“5- Iyul Ürümchi Qanliq Qetliami” heqqide Rapor
(2009-yili 5-Iyuldin 2009-yili 24-Awghustqiche bolghan ehwallar)

Xitaylar wetinimiz Sherqitürkistanni bésiwalghan 60 yildin béri dölet diktatursini ishqa sélip, Sherqitürkistan xelqini, jümlidin Uyghur xelqini érqiy we kultural tereptin qirghin qilishni toxtatmay keldi. Xitaylarning bu qétimqi Sherqitürkistaning bashbaliqi Ürümchide yüz bergen tinch shekildiki démokkirattik herketni qandaq basturghanliqi yoqarqi sözimizni polattek pakitlar bilen ispatlap turuptu.

Xitaylarning döletlik axbarat orgini bolghan Xinhuaning 2009-yili 5-Awghust bergen xewiride bu weqede ölgenler 197, yarilanghanlar 1,600 bolup, uning ichide 156 buguna adem öldi dep xewer bérildi.Bashqa 41 ademning kim nime seweptin ölgenliki heqqide melumat bermidi.Bu xewerde yene atalmish biguna ölgenlerning ichide 134 Xitay, 11 Tunggan, 10 nepiri Uyghur, 1 nepiri bashqa itnik goruppidinmish. Yarilanghan 1,600 kishining kim ikenlikini körsetmey pütün döletlik médiyede yinik we éghir yarilanghan birqanche Xitaydin bashqa kishilerni körsitelmidi. Xewerde yene Beyjing milletler Uniwersitidin héchkishi türmige élinmidi dep, Ilham Toxtining qamalghanliqini yoshurdi.Shu künlerdiki özining xewerliride qolgha élinghanlarning sani 2,000 etrapida turup, 718 kishini qolgha élindi, dep gépidin yéniwaldi.

http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/05/content_11831350.htm

5-Iyul Ürümchi Itnik qirghinchiliq yüz bérip ikki heptidin kéyin Xitaylar, 2009-yili 5-Iyulda qolgha élinghan Uyghurlardin 196 neper kishige ölüm jazasi bérip, miltiq bilen étip tashlidi.Xinhuaning yoqarqi 2009-yili 5-Awghustta bergen xewiride bu weqe tilgha élinmidi. 196 ademge ölüm jazasi bérilgenlik heqqidiki u xewerde körsütülishiche 20-Iyulghiche bolghan ariliqta weqede ölgenlerning 1000 din éship ketkenliki, qolgha élinghanlarning 2000 din artuq ikenliki tilgha élindi.Shu xewerde yene weqe jeryanida xitaylarning 184 neper namayishchini neq meydanda étip tashlighanliqi tilgha élindi.

http://en.apa.az/news.php?id=105228

http://cnreviews.com/wp-content/uploads/2009/07/apa-screenshot-chinese-government-executes-196-uighurs.jpg

http://cnreviews.com/life/news-issues/untrue-uighur-execution-reports-the-onion-mocks-china_20090721.html

http://hantengri.blogspot.com/2009/07/chinese-government-executes-196-uighurs.html

Xitay hökümiti Sherqiturkistanda élip barghan bu qanliq érqiy qirghinchiliq heqqide, weqe yüz bérip 50 kün ötkendin kéyinmu, bir Türkiye, Indonoziye qatarliq döletlerdin bashqa BDT, Yawropa Ittipaqi we Amérika bashliq démikuratiye we kishlik hoquqni bar küchi bilen teshwiq qilidighan, insan heqliri igilik hoquqtin üstün turidu, dep shuar towlaydighan döletlerdin tüzükrek sada chiqmidi.

http://www.turkiyegazetesi.com/HaberDetay.aspx?haberid=413218

http://www.turkiyegazetesi.com/haberdetay.aspx?haberid=413212

http://www.mfa.gov.tr/no_115_-06-temmuz-2009_-sincan-uygur-ozerk-bolgesi_nin-baskenti-urumci_de-meydana-gelen-olaylar-hk_.tr.mfa

http://www.bbp.org.tr/news_detail.asp?newID=122&newTitle=ÇİN%20YÖNETİMİ%20DOĞU%20TÜRKİSTAN’DAKİ%20SOYKIRIMA%20SESSİZ%20KALIYOR

