Ilham Toxti Xitay Hökümitige Ürümchide Uyghur Taksichilarni Köpeytish Heqqide Teklip Sundi
Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2010-02-15

Merkizi milletler uniwérsitétining yardemchi proféssori, musteqil tetqiqatchi ilham toxti, xitay hökümitige ürümchide uyghur taksichilarni köpeytish heqqide teklip sunghan.


www.washingtonpost.com Din élindi.

Süret, washington pochtisi géziti bügün, 4 - Yanwar, élan qilghan proféssor ilham toxti "ghezeplengen bir az sanliq, awaz chiqiridighan jay tapti" dégen maqalining tordiki körünüshi.

Bu ürümchide 5 ‏- Iyul weqesi yüz bérip milletler mesilisi téximu keskinleshken, milliy mesililer heqqide söz échish téximu sezgürleshken bir weziyette otturigha qoyulghan tunji qétimliq teklipname bolup hésablinidu.

Ilham toxti 5‏ - Iyul weqesidin awwal, uyghurlarning ishsizliq mesilisi, aptonomiye qanunining ijra qilinmasliq ehwali, atalmish qosh tilliq maarip seweblik milliy kimlikning tehditke uchrash ehwali qatarliq bir qatar jiddiy mesililer üstide pikir bayan qilghan we hökümetke köp qétim teklip sunghan؛ u bu sewebtin bir qanche qétim tutqun qilinghan we uning bashqurushidiki uyghurbiz tor béti taqiwétilgen idi.

Ilham toxti bu qétimqi teklip doklatini mundaq bashlighan: "taksichilik mulazimiti, bir sheherdiki mulazimet sahesining muhim bir terkibi qismi, tekshürüshlerdin qarighanda, nöwette ürümchide 6600 neper taksichi bar, buning ichide texminen 100 taksichi az sanliq milletlerdin."

Teklipnamide yéqinqi yillardin béri uyghur rayonining her qaysi wilayetliridiki uyghurlarning ish izdesh, balilirini oqutush qatarliq türlük sewebler bilen ürümchige köplep sanda köchüp kelgenliki, bularning xitay tilini chüshinish sewiyisining nahayiti töwen ikenliki, shunga belgilik sanda uyghur takisichilarning bolushining ürümchi shehirining tebiy éhtiyaji ikenliki körsitilgen.

5 ‏- Iyul weqesidin kéyin, ürümchide xitaylar bilen uyghurlar arisida öz - Ara ishinish keypiyatining tamamen yoqalghanliqi weziyetni közetküchiler omumyüzlük halda diqqet qilip kéliwatqan nuqtidur.

Melumatlardin qarighanda, ürümchide uyghurlar bilen xitaylar meyli soda - Tijaret, meyli qatnash - Transport saheside bolsun, mumkin qeder bir - Biridin özini chetke tartmaqta.

Ilham toxti teklipnamisida del bu mesile üstide toxtilip mundaq dégen: "5 ‏- Iyul weqesidin kéyin, xenzu taksichilar uyghur xéridarlarni qobul qilmaydighan, uyghur taksichilar xitay xéridarlarni qobul qilmaydighan ehwal mewjut. Bu nöwette toghra chüshinishke bolidighan ehwal, bu weziyetni 1- 2 Kün ichide hel qilish mumkin emes, öz - Ara ishinishni eslige keltürüsh, toghra yéteklesh we toghra tesir körsitishke muhtaj."

Ilham toxti teklipnamisida, eger uyghur taksichilarning sani köpeytilse, uyghurlarning sheher hayatidiki bir mesile hel bolupla qalmay, uyghurlar nöwette duch kéliwatqan ishsizliq mesilisining qismen bolsimu hel bolidighanliqi, nöwette aliy mektepni püttürüp ishsiz yashawatqan uyghur yashlirining bu imkandin paydilinalaydighanliqi körsitilgen.

Ürümchi shehiri 90 ‏- Yillardin kéyin xitay hakimiyiti astidiki xelqaraliq soda merkezlirining birige aylandi. Bolupmu ottura asiyadiki türki jumhuriyetliridin kelgen soda - Tijaretchiler ürümchidiki chetellik soda - Tijaretchiler nisbitide asasi salmaqni igilimekte. Mana bu nuqtini tekitlep ötken ilham toxti teklipnamisida mundaq dégen: "türki jumhuriyetliridin kelgen qazaq, qirghiz, türkmen, ezerbeyjan qatarliq tijaretchiler ürümchide til qiyinchiliqigha duch kelmekte, uyghurlar bilen bularning arisida til mesilisi mewjut emes, ürümchide az sanliq milletlerdin bolghan taksichilarning köpeytilishi, ürümchining chetellikler mulazimitini yaxshilash üchünmu bir chare."

Ilham toxti teklipnamisida, uyghurlardiki ishsizliq mesilisini yene bir qétim tekitlep ötken, taksiychiliqning bek yuqiri iqtisadiy meblegh telep qilmaydighan, hem bek yuqiri téxnika telep qilmaydighan؛ peqet hökümetning qollap - Quwwetlishi bolsila, uyghurlarning sanini köpeytkili bolidighan bir sahe ikenlikini we buning rayondiki milliy tengsizlikni azaytishta belgilik roli bolidighanliqini alahide eskertip ötken.

Teklipname xitay merkizi milliy ishlar komitétigha, milliy ishlar tetqiqat merkizige we uyghur aptonom rayonluq siyaset tetqiqat merkizige ewetilgen. Xetning bir nusxisi chetelde échiliwatqan uyghurbiz tor bétide élan qilinghan.

Ilham toxti, bügün bu qétimqi teklipi heqqide soalimizgha jawab bérip, taksichilar mesilisining uyghur rayonidiki mesililerning peqet birsi ikenlikini, mesililerni qéyidash, achchiqlash keypiyati bilen tashliwétishke bolmaydighanliqini, mesililerni her waqit muhimliq derijisige qarap emes, bezide shert - Sharaitqa qarap otturigha qoyush lazimliqini körsitip ötti.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/ilham-toxti-teklipi-02152010223917.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.