. Shu küni ettigende uyghur ayalliri namayishqa chiqti. Bu namayish pütün dunyani lerzige saldi.7 - Iyul chüshtin kéyin bir qisim xitaylarmu kaltek - Chumaqlarni kötürüp ürümchide namayish qildi. Bu küni xitay puqralirining uyghurlar olturaqlashqan rayonlargha bésip kélip uchrighan uyghur puqralirini uruwatqan körünüshliri chetel muxbirlirining kaméraliri arqiliq dunyagha tarqitildi.
Xelqaradiki 100 din artuq axbarat organliri birla waqitta ürümchi weziyiti heqqide xewer berdi. 7 - Iyul chüshtin kéyindin bashlap, dunya téléwizorliri we tor betliri, xitay hökümet terep tarqatqan xitaylarning ölgenliki we yaridar bolghanliri teswirlengen körünüshliri ornigha, uyghur ayallirining namayish körünüshlirini we xitaylarning kaltek - Toxmaq bilen uyghurlargha hujum qilghan körünüshlirini élan qilishqa bashlidi. Uyghur weziyiti xelqaradiki qiziq nuqtigha aylandi.
7 - Iyul etigende "dungfing"markiliq 40 aptomobilda xitay armiyisining qeshqerge kirgenliki toghrisida shinxua agéntliqi xewer tarqatti. Xoten, aqsu, ghuljighimu eskerler kiriwatqanliqi, bu sheherlerdimu herbiy halet yürgüzülgenliki xewer qilindi. 6 - 7 - 8 - 9 - Iyul künliri ürümchi, qeshqer, xoten, aqsu, ghulja sheherlirige kirgen esker sani 50 mingdin éship ketti. Bu sheherlerning hemmiside herbiy halet yürgüzülgenliki élan qilindi. Shu küni erkin asiya radio istansisining uyghur bölümige ghuljidin téléfon qilip ehwal inkas qilghan bir uyghur ghulja shehiridiki herbiy halet heqqide uchur yetküzdi.
8 - Iyul béyjingda musteqil tetqiqatchi ilham toxti tutup kétildi. Xelqara qelemkeshler jemiyiti bayanat élan qilip, xitay hökümitini musteqil tetqiqatchi ilham toxtini qoyup bérishke chaqirdi. 9 - Iyuldin bashlap wang lishyüng qatarliq ziyaliylar xitay hökümitige imzaliq ochuq xet yézip, ilham toxtini qoyup bérishni telep qildi. Imza toplash herikiti hazirmu dawamlishiwatqan bolup, ilham toxtini qoyup bérishni telep qilip imza qoyghan kishilerning sani 400 din éship ketken.
Ürümchi weqesidin kéyin, xelqara kishilik hoquq jemiyetliri hem döletler xitay hökümitini weqeni qanliq basturghanliqi üchün eyiblidi. 9 - Iyul küni türkiye bash ministiri rejep tayip erdughan istanbulda échilghan türkiye - Pars qoltuqi döletliri tashqi ishlar ministirliri yighinida ürümchide yüz bériwatqan weqege alaqidar söz qilip, xitayning ürümchidiki basturushini uyghurlargha qaratqan étnik qirghinchiliq dep eyiblidi, hem rabiye qadir xanimgha türkiye hökümitining wiza béridighanliqini jakarlidi.
10 - Iyul, jüme küni ürümchide 200 - 300 Dek jamaet bir - Ikki saet namayish qilip meschitte namaz oqushni telep qilghan, namayish qoralliq saqchilar teripidin derhal tarqitiwétilgen bolsimu, lékin xitay yerlik hökümiti "aq meschit" ni échip bérishke mejbur bolghan.
12 - Iyul ürümchi sheher patkom sékritari téléwizorda nutuq sözlep weqege qatnashqanlargha ölüm jazasi bérilidighanliqini jakarlidi. Ölgenlerning sani 184, yaridar 1860 neper dep élan qildi.