Xinhuaning 2009-yili 4-Auwghust bergen xewiride yene 5-Iyul tinchliq bilen élip bérilghan weqeni milliy bölgünchiler, qanunsiz diniy küchler we radikal islamchilar keltürüp chiqarghan zor kölemdiki urup-chéqish, öltürüsh-bulash weqesi dep qarap, bu weqege chétishliq 718 ademni qolgha alghanliqi we 3,318 maddiyboyum, 2,169 resim, yüzge yéqin filimni qolgha chüshürgenlikini, 1000din artuq ademni soraq qilghanliqini, 530 dukkan we 943 moturluq qatnash qurallirining kardin chiqqanliqini otturgha qoydi. Shu arqiliq weqening heqiqiy jawapkarlirini hökümet ichidin yaki xitay xelqidin izlimey biguna Uyghur xelqini jazalash üchün sewep teyyarlidi. Xitaylar ortigha qoyghan matériyallarda pakit burmilandi, saxta nex meydan hazirlandi, heq bilen naheq qalaymiqanlashturiliwetildi, hökümet we Xitaylargha paydisiz dep qaralghan nersiler yoshurulup, Uyghurlarni qarilash we jazalashqa paydisi bar dep qaralghan eng kichik sheyi we hadisilermu pakit süpitide hazirlandi. Birleshken döletler teshkilatining bu yil Genwede échighan Xelqara insan heqliri heqqidiki yighinidin kéyin, Dunya jamaetchiliki, Xitay dölitining propigandalirigha aldinishqa, bir tereplime xulase chiqirishqa bashlidi.Sherqiturkistanda bolsa biguna Uyghur yashliri türkümlep qirghingha uchrimaqta, Xitay döliti qolgha chüshürgen atalmish pakitlar asasida xelqimizning qénini tökmekte...

Xelqara jemiyet we Insan heqliri teshkilatliri, Xitaylar hazirlighan we chetel médiyeliri tarqatqan melumatlarda ortigha chiqip, xitaylarning ziyankeshlikige uchrash éhtimali bolghanlarning (Meyli qéchip yürüwatqan, meyli normal yashawatqan, meyli türmige tashlanghan, meyli éghir yarilanghan, meyli ölüm jazasigha höküm qilinghan bolsun) qatlammu-qatlam we her türlük heq-hoquqlirini qoghdap qélishi kérek. Öltürülgen ölükningmu heqqi-hörmiti, izzet-nepsi qoghdilishi kérek!

http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/04/content_11825993.htm

Xitayning Xinhua agéntliqining 4-Awghust Ürümchidin bergen yene bir xewiride, shu küni Ürümchide yene 83 neper weqe gumandarining jazalanghanliqini otturgha qoydi.Ürümchi ottura xelq sot mehkimisining bashliqi Ötkür Abdurahman we Ürümchi sheherlik saqchi idarisining bashliqi Chen Zhuangweining qarishiche, bu 83 kishining 718 kishining terkiwide ikenliki otturgha qoyuldi.

http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/04/content_11825781.htm

http://english.cctv.com/20090805/100813.shtml

Xitay hökümiti pakitni burmilap “tutuldi” dégen söz bilen “jazalandi” dégen sözni we sitastikiliq melumat we maddiy pakitlarni gherezlik ishlitip, özliri bir millet üstidin yürgüziwatqan érqiy qirghingha ayit pakitlarni qalaymiqanlashturiwetti.Uyghurlarni qirghin qilishni dunyagha qanunluq körsitish üchün tirishchanliq körsetmekte. Emiliyette bolsa, bu 83 kishi adaletsiz xitay soti teripidin ölüm jazasigha höküm qilindi.


http://article.wn.com/view/2009/08/05/Chinese_Prosecutors_say_83_to_Face_Charges_Over_Xinjiang_Rio/

Xitayning Xinhua agentliqining 3-Awghust Béyjingdin Bergen xewiride Ürümchi qanliq weqesige alaqidar 5 quralliq teshkilatning Urumqi, Kashgar, Aksu we Ili qatarliq rayonlarda pash qilinghanliqini éytip, 4-Awghustta tutulghanlarning, uning bilen alaqisi bar yoqlighini, yoq bolsa u yerde qolgha élinghanlarning sanini ashkarilimidi. Xinxuaning 3-, 4-, 5- auwghustta Bergen xewerlirideki pakitlarda izchilliq yoq.

http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/03/content_11819886.htm

