Ürümchi Weqesining Heqiqiy Sewebliri Toghrisida
Muxbirimiz Eqide
2009-08-03
Muxbirimiz Eqide
2009-08-03
Xitay kishilik hoquq paaliyetchisi wang ning " shinjang weqesi peyda bolushining heqiqiy sewebliri " dégen maqaliside aldi bilen mundaq dep otturigha qoyghan : junggoda 5 saxta aptonom rayon bar. Ular tibet aptonom rayoni, ningsha tunggan aptonom rayoni, ichki mongghul aptonom rayoni, guangshi juangzu aptonom rayoni, we shinjang uyghur aptonom rayoni qatarliqlar.
AFP Photo
6 - Iyul küni seyshenbe küni ürümchi waqti saet 2 etrapida, 300 etrapidiki xitay, qollirida kaltek - Chomaq we gürjek kötürgen halda, ürümchining xelq meydanida tolushup yürüsh bashlighan. Süret, xitaylarning ürümchi kochiliridiki körünüshi.
Eslide " aptonomiye " sözi xususiy bashqurush igidarchiliqi yaki özini - Özi bashqurush dégen menalarda bolup, bu sözning éngilizche lughet atalghusidimu " musteqilliq " we " erkinlik" dep chüshendürülgen.
Biraq junggodiki bu aptonom rayonlarda, aptonomiye dégen bu atalghugha munasip birer alahidilikni körüsh esla mumkin emes, chünki mezkür aptonom rayonlarni idare qiliwatqanlarning hemmisi chong xen millitidur.
Maqaliside xitayning azadliq armiyisi shinjang zéminini bésiwilishtin burun, uyghur we bashqa qazaq, özbék, qirghiz, tatar, tajik shuningdek 100 mingdek xitayning bu zéminda yashaydighanliqini,xitaydin bashqa yuqirida tilgha élinghan barliq milletlerning öz tilida sözleydighanliqini tilgha alghan wang ning hazir merkizi sheher ürümchide kishilerge yat bolghan hemde anglash qéyin bolghan xitay tilining omumlashqanliqini tekitligen.
1884 - Yili xitayning menching hökümiti sherqiy türkistanni bésiwilip, mezkür uyghur wetinining namini shinjang qilip özgertkenlikini maqaliside ilawe qilghan wangning, sherqiy türkistanliqlarning xitay hakimyitidin qutulup musteqilliqini qolgha keltürüsh üchün élip barghan siyasi küreshlirining oxshash bolmighan dewirlerde yüz bergenlikini, buningdin 65 yil ilgiri eng axirqi sherqiy türkistan musteqil jumhuriyetlirining ayrim - Ayrim halda 1933 - Yili we 1944 - Yili qurulup, xitay azadliq armiyisi 1955 - Yili shinjang uyghur aptonom rayonini qurghanliqini bildürgen.
Sherqiy türkistanda yüz bergen tarixi özgirishler heqqide tepsiliy toxtalghan aptor wangning, bu jaydiki asasliq hoquqning xitaylar teripidin tamamen manapol qilinghanliqini, mezkür aptonom rayondiki armiye, qoralliq qisim, saqchi, qanun, ediliye we dölet bixeterlik idarisi shuningdek barliq metbuatlarni bashqurush xizmitining, xitay merkizi hökümiti teripidin teyinlengen bash sékritar teripidin biwaste kontrol qilinidighanliqini, muhimi bu sékritarning choqum xitay milliti bolushi shert ikenlikini otturigha qoyup," eger junggoning merkizi béyjing shehirige tibet yaki uyghur bash sékritar wezipige teyinlinip, béyjing ahalisini uyghur tilida sözleshke mejburlisa, uyghur tilida sözliyelmigen béyjing puqrasi xizmetke qobul qilinmisa, buninggha naraziliq bildürgen xitaylar bölgünchi, eksil inqilabchi unsur we hazir uyghurlar üchün eng köp qollinilidighan térrorchi dégen qalpaq bilen qarilansa, béyjingliqlar qandaq héssyatta bolghan bolatti, elwette hemme adem béyjingliqlarning chong kochigha chiqip néme qilidighanliqini ishench bilen éytalaydu" dep körsetken.
