Uyghuristan Mesiliside Yéngiche Teppekur Hem Chong Burulush Bolishi Kérek!

Terjime qilghuchi: Tomaris

Wang lishiungning qarishiche Zhonggoning hazirqi Siyasi tüzülmisi milly mesililerni tüptin hel qilalmaydu. Paqat démokiratiye ,erkinlik we kishilik hoquq toluq kapaletke ige bolghan jamiyet tüzülmisila bu mesilini tüptin hel qilalaydu.

Uyghuristanda yüz bergen bu weke yéqindin buyan korulup baqmighan zor kölamlilk weqe bolup, otturgha chiqqan hadisiler Zhonggudiki milliy ziddiyetning intayin yamanlashqanliqini ipadilaydu. Dangliq siyasi tehlilchi , mustaqil yazghuchi Wanglishiung 2007-yili élan kilghan “Mening gerbi Diyarim , séning Sharkiy Turkistaning “digen Esiride “Uyghuristan mesilisi chong quruqluqning Béshini eng aghritidighan Mesilige aylinidu,”dep otturigha qoyghan,hem “Uyghuristtandiki xeter ahirqi chekke kélip boldi” dep eskertken .

Töwende Wang lishiung bilen élip barghan söhbet hatirisni deqitinglargha sunimiz:

- Uyghuristanning payitexti Ürümchi sheheride weqe yüz bergendin kéyin hemmeylen uning kélip chiqish sewebige qizziqmaqta .Sizningche bu qetimlik weqe nime seweptin kélip chiqqan?

Wanglishiung: Hazir kopunchiler Netijini Sewep dep qarawatidu. Méningche hökümet yolgha qoygan milly siyasetning meghlubiyiti, del bu weqening kélip chiqish Sewebi.

- Sizningche Hittay we Uyghurlar ottursidiki zidiyet neme?

Wanglishiung: Bu köp terepke bérip chetilidu. Eng muhimi yenila köchmenler mesilisi.Uyghurlarning qarishiche „ Uyghuristan hazir Köchmenler (Aqqunlar) rayonigha aylinip qaldi. Uyghuristanning bayliqi ichkirge zor miqdarda toshilip kétiwatidiyu , yerlik xeliq hichqandaq nepke érishkini yoq.Hittaylar türküm türkümlep Uyghuristan tupriqigha kélip hayatliq izdewatidu. Eyni chaghdiki ziyalilarning Chigra rayonigha yardemge kélishimu del ichkirde ishqa orunlishalmighanliqtin bolghan. 2 milliondin artuq nopusi bar bingtuan, chong sekrep ilgirleshtiki acharchiliqta éqip kirgen Aqqunlardin teshkillenge ; 80-yillardiki islahat échiwitish nami bilen epkirilgen zor türkumdiki xittaylar… bularning hemmisi yerlik xeliq bilen xittaylar ottursida bayliq menbesini talishishni keltürüp chiqardi. Gheribning gazini sheriqqe yötkesh qurulishida Nefit, Kömur hem Kan-meshulatliri tohtimay iqkirge toshuldi.Lékin Uyghurlar Kembighel péti turiwerdi .Bu intayin muhim Mesile.

- Torlarda nurghun Kishiler Beyjingning az saniliq milletler siyasitidin narazi boliwatidu. Siz bu heqte qandaq oylaysiz?

Wanglishiung: “11-Sintebir“ weqesini misalgha alsaq , u elwette Térorluq weqesi.Lekin bu weqe néme seweptin kelip chiqti? Gherip bilen Musulmanlar qandaq qilip düshmen bolup qaldi? Terorchilar qandaq Meydangha keldi? Bu Suallarning hammisini obdan oylinish kérek. Uyghuristan hem Shizangda yuz bergen weqelerni sirtqa baghlap qoyush muwapiqmu?Sirtqi küchlerning shunche him diktatur tüzülme bilen idare qiliniwétilghan dölet iqide shunqe qong ishlarni qilalishi mumkinmu? Bulturqi ishni bir qeri bowaygha, bu yilqi ishni bir qeri momaygha donggiseng .Heliq néma üchün séning gépingni anglimay xeqning gepini anglaydu? bilmiseng. Zadi qandaq mesilining kélip qiqqanlliqini zhongoning Milliy siyasitining mahiyetidin izdesh kérek. Emiliyet ispatlidiki, emdi Ishning éng chongi chiqti.

- Siz Uyghuristandiki Heterni ahirqi chekke kélip qaldi, digen Aldin perezni nimige asasen otturgha koyghan idingiz?