Xitayning Xinhua agentliqining 2-Awghust Ürümchidin bergen xewiride 29-Iyulda qolgha élinghanlardin bashqa yene 319 kishining qolgha élinghanliqi ilgiri sürüldi.Uningda yene ilgiri yeni 6-Iyulghiche 1000din artuq adem qolgha élindi, dégen melumatni bérip, 4-Awghustta bérilgen jemiy tutulghanlarning sani 718 digen sanning saxtiliqi ispatlandi.Qolgha élinghanlarning heqiqiten zadi qeyerde qolgha élinghanliqi, ularning 7-Ayning 5-künki tinch shekilde élip bérilghan weqe bilen chétishliqi bar yoqliqi mexpiy tutulmaqta.Ularning bergen melumatida weqeni Xitaylarmu sadir qilghan turup, qolgha élinghanlarning yerlik xelqler ikenligi ilgiri sürüldi.Xitaylargha chare qollanmidi.

http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/02/content_11814102.htm

ABC xewer agentliqining we bashqa axbarat orunlirining 13-Iyul Ürümchidin bergen xewirige qarighanda, Xitaylar nex meydanda Üch Uyghurgha oq chiqirip 2 kishining ölüshi we bir kishining yarilinishini keltürüp chiqardi. Xitaylar emeliyette 5-Iyul künidin we 7-Iyulghiche bolghan 3 kün ichidila 1000 gha yéqin Uyghurni qetliam qildi.

http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=8066645

http://blog.taragana.com/n/urumqi-government-says-police-kill-2-uighur-men-wound-1-after-they-were-attacked-108297/

Chetelning Reuters qatarliq Axbarat agentliqliri we Xinhuaning 29-Iyul Beyjingdin tarqatqan xewerlirige qarighanda, Xitaylar Ürümchidiki 5-Iyul démokirattik herkiti bilen munasiwetlik dep qarap, 15 kishini tutush buyruqi chiqarghan. Xitay terep ishletken resimlerning turmida, qattiq éghir basqi astida tartilghanliqi melum boldi.Tutush buyruqi chiqirilghan bu insanlarning bezillirining alla burun öltürüwétilgen bolsimu, yene bezillirining xitay türmiside bolsimu yenila tutush buyruqi chiqirilghanliqi kishini oygha salidu.Undin bashqa bu xewerlerde Ürümchidiki Xitay köchmenlirining Xitay dölet armiyesi, quralliq qisimliri we saqchillirining körmeslikke sélishi we himaye qilishi bilen 6-Iyul, 7-Iyul, 8-Iyul we 9-Iyulklarda Xitay aqqunliri teripidin wehshiylerche dumbalinip we chanilip öltürülgenlerning sani heqqide melumat bermidi we u weqeni keltürüp chiqarghan Xitay qatillirini qolgha alghanliqi we tutush buyruqi chiqarghanliqigha ayit xewer bermidi.Bu 15 kishi allaburun ölümge buyrulghan bolup, bu qétim ölümge buyrulidighanlar bilen alaqisi yoq.

http://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE56T0K920090730

http://blog.taragana.com/n/china-issues-most-wanted-list-for-15-people-it-blames-for-ethnic-riots-in-far-west-xinjiang-124880/

http://timesofindia.indiatimes.com/NEWS/World/China/China-issues-most-wanted-list-for-Xinjiang-riots/articleshow/4836813.cms

http://www.uyghuramerican.org//articles/3420/1/Uyghurs-swept-up-in-mass-detentions-as-Chinese-government-steps-up-rhetoric/index.html

2009-yili 5-Awghustda ilan qilinghan Wakaletsiz Milletler Teshkilatining bir raporidin melum bolishiche, Xitaylar 253 Uyghurni kolliktip tutqun qilghandin kéyin yene 319 kishini qolgha alghan bolup, uningdin burun yeni 2009-yili 5-Iyuldin 31-Iyulghiche xitay hökümitining 2,000 din artuq namayish qatnashquchisini qolgha alghanliqi melum boldi. Buningdin 319 we 253 degen sanlarning 2,000 dégen san bilen alaqisi yoq.Melum bolishiche ularning nurghunliri ach qoyush, yarisini dawalimasliq, qiynap iqrar qildurush, éghir ten jazasi bérish we türme ichide ijra qilinidighan qanun tertipsiz chare-tedbirler bilen wehshiylerche öltürüwétilgenliki perez qilinmaqta.

http://www.unpo.org/content/view/9890/81/

CNN qatarliq chetel axbarat organlirining 2009-yili 19-Iyulda Uyghuristanning qorchaq reyisi Nur Bekirining éyitqanlirini asas qilip bergen xewirige qarighanda, Xitay hökümiti, namayish nex meydanida qirip tashlanghan 1000gha yéqin kishidin bashqa yene 12 kishini étip tashlighanliqini dunyagha ashkarilighan.