Maqaliside meshhur xitay démokratchisi yang jiyenli bilen 5" - Iyul ürümchi weqesi " toghrisida téléfun söhbiti élip barghanliqini we söhbet jeryanida yang jiyenli éytqan sözlerni tilgha alghan wang ning yang jiyenlining mundaq dégenlikini otturigha qoyghan:
" Bu qétimqi weqe, junggo kompartiye siyasitidiki nuqsanlar tüpeyli meydangha keldi, bu xil siyasetning ziyankeshlikige uyghur, xitay hemmisi teng uchridi, xitay kompartiyisi ikki millet otturisidiki ziddiyetlerning küchiyishige qesten qutratquluq qilip, ikki millet otturisida éghir toqunushni peyda qildi we arqidin weqening sewebchisi " rabiye qadir " dep, mesulyetni dunya uyghur qurultyining reisi rabiye qadirgha artip qoydi.
Wangning maqaliside, yang jiyenlining sözini neqil keltürüp yene mundaq deydu: " men rabiye qadirni ikki yildin buyan tonudum, men rabiye qadir we u rehberlik qiliwatqan dunya uyghur qurultiyidiki uyghur paaliyetchilerning xitay millitige nisbeten hichbir öchmenliki barliqini his qilghinim yoq, rabiye xanim peqet kishilik hoquqqa qarshi yürgüzülüwatqan siyaset we hakimiyet üstidin nepretlinidu."
Maqalisining axirida 5 " - Iyul ürümchi weqesi"ning meydangha kélishidiki heqiqiy sewebler heqqide qisiqiche xulase chiqarghan wang ning mundaq, dep körsetti: 60 yil ilgiri mejburiy bésiwilinghan bu zéminning barliq hoquqi " bash sékritar " qalpiqi kiygen xitaynng changgilida, u armiye, saqchi we türmini biwaste bashquridu. Uning sözini ijra qiliwatqan yallanma itlar bolsa, uyghurlarning barliq herikitini küzitidighan bixeterlik idarisi hemde uyghurlargha töhmet chaplaydighan teshwiqat organlirini bashquridu. Shinjanggha mesul " bash sékritar" ni himaye qilidighan eng chong sékritar xu jintaw, u milletler inaq - Ittipaq dep shuar towlighan kichik sékritarni qollap - Quwetlep, yüz bériwatqan heqsizliqlerge pisent qilmay kelmekte. Netijide bügün bihude qan aqmaqta. Buningdin shundaq bir yekün chiqirish kérekki, öchmenlik ölümni meydangha keltüridu. Démek ölüm ayrilish, muhebbet birlishish démektur.
AFP Photo
6 - Iyul küni seyshenbe küni ürümchi waqti saet 2 etrapida, 300 etrapidiki xitay, qollirida kaltek - Chomaq we gürjek kötürgen halda, ürümchining xelq meydanida tolushup yürüsh bashlighan. Süret, xitaylarning ürümchi kochiliridiki körünüshi.
Eslide " aptonomiye " sözi xususiy bashqurush igidarchiliqi yaki özini - Özi bashqurush dégen menalarda bolup, bu sözning éngilizche lughet atalghusidimu " musteqilliq " we " erkinlik" dep chüshendürülgen.
Biraq junggodiki bu aptonom rayonlarda, aptonomiye dégen bu atalghugha munasip birer alahidilikni körüsh esla mumkin emes, chünki mezkür aptonom rayonlarni idare qiliwatqanlarning hemmisi chong xen millitidur.
Maqaliside xitayning azadliq armiyisi shinjang zéminini bésiwilishtin burun, uyghur we bashqa qazaq, özbék, qirghiz, tatar, tajik shuningdek 100 mingdek xitayning bu zéminda yashaydighanliqini,xitaydin bashqa yuqirida tilgha élinghan barliq milletlerning öz tilida sözleydighanliqini tilgha alghan wang ning hazir merkizi sheher ürümchide kishilerge yat bolghan hemde anglash qéyin bolghan xitay tilining omumlashqanliqini tekitligen.
1884 - Yili xitayning menching hökümiti sherqiy türkistanni bésiwilip, mezkür uyghur wetinining namini shinjang qilip özgertkenlikini maqaliside ilawe qilghan wangning, sherqiy türkistanliqlarning xitay hakimyitidin qutulup musteqilliqini qolgha keltürüsh üchün élip barghan siyasi küreshlirining oxshash bolmighan dewirlerde yüz bergenlikini, buningdin 65 yil ilgiri eng axirqi sherqiy türkistan musteqil jumhuriyetlirining ayrim - Ayrim halda 1933 - Yili we 1944 - Yili qurulup, xitay azadliq armiyisi 1955 - Yili shinjang uyghur aptonom rayonini qurghanliqini bildürgen.