13 - Iyul ürümchide 3 uyghur, saqchilar teripidin étip tashlandi. Nur bekri weqe heqqide chetel muxbirlirigha bayanat bérip. Bu 3 kishining meschittiki jamaet we saqchilargha hujum qilghini üchün étip öltürülgenlikini eskertti. Shu küni ghulja sheherlik partkom sékrétari jaw bawxua, ghuljida 70 adem tutulghanliqini élan qildi.
15 - Iyul küni, xitayning muzi.com Tor bétide wang ching, wang gang qatarliq muxbirlar maqale élan qilip,amérikidiki uyghur fizika alimi erkin sidiqni, 2009 - Yili 5 - Ayda shinjang uniwérsitétida qosh tilliq maarip we ishsizliq mesilisi heqqide qutratquluq xaraktéridiki léksiye sözlep, oqughuchilar arisida milliy naraziliqni kücheytiwetken dep eyiblidi. 16 - Iyun küni erkin sidiq ependi erkin asiya radio istansisining uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, xitayni"töhmet qildi" dep eyiblidi.
15 - Iyul küni wang léchüen muxbirlarni kütüwélish yighini échip, ölgen adem sani 192 neper, yaridar 1721 neper dep élan qildi hem weqeni sadir qilghuchilarni qattiq jazalaydighanliqini bildürdi.
21 - Iyul küni xitayning merkizi milletler komitétining muawin bashliqi wu shimin,"5 - Iyul weqesi" ning döletning milletler siyasiti bilen munasiwetsiz ikenlikini, döletning milletler siyasiti izchil toghra ikenlikini élan qildi.
30 - Iyul küni, xitay merkizi komitét siyasiy byurosining ezasi, guangdung ölkilik partkom sékrétari wang yang "milliy siyasetni tengsheydighan zaman keldi" dédi.
30 - 31 - Iyul, wang léchüenning hoquqtin uzaqlashturulush éhtimali toghrisida xewerler élan qilinishqa bashlidi.
2 - Awghust küni xitay hökümiti rabiye qadir xanimning balilirining yazghan xétini élan qildi. 3 - Awghust küni xitay hökümiti téléwizorda rabiye qadir xanimning baliliri we inisini téléwizorda sözlitip rabiye qadir xanimni eyiblidi. Rabiye qadir xanim erkin asiya radio istansisi muxbirining ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining balilirini mejburlap bu geplerni dégüzüwatqanliqini bayan qilip xitay hökümitini eyiblidi.
2009 - Yili 8 - Ayning 4 - Küni uyghur aptonom rayonining hökümet bayanatchisi bayanat bérip, 5 - Iyul ürümchi weqeside 197 ademning ölgenlikini, 1700 ademning yaridar bolghanliqini, buning ichide ölgen 156 ademning gunahsiz puqralar ikenlikini, bularning 134 nepirining xitay, 11 nepirining tunggan, 10 nepirining uyghur ikenlikini élan qildi. Bu bayanatchi yene 12 ademning saqchilarning oqida ölgen bolup, ularning 3 nepirining neq meydanda étip öltürülgenlikini, 9 nepirining doxturxanida qutquzush ünüm bermey ölüp ketkenlikini dédi.
Shinxua agéntliqi 4 - Awghust seyshenbe küni ürümchi weqesige alaqidar 718 ademni qolgha alghanliqini bildürdi. 5 - Iyul namayishidin kéyin, uyghur aptonom rayonluq hökümiti bayat élan qilip, namayishqa alaqidar 1500 ademni qolgha alghanliqini ilgiri sürgen idi. Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ziyaritimizni qobul qilip, "eger bu nöwet tutulghan 718 adem yéngidin tutulghanlar bolsa, shuning bilen xitay élan qilghan qolgha élinghanlar sani jemiy 2218 ge yétidu " dédi. U yene bu bir ay ichide sherqi türkistan miqyasida uyghurlardin 10 mingdin artuq adem tutup kétilgenlikini, öltürülgen adem sanining 1000 din artuq ikenlikini, amma hazirche sherqiy türkistandiki uchur bilen teminligüchilerning bixeterlikini nezerde tutup, ölgen we tutulghanlarning isim familisi bilen élan qilish imkaniyiti yoqluqini bayan qildi.