Xitay hökümiti eslide tutulghan we öltürülgenlerning sani we isimlirini ashkarilimaydu.Bu qétim bezi tutulghan we öltürülgenlerning sani we isim-famililirini ashkarilidi.Buningda alahiyde bir sewep bar.Deslepki perez Xitay hökümiti üstiliq qilip, Xelqara teshkilatlar, insan heqriliri jemiyetliri we axbarat organlirida kütülmigen pakitlarning otturgha chiqip qélishigha yip uchi bolush mumkinchiliki bolghan adem we hadisilerge munasiwetlik shayitlar üstidin yürgüzgen jazalarni xelqaragha ashkarilashqa mejbur boldi.Mexpiy bir terep qiliwételeydighanlirining hemmini xupiyane shekilde bir terep qildi.

http://china.globaltimes.cn/chinanews/2009-08/454883.html

http://edition.cnn.com/2009/WORLD/asiapcf/07/19/china.uyghur.threats/

2009-yili 28-Iyulda otturgha chiqqan Melumatlardin qarighanda Xitay dölet reyisi Xujintaw weqedin kéyin körünüshte milletler ittipaqliqini tekitlep,astirittin dölet diktatursini ishqa sélip Uyghurlarni türkümlep tutup, kolliktip ölüm jazasi bérishke buyrughan.Uyghur aptonum rayonigha Xitayning Dongbey alahiyde qisimlirini, döletning urushqa atap qoyghan muntizim armiyesini, Lenju herbiy rayoni qatarliqlarni ishqa sélip, azghine kam 1 milyon kishlik Armiye bilen Sherqitürkistanning barliq welayet, oblas we nahiye, sheherliride Uyghurlargha alaqidar alaqilishish we xewerlishish yolliri kisip tashlanghan bir shekilde éghir zerbe bérishke bashlighan.

Xitaylar Özilirining qanliq étnik qirghinchiliqining dunyagha yéyilip kétishidin ensirewatidu. Shundaq bolghachqa pütün dunya xelqining köz aldidila Uyghurlarning 1000gha yéqin websaytisini taqiwetmeyti. Xitaylar taqalghan barliq websaytilerning Adminliri we aktip ezalirini türmige tashliwetti.Xelqning Internet, télifon, Fax we poshta alaqillirini cheklidi.

http://blog.taragana.com/n/china-president-calls-for-ethnic-unity-in-1st-public-comments-on-issue-since-deadly-riots-122998/

Chetel axbarat organlarning Xitay hökümet orunlirining melumatigha asasen bergen, 2009-yili 30-Iyuldiki xewerliride, Xitay dölet diktatursi keltürüp chiqarghan “5-Iyul Ürümchi qetliami”din 2009-yili Awghustning bashlirigha qeder 3,000 din artuq kishi qolgha élinghanliqi melum bolmaqta.Kishilerning wetendin Bergen her türlük melumatliridin köre, bu weqe sewebidin pütün Sherqitürkistan miqyasida türmilirege tashlanghanlarning sanining 10,000din éship ketkenliki melum bolmaqta.

http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=8207855


Reuters qatarliq chetel axbarat agentliqliri 2009-yili 8-Ayning 24-künki xewirige qarighanda, Xitay tajawuzchilliri axbarat élan qilip, bir qisim siyasiy paaliyetchilerge jaza höküm qilip bolghanliqini, yene Séntebirning bashlirighiche 200din artuq siyasiy paaliyetchige höküm élan qilidighanliqidin uchur bergenlikini Béyjingdin xewer qildi.

http://article.wn.com/view/2009/08/24/More_than_200_face_trial_for_ethnic_riots_in_China_3/
Yene nurghun xewerlerge qarighanda hazirghiche türmige tashlanghanlarning sani 10,000 din éship ketken bolsimu, Xitaylar türmide yétiwatqanlarning sani 718 dégende ching turmaqta.(2009-yili 4-Awghusttiki xewerde hazirghiche türmige tashlanghanlar 718 neper dep axbarat bérilgen, undaq bolsa, bu weqe munasiwiti bilen qolgha élindi dep qariliwatqan 9000 din artuq kishi qéni? Bu bir sir.)

