Tanka Aldidiki Yalghuz Uyghur Ayal
Muxbirimiz Irade
2009-07-14
Muxbirimiz Irade
2009-07-14
Ürümchide 5 - Iyul yekshenbe küni namayish yüz bérip qanliq basturulghandin kéyin, xitay hökümiti namayishni chetellerdiki küchlerge baghlighan idi. Ular bu qétimliq weqeni "chetellerdiki bölgünchi küchler qutratquluq qilish arqiliq peyda qildi," dep élan qildi.
www.nytimes.com Din élindi. Photo: David Gray/Reuters
7 - Ayning 7 - Küni bir türküm uyghur ayalliri namayish ötküzüp tutqun qilinghan balilirini qoyuwétishni telep qilghan bolup, süret, hasa tutqan bir uyghur momayning xitayning browniklirining aldini sosup hurpiyip turghan körünüshi.
Emma xitay hökümitining bundaq teshwiqatigha qarimay dunyadiki dangliq gézit - Zhurnallarda ürümchidiki bu weqe we bu weqening kélip chiqish sewebining zadi néme ikenliki, uyghurlarning néme telep qilidighanliqi we uyghur diyarining heqiqiy weziyitining qandaqliqini mulahize qilidighan maqaliler arqa - Arqidin bésilmaqta.
Los - Anjilis waqit gézitide élan qilinghan "uyghur diyarigha bayliq izdep kelkündek éqip kéliwatqan xitaylar" mawzuluq maqale "uyghur diyaridiki pursetlerdin bir guruppa paydilandi - Ular xitay. Emma uyghurlar bolsa yoqatquchilar boldi", dep bashlanghan.
Maqalining aptori barbara démik we dawid péyrsonlar bolup, ular bu maqalini ürümchi we béyjingda yazghan bolup maqalide mundaq diyilgen:
Uchisigha kir bolup ketken bir mayka kiyiwalghan 26 yashliq lyu yurti jyangsudin uyghur diyarida özini téximu köp pursetlerning kütüp turuwatqanliqini, hazirqidin ikki hesse köp pul tapalaydighanliqini anglap uyghur diyarigha kelgen idi. Emma u bu yerge kelginide ehwal intayin xeterlik bolup, bu ehwalgha yene shu lyugha oxshaydighan aqqunlar seweb bolghan idi ... Xitay hökümitining élan qilishiche, ötken yili uyghur diyarigha 2. 1 Milyon aqqun kelgen bolup, bu san téxi paxta we yangyu térish üchün kéliwatqan minglarche - Yüzlerche aqqunni öz ichige almaydu. Uning üstige bu yil chungchingda 100 ming kishining uyghur diyarigha yolgha sélinidighanliqi élan qilindi. Mart éyida ningshiyaning peqetla bir wilayitidin 3200 déhqan - Yéziliqlar daqa - Dumbaqlar bilen uyghur diyarigha uzutup qoyuldi. Mana bu xil ehwallar uyghur diyarida muqimsizliqni keltürüp chiqardi. Uyghurlar öz yurtlirida chetke qéqilishtin we xizmet ornigha ige bolalmasliqtin shikayetchi. Bu yerde nurghun ish yerliri uyghurlarni élishni ret qilidighan bolup, hetta paxta térish we kanda ishleshtek töwen ishlarghimu uyghurlar qobul qilinmaydiken. Emma buning eksiche xitay aqqunlar bolsa ish tépiwalghuche heqsiz sughurta, heqsiz turalghu jaydin behriman bolalaydiken.
Aptor yene ikki neper uyghur bilen söhbet élip barghan bolup, aptor bu söhbet xatirisi heqqide mundaq bayan qilidu:
Tikküchilik bilen shughullinidighan mijit isimlik kishi 36 yashqa kirgen bolup, u bizge:" uyghurlarning ish tépishi bek qéyin. Héchqandaq xitay méni ishqa almaydu "dep hal éyitti. U tizlirini püküp olturghan halda yanchuqida qalghan 4 dollar pul bilen özining ayali we 8 ayliq bolghan balisini qandaq qilip béqishni oylawatatti. Qeshqerde yene bir uniwérisitit püttürgen 20 nechche yashliq uyghur yigit bolsa özining ingilizche we xitaychini sudek bilginige qarimay yenila ish tapalmighanliqini éytip berdi. U yene, ichkiridin téxi yéngila kelgen xitaylargha her qandaq pursetning teyyar ikenlikini körüsh, uyghurlarni qattiq biaram qilidu. U " bizning pütün telep qilidighinimiz, peqetla pursetlerdin teng - Barawer behriman bolush" dep derdini éyitti.