Wanglishiung: Milletler ottursidiki munasiwetke qarap. Eger milly zidiyet irqi ayrimiqiliqqa aylinip ketse, uni eslige kelturgili bolmaydu.Men dewatqan milly ziddiyet asasen Mediniyet ayrimisi, siyaset jehettiki perq, yaki tarihqa bolghan karashta ipadilinidu. Bular asasen milletning yuqri qatlimida ,ziyalilarda ang qurulmisi sheklide mewjut bolup turidu. Bu ziddiyetni siyasetni ozgertish, mediniyetni koghdash yaki tarixni eslige qayturush arqiliq hel qilgeli bolidu. Biraq milly zidiyet , érqiy ayrimqiliqqa kötürülgende qann bilen chek-chigra ayrilidu.Düshmenlik kélip chiqidu.Milletning her bir addiy ezasimu chette qalmaydighan urush maydangha kelidu. Bu qaghda yoqurqi chare-tedbirler kargha kelmeydu.

- Siz eytqan ahirqi chek milly ziddiyetning irqi ayrimqilqqa özgurishimu?

Wanglishiung:shundaq. Uchaghda man tohtimay „Ahirqi qekke kélip qaldi.Tezdin Siyasetni özgertinglar“ dep kapildighan idim.Axirqi qekke az kalghanda milletler munasiwetimu intayin yirikliship eslige keltürgili bolmaydighan yerge kélip qalidu.ahirqi qektin ötup ketsila ikki millet ot bilen sugha aylinidu.Millet ezaliri tughulghandin bashlap Ailisining we etrapidiki muhitning tesirini qobul qelip chong bolidu hem qarshi milletni düshmen dep qaraydu.Uninggha bolghan öchmenlik ularning qan-qénigha singip ketken bolidu . Men del mushundaq bir weziyetning Otturigha chiqishidin ensirgen idim. Rialliq del men ensirigen ashu nishangha qarap rawajlandi.

- Bultur Tibet , bu yil Uyghuristan partilidi. Bu ikkisining qandaq ohshasch hem periqliq yeri bar?

Wanglishiung:Méningche Uyghuristanda ammiwi toqunush yüz berse, zorawanliq derijisi tibettikidin köp éship kétidu .Milly Harektir we diniy periqtin bashqa ,Tibet egizliki dehkanqiliqqa mas kelmeydu. Shunga Hittaylar tibetke barghan bilen sheherlerge, Sayahet rayonlirigha hem qatnash qolay jaylarlgha merkezlik olturaqlashqan. Yéza-charwichiliq Rayonlirida Hittaylar intayin az. Shunga ular otturisida biwaste toqunush azraq. Biraq Uyghuristanda ishlar pütünley eksiqe. Qurulush bingtueni biwaste yézilargha jaylashkan. Uyghurlar bilen kop uchriship turidu. Bingtuan puhralardin yer talashmaymiz, Boz yer achimiz, ozimizge tayinimiz digen bilen, sughurushta yuqur eqim suyini ular ishlitip tugetse, tuwen eqimdiki puhralar étizlirini némide sughiridu? Elbette bostanliqlar tariyidu, étizlar qumlishidu. Uyghur puxralarning qorsiqi köpidu, zarlinidu .Yézilargha biwaste barghan hittaylar Uyghurlarning turmush aditige hörmet qilmay , hetta choshqa baqidu. Medeniyet jehettimu Uyghrlar bilen ular ottursida biwaste toqunush kélip chiqidu . Buhil ushshaq toqunushlarning axiri tügimeydu.

- Sizningqe Uyghur-Hittay ottursidiki ziddiyet , Tibet-Hittay ottursidiki zidiyettin chongqur hem küchlükmu?

Wanglishiung: Elbette qongqur hem keng dairde. Kichik Balilardin tartip Konglide qattik qarshiliq keypiyati bar. Hetta barghansiri kuchiyiwatidu. Bundinkeyin intayin kiqik Ishlarmu nahayiti qong weqelerni peyda qilalaydu.

- Undaqta Mesilini qandaq hel qilish kérek?

Wanglishiung: Hazirqi Weziyette Mesile ahirqi chektin ötup ketti. Uni undaq-bundaq qilipla ongshiwalghili bolmaydu.Choqum siyasi tüzülmide Uzun muddetlik Omumy yüzlük, sestimiliq özgertish élip bérish kérek.Milliy Mesilini hel qilish üqün bolsimu tüptin özgertish élip bérish kérek.


Azrak qiskartildi, esli apturning "Xinjiang" atalghusi "Uyghuristan" dégen atalghugha özgertilgendin bashqa shexsiy hésiyat arlashturulmay , biwaste terjime qilindi.

__Terjimandin

Maqale menbesi:http://www.peacehall.com/news/gb/pub...07162125.shtml