Xitaylar bu qétimqi namayishni basturushqa, bir-biri bilen xizmet koordinatsiyesisi yoq bolghan yerlik we yötkep kélingen eskiriy qisimlarni, quralliq qisimlarni, saqchi, chigra mudapiye qisimliri, Xitay xelq eskerliri, qara gorohlarni ishqa salghan bolup, zadi yerlik Uyghurlardin kimning qanchilik tutup, qanchilik jazalap, qanchilik öltürgenlikini özlirimu éniq bilmeydighan weziyet shekillengen bolup, biguna qirilip ketkenlerning heddi hésawi yoq.

http://article.wn.com/view/2009/08/04/China_holds_718_in_Xinjiang_over_July_riots_Xinhua_agency/

http://www.uighurbiz.net/bbs/viewthread.php?tid=226591

http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8219900.stm


Yoqarqi melumatlardin qarighanda, Xitay hökümet orunlirining bu qétim 200 din artuq siyasiy paaliyetchige sot achidighanliqi, 5-Iyul qanliq weqesi yüz bergendin kéyin özliri itirap qilghan tunji ish bolmastin 3-qétimliq sotlash bolup hésaplinidu.Ular ilgiri bergen melumatida 196 ademni bir sotlighanliqini élan qilghan, ikkinchi qétim, 200din artuq insanni sotlashtin burun yene bir qisim siyasiy paaliyetchiler üstidin höküm chiqiridighanliqini éytqanti.Undin bashqa weqe jeryanida étip tashlangha 186 neper kishimu bar.

Xitay hökümitining yillardin béri Uyghurlar üstidin yürgüzüp kelgen pashistik siyasetlirining alahiyidilikliridin qarighanda, ularning hazirghiche resmiy shekilde xelqaragha melum qilghan, öltürülgen we köz aldimizda ölüm jazasi béridighan Uyghurlarning sani hazir 493 neperge yeti. Mushu weqe sewebidin pütün Sherqitürkistan miqyasida türmige tashlanghanlarning sani 10,000din éship ketti. Undin bashqa Xitay qanun organliri we eskiriy qisimlirining kolléktip qirip tashlighanliri, xitay aqunliri kalteklep we chanap öltüriwetkenler, éghir yarilandurulup türmilerde dawalinalmay naheq ölüp ketkenler, mejburiy qiynap, ten jasasi bilen öltürüwétilgenler, qoghlap yürüp étip tashlanghanlarning sani 3000 din artuq ikenliki perez qilinmaqta.

Xitay hökümiti Sherqitürkistanni bésiwalghan 60 yildin béri pilanliq we sistémiliq shekilde Uyghurlarni millet süpitide yoqitiwétish politikisini yürgüzüp keldi. Xelqimizning milliy kimlikini étirap qilmidi, milliy maaripimizni weyran qildi, diniy étiqat we siyasiy erkinlikimizni boghdi, yer asti we yer üsti bayliqlirimizni talan-taraj qildi we yerlik medeniyitimizni weyran qildi. Bashqa milletler bilen bolghan ittipaqliqimizgha buzghunchiliq qilip, Uyghurlarni hedep ulargha set körsütüp, Xitay millitide Uyghurlargha qarita érqiy kemsitish iddiysini perwish qilip, bir qolluq yétildürüp chiqti.

Xitay hökümitining bu qétimqi Ürümchide tinch shekilde élip bérilghan démokirattik herketke tutqan pashistik siyasiti Uyghur xelqining bir Insan süpitide heqqi-hörmitining qalmighanliqini,Uyghurlarning eng addiy sewepler bilenmu éghir siyasiy betnamlargha qélip jazalinidighanliqini, jazalanghanlarning insan qélipidin chiqqan shekilde xorlinidighanliqini, éghir ten jazasi bérish, qiynash we xorlash netijiside haywandek öltürilidighanliqini, ölgen jesetlerningmu heqqi-hörmetke érishelmeydighanliqini ispatlidi. Shuning bilen Sherqitürkistanliqlar, jümlidin Uyghurlar dunya heqqide, insaniyet heqqide, démokiratiye we heq-adalet heqqide bashqidin oylunushqa mejbur bolmaqta.

Sherqitürkistan Birliki Teshkilati Teshwiqat Merkizi

25-Aughust 2009/Gérmaniye