Sherqiy türkistanda yüz bergen tarixi özgirishler heqqide tepsiliy toxtalghan aptor wangning, bu jaydiki asasliq hoquqning xitaylar teripidin tamamen manapol qilinghanliqini, mezkür aptonom rayondiki armiye, qoralliq qisim, saqchi, qanun, ediliye we dölet bixeterlik idarisi shuningdek barliq metbuatlarni bashqurush xizmitining, xitay merkizi hökümiti teripidin teyinlengen bash sékritar teripidin biwaste kontrol qilinidighanliqini, muhimi bu sékritarning choqum xitay milliti bolushi shert ikenlikini otturigha qoyup," eger junggoning merkizi béyjing shehirige tibet yaki uyghur bash sékritar wezipige teyinlinip, béyjing ahalisini uyghur tilida sözleshke mejburlisa, uyghur tilida sözliyelmigen béyjing puqrasi xizmetke qobul qilinmisa, buninggha naraziliq bildürgen xitaylar bölgünchi, eksil inqilabchi unsur we hazir uyghurlar üchün eng köp qollinilidighan térrorchi dégen qalpaq bilen qarilansa, béyjingliqlar qandaq héssyatta bolghan bolatti, elwette hemme adem béyjingliqlarning chong kochigha chiqip néme qilidighanliqini ishench bilen éytalaydu" dep körsetken.
Maqaliside meshhur xitay démokratchisi yang jiyenli bilen 5" - Iyul ürümchi weqesi " toghrisida téléfun söhbiti élip barghanliqini we söhbet jeryanida yang jiyenli éytqan sözlerni tilgha alghan wang ning yang jiyenlining mundaq dégenlikini otturigha qoyghan:
" Bu qétimqi weqe, junggo kompartiye siyasitidiki nuqsanlar tüpeyli meydangha keldi, bu xil siyasetning ziyankeshlikige uyghur, xitay hemmisi teng uchridi, xitay kompartiyisi ikki millet otturisidiki ziddiyetlerning küchiyishige qesten qutratquluq qilip, ikki millet otturisida éghir toqunushni peyda qildi we arqidin weqening sewebchisi " rabiye qadir " dep, mesulyetni dunya uyghur qurultyining reisi rabiye qadirgha artip qoydi.
Wangning maqaliside, yang jiyenlining sözini neqil keltürüp yene mundaq deydu: " men rabiye qadirni ikki yildin buyan tonudum, men rabiye qadir we u rehberlik qiliwatqan dunya uyghur qurultiyidiki uyghur paaliyetchilerning xitay millitige nisbeten hichbir öchmenliki barliqini his qilghinim yoq, rabiye xanim peqet kishilik hoquqqa qarshi yürgüzülüwatqan siyaset we hakimiyet üstidin nepretlinidu."
Maqalisining axirida 5 " - Iyul ürümchi weqesi"ning meydangha kélishidiki heqiqiy sewebler heqqide qisiqiche xulase chiqarghan wang ning mundaq, dep körsetti: 60 yil ilgiri mejburiy bésiwilinghan bu zéminning barliq hoquqi " bash sékritar " qalpiqi kiygen xitaynng changgilida, u armiye, saqchi we türmini biwaste bashquridu. Uning sözini ijra qiliwatqan yallanma itlar bolsa, uyghurlarning barliq herikitini küzitidighan bixeterlik idarisi hemde uyghurlargha töhmet chaplaydighan teshwiqat organlirini bashquridu. Shinjanggha mesul " bash sékritar" ni himaye qilidighan eng chong sékritar xu jintaw, u milletler inaq - Ittipaq dep shuar towlighan kichik sékritarni qollap - Quwetlep, yüz bériwatqan heqsizliqlerge pisent qilmay kelmekte. Netijide bügün bihude qan aqmaqta. Buningdin shundaq bir yekün chiqirish kérekki, öchmenlik ölümni meydangha keltüridu. Démek ölüm ayrilish, muhebbet birlishish démektur.
