'Intérnét Türmisi'ge Oxshitilghan Uyghur Diyarining Uchur - Alaqe Weziyiti
Muxbirimi Irade
2010-02-10


5 - Iyul weqesi yüz bergendin buyan uyghurlarning tashqi dunya bilen bolghan alaqisi pütünley üzüwétilgen idi. Téxi yéqinda uyghur rayonluq hökümetning téléfon we uchur alaqilirini peydin - Ey eslige keltüridighanliqini élan qilishi bilen ürümchidiki xelqaraliq téléfon liniyiliri eslige kelgen bolsimu, emma intérnét alaqisi pütünley eslige kelgini yoq.

Bügün b b s xewerler torida bu heqte bir maqale élan qilinghan bolup, uyghur diyarining hazirqi intérnét alaqisining ehwali "intérnét türmisi"ge oxshitilghan. Bu maqalini uyghur rayonida yashaydighan josh isimlik bir amérikiliq élan qilghan.

Qisqisi téléfon we intérnét alaqilirining üzüwétilishi her bir kishige oxshimighan shekillerde ziyan élip keldi.

Josh isimlik bu amérikiliqning bu heqte yazghan maqalisi BBC xewerler torida élan qilinghan bolup, u maqaliside mundaq deydu: "téxi yéqinghiche, méning birdin bir arzuyum xelqaraliq téléfonlarning échilip, amérikida turushluq ailem bilen körüshüsh idi. Ürümchide étnik toqunush meydangha kelgen 6 aydin buyan, biz bu yerde téléfon, qisqa uchur we intérnéttin mehrum halda yashiduq. Rodzhistiwa bayriqidin kéyin biz intérnét we téléfon qatarliq bashqa alaqe wasitilirining eslige keltürülüdighanliqi heqqide xewerlerni angliduq. Bu xewer tarqalghandin kéyin men turuwatqan qaramay shehiri hayajangha chömgen bolsimu, bizning bu hayajinimiz uzungha barmidi. Chünki nurghunlighan intérnét tor betlirige kirish yenila imkansiz bolup, peqet her ikkilisi hökümet tor béti bolghan shinxua we xelq géziti torila échilghan idi."

Xitay dairiliri intérnét alaqisini peydinpey eslige keltüridighanliqini éytqandin kéyin uyghur rayonluq hökümet "xelqning intérnétqa bolghan telipini qandurush üchün, 5 - Féwral saet 24 tin bashlap, qollinishchanliqi yuqiri, tor abonitliri yaxshi köridighan shinjang sirtidiki 27 xil tor béti keyni -Keynidin cheklik dairide échilidu" dep élan qildi. Emma bu tor betlerning yenila asasen hökümet igidarchiliqidiki xewer - Uchur torliri ikenliki melum boldi. Yeni intérnét qollanghuchilirigha heqiqiy kéreklik élxet, munber, dangliq tor betliri we izdesh matorliri yenila taqaq idi.

Uyghur rayonida yashaydighan josh isimlik amérikiliq bu heqte mundaq dep yazidu: "uyghur diyarida turup intérnétqa kirmekchi bolsingiz, bu yerde élxet yoq, munazire munberlirimu yoq. Uchur izdesh matorlirimu ishlimeydu. Yeni pütkül sistéma tamamen perqliq. Mundaqche éytqanda, biz xitayning qatmu - Qat 'ot tamliri' ichide qalduq. Bu yerde meyli memliket ichi we xelqaraliq tijaret qilidighanlar bolsun hemmisi nahayiti qéyin ehwalda qaldi. Emma kishiler bu xil weziyetkimu ten bérishke mejbur boldi. Bu yerdiki kishiler bir küni hemme nersining burunqi halitige qaytishini arzu qilishmaqta. Emma hökümet téxi bu heqte éniq waqit bildürgini yoq."

Josh maqalisining axirida, uyghur diyarining xelqara téléfon alaqilirining eslige kelgenlikini bayan qilghandin kéyin özining arzusini mundaq dep ipadileydu: "uyghur diyarida axiri xelqaraliq téléfon alaqiliri eslige keldi. Hazir men shexsi téléfonum arqiliq amérikidiki ailem bilen körüsheleydighan boldum. Emdi men uyghur rayonining ' intérnét türmisi' din qutulidighan künining baldurraq yétip kélishni kütmektimen."

Gerche uyghur rayonluq hökümet, hökümet igilikidiki bir nechche tor betlirini échip, "xelqning intérnétqa bolghan éhtiyajini qamdawatqanliqini" ilgiri sürüwatqan bolsimu, emma xelqaradiki kishilik hoquq teshkilatliri buning peqet bir oyundin ibaret ikenlikini éytishmaqta.

Xelqara chégrisiz muxbirlar teshkilati ötken jüme küni bu heqte bayanat élan qilip, xitayning uyghur rayonida bir qanche torni échip qoyush arqiliq köz boyamchiliq qiliwatqanliqini, emeliyette mutleq köp sandiki torlarning yenila taqaq ikenlikini bildürgen we xitayning bu qilmishini milliy kemsitish dep eyibligen idi.

Béyjingdiki merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, musteqil tetqiqatchi ilham toxti ependimu radiomizgha qilghan sözide, uyghur élide nöwette hökümet torliriningla échiliwatqanliqini, emma uyghurlar körüp adetlengen yüzdin artuq uyghurche torning téxiche eslige kelmigenlikini bildürgen idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/internet-turmisi-uyghur-diyari-02112010012717.html/story_main?encoding=latin

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.