5 - Iyul weqesidin kéyin uyghur élining intérnét we téléfon alaqisi qamal qilinghan bolup, taki bügüngiche échilmidi. 4 - Awghust küni erkin asiya radio istansisining uyghur bölümining ziyaritini qobul qilghan, nyuyorktiki kishilik hoquq tetqiqatchisi xé chinglyen xanim xitay hökümitining uyghur éli weziyitini téxi kontrol qilip bolalmighanliqi uchun, intérnét we téléfon qamilining yene bir mezgilgiche dawamlishidighanliqini dégen idi.
Ziyaritimizni qobul qilghan türkiyidiki uyghur tijaretchisi nurmemet ependi, yéqinqi künlerde wetendin kelgen uyghurlardin anglighan ürümchi weziyiti heqqide mundaq dédi.
Xitay hökümiti "5 - Iyul ürümchi weqesi"yüz bergendin kéyin, bu bir ay jeryanida uyghur élide omumyüzlük herbiy halet yürgüzüwatqan bolup, mutexessislerning qarishiche, bu halet belkim bu yil öktebir éyida xitayning dölet bayrimi ötküzülgiche dawamlishishi mümkin iken.
5 - Iyul ürümchi qanliq basturushigha bolghan ghezep nepretlirini padilesh üchün, dunyaning herqaysi jarlirida uyghur teshkilatliri we ularning qollighuchiliri namayish qilmaqta.
Hazirghiche dunyaning her qaysi jayliridiki uyghurlar we uyghurlargha hésdashliq qilghan kishilerning naraziliq namayishliri dawamlishiwatidu. Biz bu bir ay ichide peqet uyghur élining özide yüz yüz bergen ehwallarni eslep baqayli.
7 - Ayning 5 - Küni chüshtin kéyin ürümchidiki uyghurlar 26 - Iyun küni guangdungda yüz bergen "shawgüen weqesi"de xitaylar teripidin uyghur ishlemchilirining urup öltürülgenlik weqesini hökumetning adil bir terep qilip bérishini telep qilip tinchliq namayishi élip bardi. Emma hökumet dairiliri namayishchilarni saqchilar arqiliq qanliq basturghandin kéyin, tinchliq namayishi 10 minglighan adem qatnashqan toqunushqa aylandi.
Shu küni axshimi xitayning shinxua agéntliqi namayishchilardin 70 nepiri saqchilar teripidin tutulghanliqini, qalghanliri tarqitiwetilgenlikini xewer qildi. Arqidinla yene, meydangha bir qisim namayishchilarning saqchilarni' busup kirip kelgenliki, yene 30 namayishchining tutup kitilgenliki, qalghanlirining tarqitiwetilgenliki, namayish bésiqturulghanliqi toghrisida xewer élan qilindi. Yutup qatarliq tor betlirige namayishning xelq ammisi teripidin neq meydandin tartiwélinghan resim we sinalghu filimliri qoyuldi. Dunya xelqi weqening heqiqiy mahiyitidin xewerdar boldi.
Dunya uyghur qurultiyi we rabiye qadir xanim bayanat élan qilip, xitay hökümitining xelqning tinchliq namayishini qoralliq basturghanliqini eyiblidi.5 - Iyul küni chüshtin kéyindin bashlap dunyaning herqaysi jayliridiki uyghurlar we uyghurlargha hésdashliq qilghuchilar naraziliq namayishliri élip bérishqa bashlidi. Eng aldi bilen kaliforniyidiki uyghurlar naraziliq namayishi uyushturdi. Türkiyide uyghurlar we turkler qoshulup 10 ming kishilik namayish oyushturuldi. Naraziliq namayishliri hélimu dawamlashmaqta.
