Xitay, Uyghurlargha Qaratqan Basturush Siyasitini Téximu Kücheytmekte
Muxbirimiz Eqide
2010-02-02

Ürümchi "5 ‏- Iyul weqesi" yüz bergendin kéyin, xitay hökümiti yalghuz weqe yüz bergen ürümchi shehiridila muqimliq we jemiyet amanliqini kücheytish heqqide bir qatar chare ‏- Tedbirlerni yolgha qoyupla qalmastin, pütün uyghur aptonom rayoni boyiche alahide "nizam " belgilep yolgha qoyushni, bolupmu muqimliqqa asasliq tesir körsitiwatqan uyghur ilining ichi we sirtidiki "üch xil küchler" ge qattiq zerbe bérishni otturigha qoydi.

Biraq kishilik hoquq teshkilatliri, uyghur ilide muqimliqning xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan hazirqi siyaset bilen hichqachan emelge ashmaydighanliqini, uyghur xelqining insangha oxshash yashash imtiyazlirigha érishkendila andin "muqimliq"tin söz échish kéreklikini tekitlimekte. Töwende muxbirimiz eqide bu heqte silerge melumat béridu.

Tengritagh uyghur tori, 2 ‏- Féwral küni "aptonom rayonimizning jemiyet amanliqini her tereplime tüzesh xizmitining yéngi pellisi" dégen témida maqale élan qilip, maqalide ürümchi"5 ‏- Iyul weqesi"ni chégra ichi - Sirtidiki üch xil küchning milliy öchmenlik qozghash, jemiyette malimanchiliq peyda qilish, wetenning birlikini parchilashqa urunghan jinayi herikiti dep atap, buningdin kéyin bu xil heriketlerning aldini élish üchün qayta tüzitish kirgüzülgen " shinjang uyghur aptonum rayonining jemiyet amanliqini her tereplime tüzesh nizami" ni 1 ‏- Féwraldin étibaren yolgha qoyushni qarar qilghanliqini bildürgen.

"Nizam" da "üch xil küch" ke qanun boyiche qattiq zerbe bérish we uningdin puxta mudapielinish gewdilendürgen we " yéqinqi bir nechche yildin buyan, uyghur aptonom rayonida yüz bergen bir qatar bölgünchilik - Buzghunchiliq we zorawanliq jinayi weqesi shinjangning ijtimai muqimliqigha tesir körsitidighan asasiy xewpning chégra - Ichi, sirtidiki "üch xil küch " ikenlikini toluq ispatlidi " déyilgen. Bu nizamda, jemiyet amanliqini her tereplime tüzeshning muhim wezipisi "üch xil küch " qatarliq dölet xewpsiizlikige xeter yetküzidighan jinayi heriketlerge qanun boyiche zerbe bérish ikenliki hemde uningdin puxta mudapielinip, döletning birliki, milletlerning ittipaqliqi we jemiyetning muqimliqini qoghdash kérekliki otturigha qoyulghan.

Ürümchi"5 ‏- Iyul weqesi"din kéyin xitay hökümiti "jemiyet muqimliqini her tereplime tüzesh nizamnamisi" we "aptonom rayonning milletler ittipaqliq nizamnamisi" dégenge oxshash bir qanche nizamnamilerni tüzüp, nizamnamilerge xilapliq qilghuchilarni jazalash, buning eksiche jemiyet amanliqini qoghdash üchün xizmet körsetken we yaki ölüp ketkenlerge inqilabiy qurban salahiyiti bérilidighanliqi hemde ularning aile tawabatlirining nepiqe bilen teminlinidighanliqi belgilengen.

Xitay hökümiti ürümchi 5 ‏- Iyul weqesini, weten ichi we sirtidiki "üch xil küch" lerning, urush, chiqish, bulash, ot qoyushtek éghir zorawanliq jinayi weqesi dep jakarlap, nurghunlighan uyghurlarni qolgha aldi we az dégende 30 gha yéqin uyghurgha ölüm jazasi ijra qildi, shuningdek yuqirida tilgha élinghinidek her xil nizamnamilerni tüzüp chiqip, xitay siyasitige narazliq bildürgüchilerni üzlüksiz jazalaydighanliqini bildürmekte.

Emma uyghurlarning heq hoquqlirini qolgha keltürüsh yolida paaliyet élip bériwatqan dunya uyghur qurultiyi, 5 ‏- Iyul weqesining tinchliq yolida élip bérilghan, lékin qoral bilen basturulghan xelqning naraziliq herikiti déyishmekte.

Dunya uyghur qurultiyining bash katipi dolqun eysa ependining bildürüshiche, xitay hökümiti ürümchi 5 ‏- Iyul weqesidin kéyin, uyghurlargha qaratqan bésim siyasitini téximu kücheytip, hetta uyghurlarning éntérnét, téléfun we uchur alaqisi élip bérishighimu cheklime qoyghan.

Dolqun eysa ependining éytishiche, xitay hökümiti ürümchi 5 ‏- Iyul weqeside étip öltürgen we qolgha alghan adem sani özliri élan qilghan sandin alahide perqlinidu. Mutexessisler, weqe yüz bergen küni étip öltürülgen uyghurlarning sanining 1000 din ashidighanliqini, emma xitay hökümitining weqede ölgenler sanini aran 194 dep élan qilghanliqini otturigha qoymaqta.

Boshun xewerler tori 30 ‏- Yanwar küni bu heqte bergen xewiride, weqede ölgen xitaylar sanining hökümet élan qilghan sangha asasen oxshash ikenlikini biraq, 5 ‏- Iyul künining özide étip öltürülgen uyghur yashliri sanining 1500 din ashidighanliqini, jesetlerni derhal mexpi jaygha yötkep apirip köydürwetkenliki heqqidiki xewerni élan qildi.

Köpligen weqe shahidlirining, ürümchidin ayrilip bashqa ellerge kelgende radiomizgha bergen ‏melumatlirigha qarighanda 5" - Iyul ürümchi weqesi" de étip öltürülgen, yoqap ketken we türmige tashlanghan uyghurlarning sani hökümet élan qilghan sandin nechche ming hesse artuq iken. Radioghiz yene weqe shahitliridin bolghan ataqliq naxshichi mirzat alimning wehshilerche öltürülgenlikge dair inkaslarnimu tapshurup alghan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayning-basturushi-02022010202052.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.