Xitayning 62 Qétimliq Axbarat Cheklime Uqturushi Dunyagha Ashkarilandi
Muxbirimiz Shohret Hoshur
2010-02-01

Gogul intérnét shirkiti xitaygha axbarat erkinliki shertini qoyghandin kéyin, amérika tashqi ishlar ministiri hélariy xanim barliq axbarat organlirini gogulgha oxshash prinsipliq bolushqa chaqirghan؛ xitay bolsa xitayning bir qanun döliti ikenlikini we axbarat erkinlikining normal dawamlishiwatqanliqini tekitligen؛ buning bilen xitaydiki axbarat erkinliki mesilisi xelqara metbuatlarda muhim bir tima supitide küntertipte turmaqta idi.

Tünügün xelqara zhurnalistlar fédiratsiyoni bir doklat élan qilip, xitayning 2009 ‏- Yili ichide élip barghan 62 qétimliq axbarat cheklimisini ashkarilighan.

Doklatta, jaw zéyangning matem murasimini xewer qilmasliqtin tartip, 5 ‏- Iyul weqeisining sewebini bayan qilmasliqqa qeder her xil mezmundiki uqturushlar waqit tertipi boyiche körsitilgen. Ashkarilanghan uqturushlarning yanwar éyigha ait qismidiki bir uqturushta mundaq diyilgen: axbarat orunliri sichüendiki yer tewreshning ziyini heqqide musteqil tekshürüsh élip barmasliqi kérek, peqet hökümetning tekshürüsh netijisini élan qilish kérek. Yer tewreshte örülgen mektep qurulushliri heqqide axbarat orunliri shexsiy köz qarashlargha orun bermesliki؛ bayqalghan mesile hökümetke melum qilinishi, emma axbaratta élan qilinmasliqi kérek.

Ashkarilinishiche, xitay yene shenshidiki gaz partlash weqesi, senlu süt parashoki délosi, awmin we xongkonglarda ötküzülgen saylam heqqide xewer qilmasliqni buyrighan؛ shenshya tosmisi heqqide hökümetke tewe bolmighan mutexessislirining pikir bayan qilishini chekligen. Xitay uqturushlirida xewerning mezmunidin bashqa, xewerning hejimi, hetta gézittiki orunlirinimu kontrol astigha alghan. Mesilen, emeldarlarning zor xiyanetchilik déloliri, déhqanlarning yer majiralirigha alaqidar weqelerde weqeni qisqartip xewer qilish, tepsiliy bayan qilmasliqni we xewerni orunlashturghanda diqqetni tartmaydighan waqit we orungha orunlashturushni buyrighan.

Amérika dölet erbapliri xitayni ziyaret qilghan chéghida, xitay yalghuz shinxua agéntliqi tarqatqan uchurdin paydilinishini we chetel metbuatlirining uchurlirigha yer bermeslikini buyrighan. Obama xitayni ziyaret qilghanda, muxbirlarning obamagha intérnét arqiliq soal qoyushi cheklengen.

Doklatta, xitayning shawgüen weqesi heqqide chiqarghan 4 qétimliq uqturushi ashkarilanghan. Birinchi qétimliq uqturushta mundaq déyilgen: axbarat organliri weqeni éniqlash üchün shawgüenge muxbir ewetmesliki kérek. Hökümet teminligen uchur boyiche xewer bérishi kérek.

Ikkinchi we üchinchi qétimliq uqturushta weqege alaqidar xewerlerni bek daghdugha qiliwetmeslikni, qisqa we közge chéliqmas shekilde bérishni buyrighan.

4 ‏- Qétimliq uqturushta, shinxua agéntliqi we guangdungda chiqidighan jenub to rbétigila xewer qilish hoquqi bérilgen. Bashqa her qandaq axbarat orunlirining köchürüp tarqitishi cheklengen.

Xitayning "5 ‏- Iyul weqesi" heqqdiki uqturushi téximu heyran qalarliq bolup, bir qétimliq uqturushta mundaq déyilgen: axbarat weqede ölgenlerning saninila xewer qilishi kérek؛ weqening kélip - Chiqish sewebi heqqide éghiz achmasliqi kérek. Axbarat orunliri yalghuz shinxua agéntliqining tarqatqan uchurini xewer qilishi kérek؛ öz aldigha muxbir ewetmeslik kérek.

5 ‏- Iyul heqqidiki uqturushlarda, buyruqqa boysunmighan axbarat orunlirining jazalinidighanliqi eskertilgen.

Doklatta körsitilgen uqturushlarning mezmunidin qarighanda, milliy mesililerge qarita cheklimining eng küchlük ikenliki körülmekte.

Buningdin bashqa yene, xitaydiki türmilerning ehwali we pilanliq tughut mesiliside bala chüshürüsh ehwalining xitay dunyagha ashkarilashni xalimaydighan eng sezgür mesililer ikenliki bayqalmaqta. Uqturushlarning biride, türmidiki mehbuslarning hayati, mehbuslarning yarilinish ehwali we mehbuslarning ölümi heqqidiki xewerlerning qetiy cheklinidighanliqi bayan qilinghan.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-axbarat-cheklimisi-02012010194554.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.