6 - Iyul ettigende aptonom rayonluq hökümetning reisi nur bekri tiliwézorda notuq sözlep, weqeni chetellerdiki 3 xil küchler we uyghur biz tor béti qatarliq tor betlirining qutratquluqi netijiside yüz bergen"urush, chéqish, bulash, ot qoyush, buzghunchiliq herikiti" dep eyiblidi. Xitay hökümet tor betliri we téliwiziye programmilirida yaridar bolghan we ölgen xitaylarning korunushliri tekrar körsitilishke bashlidi, weqede saqchilar teripidin étip ölturulgen uyghurlar heqqidiki körunüshler bolsa, dunyadiki dangliq axbarat organliridin s n n, b b s, washington pochtisi qatarliq nechche onlighan metbuatlarda körsitildi. Yotupqa xelq teripidin hem chetellikler teripidin qoyulghan filimlardimu körsitildi.
6 - Iyul küni, kech saet 7 de wang léchüen weqening yüz bérish sewebi heqqide toxtilip, "26 - Iyun shawgüen weqesi" we "5 - Iyul ürümchi weqesi"ni rabiye qadir we dunya uyghur qurultiyining qutratquluq qilghanliqi sewebidin yüz berdi dep élan qildi. Xitayning shinxua agéntliqi bu xewerni derhal dunyagha tarqatti. Shu küni ettigen saet 9.30 Da ürümchi sheher bashliqi hisamidin jarulla muxbirlarni kütüwélish yighini échip "7.5" Weqeside 140 kishining ölgenlikini, 828 kishining yaridar bolghanlighini élan qildi. Ölgen, yaridar bolghanlarning milliti heqqide melumat bermidi. Ürümchide herbiy halet yürgüzülgenlikini, weqede jawabkarliqi bar kishilerning tutulidighanliqini élan qildi.
7 - Iyul küni xitayning uyghur élidiki saqchi orunliri 1434 neper (55 ayal) adem tutulghanliqini, 90 neper gumandarning axturuluwatqanliqini élan qildi. Ölgenlerning 156 (27 si ayal) ikenlikini ashkarilidi.
7 - Iyul küni xitay hökümiti chetel axbarat organlirining ürümchige kirishige ruxset qildi. Shu küni ettigende uyghur ayalliri namayishqa chiqti. Bu namayish pütün dunyani lerzige saldi.7 - Iyul chüshtin kéyin bir qisim xitaylarmu kaltek - Chumaqlarni kötürüp ürümchide namayish qildi. Bu küni xitay puqralirining uyghurlar olturaqlashqan rayonlargha bésip kélip uchrighan uyghur puqralirini uruwatqan körünüshliri chetel muxbirlirining kaméraliri arqiliq dunyagha tarqitildi.
Xelqaradiki 100 din artuq axbarat organliri birla waqitta ürümchi weziyiti heqqide xewer berdi. 7 - Iyul chüshtin kéyindin bashlap, dunya téléwizorliri we tor betliri, xitay hökümet terep tarqatqan xitaylarning ölgenliki we yaridar bolghanliri teswirlengen körünüshliri ornigha, uyghur ayallirining namayish körünüshlirini we xitaylarning kaltek - Toxmaq bilen uyghurlargha hujum qilghan körünüshlirini élan qilishqa bashlidi. Uyghur weziyiti xelqaradiki qiziq nuqtigha aylandi.