Aptor maqalide yene bir xitayning sözige yer bergen bolup u xitay aptorgha mundaq dégen : " uyghurlarning bizni yaxshi körmeydighanliqi turghanla gep. Chünki biz ularning ishini tartiwalduq. Men hazir uyghurlardin resmiy qorqidighan bopqaldim. Chünki men ularning közige qarighinimda bizge bolghan qattiq ghezep - Nepretni körimen ". Aptor maqalisini dawam qilip mundaq deydu: mana bu ehwalni merkizi milletler uniwérsitétining proféssori, iqtisadshunas ilham toxti ependi otturigha qoyghan bolup, u bir yérim milyon uyghur erning ishsiz ikenlikini éytip, bu heqte hökümetni agahlandurghan we"bu ehwal mushundaq dawam qilidighan bolsa uyghur diyarida muqimliqini ishqa ashurush mumkin emes " dégen idi.
Amérikida chiqidighan xaffington pochtisi gézitide élan qilinghan yene bir maqalimu kishilerning alahide diqqitini tartti. Maqale ürümchide yüz bergen weqe we buninggha bolghan inkaslarni perqliq noqtilardin yorutup bergen.
"Ya uyghurlar buddist bolghan bolsidi yaki xitay israil" dep mawzu qoyulghan maqalini aptor mundaq dep bashlaydu: "bichare uyghurlar - Xata yerde az sanliq we musulman bop qalghan we xata kishi bilen düshmen bolup qalghan. Uyghurlar yillardin béri iqtisadiy, medeniy we diniy heqliridin mehrum qalghanliqidin shikayet qilip keldi. Ürümchide weqe yüz bergendin kéyin xitay hökümiti derhal chetellerde sürgünde yürüwatqan bölgünchilerni we musulman millitarist guruppilarni eyiblidi. Nurghunlighan kishilerni qolgha aldi. Arqidin xitaylar tömür toqmaq we qingraqlar bilen qorallinip uyghurlardin intiqam élish üchün kochilargha tökülüp ketti. Uyghur diyaridin bériliwatqan xewerlerni körüp shundaq oylap qaldim. Eger uyghurlar buddist bolghan bolsidi, b jork, sitng, bono qatarliq özini mezlumlarning qutquzghuchisi dep yüridighan naxshichilar alliqachan tibetlerge qilghinidek "uyghurlargha erkinlik" dep konsért bérishke bashlighan bolatti. Elwette amérikimu bu ishning ichide dunyagha mal sétiwatqan xitay bolmighan bolsa, weqege nisbeten téximu küchlük inkas qayturghan bolatti. Xalas, gherb elliri bu ishqa quliqini yopuriwaldimu deyli, undaqta uyghurlarning musulman qérindashliri nede ? bu musulmanlar üchün dinsiz, kommunist xitaylarni eyibleydighan yaxshi purset idighu? méning bashta déginimdek düshmen xata bop qalghan. Eger uyghurlar pelestinlik, xitaylar israil bopqalghan bolsidi, bu chaqqiche pütün erebler qozghilip ketken bolatti. Chünki ularning pütün diqqiti amérika we israilgila merkezliship qalghan. Ular bu uyghur musulmanlirinimu yaxshi bilip ketmeydu, elwette buningdin xitaylar bek xushal...."
Maqale axirida aptor mundaq dep yazidu: bu qétimqi weqede muxbirlar tankining aldida yalghuz turghan bir uyghur ayalning resimini dunyagha tarqatti. U ayalning resimi xuddi tyenenmén weqeside tankining aldida yalghuz turghan xitay oqughuchining resimige oxshash, bu weqening simwoli bop qaldi. Emdi uyghurlarningmu mushundaq bir qexrimani bar boldi, ular dawasi bu resim arqiliq dunyaning diqqitini tartishi mumkin.
