Keshmir Mesilisi We Uyghur Éli
Muxbirimiz erkin tarim
2010-02-04


Keshmir, hindistan, pakistan, uyghur diyari we afghanistan otturisigha jaylashqan bolup, jughrapiyilik orni intayin yuqiri istratégiyilik ehmiyetke ige hésablinidu. Keshmir öz nöwitide yene tengdashsiz tebiiy güzelliki bilen "dunyaning jenniti" dep atalsa, hindistanning shimaligha we asiyaning del otturisigha jaylashqanliqi yüzisidin, "asiyaning qelbi", depmu atilidu.

Tarixiy menbelerde körsitilishiche, keshmir, miladining deslepki esirliridin bashlapla izchil türde türkiy qowmlarni özige jelp qilip kelgen bolup, miladining deslepki esirliride kushan impératorluqining kontrolluqigha ötken bolsa, 3 esirde kushan impératorluqini meghlup qilghan aq hunlar keshmirning hakimiyitini öz ilkige alghan we uzun muddet hökümranliqini dawamlashturghan idi. Aq hunlar impériyisi kök türkler bilen sasaniylar teripidin meghlup qilinghandin kéyin keshmir taki 10 esirge qeder hindi maharajilirining bashqurishigha ötken.

Shuningdin kéyin islam dinining keng kölemde omumlishishigha egiship, musulman türkler hindi maharajilirining esker sépige maashliq esker süpitide suqunup kirgen we musulman türk eskerler ichidiki shah mirza isimlik bir qomandan qisqa muddet ichide keshmirdiki nopuzini kücheytip, 1339 - Yili rayonda öz aldigha ayrim islam döliti qurup chiqqan. Uning qurghan keshmir sultanliqi taki 1589 yiligha qeder dawam qilghan.

Kéyinki chaghda babur shah rayonning hökümranliqini qolgha chüshürüp, keshmir sultanliqigha xatime bergen. Taki 17 - Esirge qeder babur xandanliqining hökümranliqigha tewe bolup kelgen keshmir 1739 - Yili, déhli hökümrani nadir shah afsharning talan taraj qilishigha duch kelgendin kéyin merkizi hökümet bilen bolghan alaqisi üzüp tashlanghan.

Aridin uzaq ötmeyla bu rayon afghanistan padishahi ehmed shah abdalining hökümranliqigha ötken. 1819 - Yili, lahorni merkizi hökümet qilghan sixlar keshmirning hökümranliqini qolgha chüshürgen bolup, sixlar 1846 - Yili, engiliye armiyisi teripidin meghlup qilinghandin kéyin keshmir engliyining mustemlikisige aylanghan. 1846 - Yili, 16 martta engiliye hökümiti gulab sing isimlik bir hindi maharaja bilen kélishim tüzüp, keshmirni pütün qanuniy heq hoquqliri bilen qoshup, 7.5 Milyon rupiyige sétip bergen. Shuning bilen nopusining asasliq köp qismi musulmanlardin terkip tapqan keshmir 1947 - Yiligha qeder mezkur maharaja xandanliqining hökümranliqida bolup kelgen .

1947 - Yili, engiliye öz wedisini ishqa ashurup, hindistandiki mustemlikisidin waz kechti. Azadliq bayannamisining rohi boyiche hindistan we pakistandin ibaret ikki dölet meydangha keldi. Bu ikki dölet otturisida qalghan keshmirde qandaq özgirishler boldi? keshmirning xitay terepte qalghan qismigha uyghurlarni qandaq orunlashturdi? tarixta uyghurlarmu höküm sürgen keshmir mesilisining uyghur mesilisige bolghan tesiri néme? uzun yil pakistanda oqughan, tetqiqatchi azadjan bughraxan ependi bu bir qatar mesililer heqqide öz köz qarashlirini otturigha qoydi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/keshmir-uyghur-diyari-02042010194150.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.