7 - Iyul etigende "dungfing"markiliq 40 aptomobilda xitay armiyisining qeshqerge kirgenliki toghrisida shinxua agéntliqi xewer tarqatti. Xoten, aqsu, ghuljighimu eskerler kiriwatqanliqi, bu sheherlerdimu herbiy halet yürgüzülgenliki xewer qilindi. 6 - 7 - 8 - 9 - Iyul künliri ürümchi, qeshqer, xoten, aqsu, ghulja sheherlirige kirgen esker sani 50 mingdin éship ketti. Bu sheherlerning hemmiside herbiy halet yürgüzülgenliki élan qilindi. Shu küni erkin asiya radio istansisining uyghur bölümige ghuljidin téléfon qilip ehwal inkas qilghan bir uyghur ghulja shehiridiki herbiy halet heqqide uchur yetküzdi.
8 - Iyul béyjingda musteqil tetqiqatchi ilham toxti tutup kétildi. Xelqara qelemkeshler jemiyiti bayanat élan qilip, xitay hökümitini musteqil tetqiqatchi ilham toxtini qoyup bérishke chaqirdi. 9 - Iyuldin bashlap wang lishyüng qatarliq ziyaliylar xitay hökümitige imzaliq ochuq xet yézip, ilham toxtini qoyup bérishni telep qildi. Imza toplash herikiti hazirmu dawamlishiwatqan bolup, ilham toxtini qoyup bérishni telep qilip imza qoyghan kishilerning sani 400 din éship ketken.
Ürümchi weqesidin kéyin, xelqara kishilik hoquq jemiyetliri hem döletler xitay hökümitini weqeni qanliq basturghanliqi üchün eyiblidi. 9 - Iyul küni türkiye bash ministiri rejep tayip erdughan istanbulda échilghan türkiye - Pars qoltuqi döletliri tashqi ishlar ministirliri yighinida ürümchide yüz bériwatqan weqege alaqidar söz qilip, xitayning ürümchidiki basturushini uyghurlargha qaratqan étnik qirghinchiliq dep eyiblidi, hem rabiye qadir xanimgha türkiye hökümitining wiza béridighanliqini jakarlidi.
10 - Iyul, jüme küni ürümchide 200 - 300 Dek jamaet bir - Ikki saet namayish qilip meschitte namaz oqushni telep qilghan, namayish qoralliq saqchilar teripidin derhal tarqitiwétilgen bolsimu, lékin xitay yerlik hökümiti "aq meschit" ni échip bérishke mejbur bolghan.
12 - Iyul ürümchi sheher patkom sékritari téléwizorda nutuq sözlep weqege qatnashqanlargha ölüm jazasi bérilidighanliqini jakarlidi. Ölgenlerning sani 184, yaridar 1860 neper dep élan qildi.
13 - Iyul ürümchide 3 uyghur, saqchilar teripidin étip tashlandi. Nur bekri weqe heqqide chetel muxbirlirigha bayanat bérip. Bu 3 kishining meschittiki jamaet we saqchilargha hujum qilghini üchün étip öltürülgenlikini eskertti. Shu küni ghulja sheherlik partkom sékrétari jaw bawxua, ghuljida 70 adem tutulghanliqini élan qildi.
15 - Iyul küni, xitayning muzi.com Tor bétide wang ching, wang gang qatarliq muxbirlar maqale élan qilip,amérikidiki uyghur fizika alimi erkin sidiqni, 2009 - Yili 5 - Ayda shinjang uniwérsitétida qosh tilliq maarip we ishsizliq mesilisi heqqide qutratquluq xaraktéridiki léksiye sözlep, oqughuchilar arisida milliy naraziliqni kücheytiwetken dep eyiblidi. 16 - Iyun küni erkin sidiq ependi erkin asiya radio istansisining uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, xitayni"töhmet qildi" dep eyiblidi.
15 - Iyul küni wang léchüen muxbirlarni kütüwélish yighini échip, ölgen adem sani 192 neper, yaridar 1721 neper dep élan qildi hem weqeni sadir qilghuchilarni qattiq jazalaydighanliqini bildürdi.
21 - Iyul küni xitayning merkizi milletler komitétining muawin bashliqi wu shimin,"5 - Iyul weqesi" ning döletning milletler siyasiti bilen munasiwetsiz ikenlikini, döletning milletler siyasiti izchil toghra ikenlikini élan qildi.
30 - Iyul küni, xitay merkizi komitét siyasiy byurosining ezasi, guangdung ölkilik partkom sékrétari wang yang "milliy siyasetni tengsheydighan zaman keldi" dédi.
30 - 31 - Iyul, wang léchüenning hoquqtin uzaqlashturulush éhtimali toghrisida xewerler élan qilinishqa bashlidi.
2 - Awghust küni xitay hökümiti rabiye qadir xanimning balilirining yazghan xétini élan qildi. 3 - Awghust küni xitay hökümiti téléwizorda rabiye qadir xanimning baliliri we inisini téléwizorda sözlitip rabiye qadir xanimni eyiblidi. Rabiye qadir xanim erkin asiya radio istansisi muxbirining ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining balilirini mejburlap bu geplerni dégüzüwatqanliqini bayan qilip xitay hökümitini eyiblidi.
2009 - Yili 8 - Ayning 4 - Küni uyghur aptonom rayonining hökümet bayanatchisi bayanat bérip, 5 - Iyul ürümchi weqeside 197 ademning ölgenlikini, 1700 ademning yaridar bolghanliqini, buning ichide ölgen 156 ademning gunahsiz puqralar ikenlikini, bularning 134 nepirining xitay, 11 nepirining tunggan, 10 nepirining uyghur ikenlikini élan qildi. Bu bayanatchi yene 12 ademning saqchilarning oqida ölgen bolup, ularning 3 nepirining neq meydanda étip öltürülgenlikini, 9 nepirining doxturxanida qutquzush ünüm bermey ölüp ketkenlikini dédi.
Shinxua agéntliqi 4 - Awghust seyshenbe küni ürümchi weqesige alaqidar 718 ademni qolgha alghanliqini bildürdi. 5 - Iyul namayishidin kéyin, uyghur aptonom rayonluq hökümiti bayat élan qilip, namayishqa alaqidar 1500 ademni qolgha alghanliqini ilgiri sürgen idi. Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ziyaritimizni qobul qilip, "eger bu nöwet tutulghan 718 adem yéngidin tutulghanlar bolsa, shuning bilen xitay élan qilghan qolgha élinghanlar sani jemiy 2218 ge yétidu " dédi. U yene bu bir ay ichide sherqi türkistan miqyasida uyghurlardin 10 mingdin artuq adem tutup kétilgenlikini, öltürülgen adem sanining 1000 din artuq ikenlikini, amma hazirche sherqiy türkistandiki uchur bilen teminligüchilerning bixeterlikini nezerde tutup, ölgen we tutulghanlarning isim familisi bilen élan qilish imkaniyiti yoqluqini bayan qildi.
5 - Iyul weqesidin kéyin uyghur élining intérnét we téléfon alaqisi qamal qilinghan bolup, taki bügüngiche échilmidi. 4 - Awghust küni erkin asiya radio istansisining uyghur bölümining ziyaritini qobul qilghan, nyuyorktiki kishilik hoquq tetqiqatchisi xé chinglyen xanim xitay hökümitining uyghur éli weziyitini téxi kontrol qilip bolalmighanliqi uchun, intérnét we téléfon qamilining yene bir mezgilgiche dawamlishidighanliqini dégen idi.
Ziyaritimizni qobul qilghan türkiyidiki uyghur tijaretchisi nurmemet ependi, yéqinqi künlerde wetendin kelgen uyghurlardin anglighan ürümchi weziyiti heqqide mundaq dédi.
Xitay hökümiti "5 - Iyul ürümchi weqesi"yüz bergendin kéyin, bu bir ay jeryanida uyghur élide omumyüzlük herbiy halet yürgüzüwatqan bolup, mutexessislerning qarishiche, bu halet belkim bu yil öktebir éyida xitayning dölet bayrimi ötküzülgiche dawamlishishi mümkin iken.
