Ömerjan Ependi 'Xitay Dölet Mexpiyetliki Qanuni'ning Qaratmiliqi Heqqide Toxtaldi

Muxbirimiz Mihriban
2010-10-05

Xitay hökümiti "xitay xelq jumhuriyitining dölet mexpiyetlikini qoghdash qanuni" ning tüzitilgen nusxisini 1 - Öktebirdin bashlap yolgha qoyidighanliqini jakarlighandin kéyin, xelqara metbuatlarda buninggha qarshi mulahiziler élan qilindi.Kanadadiki uyghur siyasiy paaliyetchi ömerjan ependi, bu qanunning uyghur, qatarliq xitay bolmighan milletlerge qaritilghanliqini ilgiri sürdi.


Özgertish kirgüzülgen, "xitay xelq jumhuriyitining dölet mexpiyetlikini qoghdash qanuni" ni 2010 - Yil 29 - Aprél qarardin ötken.

Amérika awazi radiosining 5 - Öktebir élan qilghan xewer analizida, tenqidchiler bu heqte toxtilip, "xitay hökümiti tüzitish kirgüzgen 'dölet mexpiyetlikini qoghdash qanuni' xitaydiki awam puqralargha yéngi boyunturuq bolishi mumkin. Bu qanun xitay puqralirining démokratiye telipini boghushni meqset qilghan" dep körsetti.

Kanada wankuwér shehiride olturushluq ömerjan ependi, tüzitish kirgüzülgen "xitay xelq jumhuriyitining dölet mexpiyetlikini qoghdash qanuni" ni ijra qilishini "rohi jehettiki térrorluq" dep qaraydighanliqini, bu qanunining uyghurlar, tibetler hem xitaydiki démokratiyini telep qilidighan barliq awam puqragha qaritilghanliqini ilgiri sürdi.

Bultur ürümchide yüz bergen "5 - Iyul weqesi"din kéyin, xitay hökümiti "weqege qutratquluq qildi", "dölet bixeterlikige tesir yetküzdi" dégen bahaniler bilen "uyghur biz", "shebnem", "diyarim" qatarliq uyghur tor betlirini taqighan idi.

Eyni chaghda yene, "uyghur biz" tor békitining sahibi ilham toxti ependi béyjingda nazaret astigha élinip, 1 ay tutup turulghan, gheyret niyaz, dilshat perhat qatarliq 100 din artuq tor bet bashqurghuchisi qolgha élinghan idi. Shundaqla bu yil 7 - Ayning axiri, uyghur tor bet bashqurghuchiliri we tor betliride öz pikirlirini bayan qilghuchilardin gülmire, gheyret niyaz, dilshat perhat, nijat azad, obulqasim gülmire qatarliqlar "dölet bixeterlikige tehdit salghan" dégen jinayet bilen eyiblinip, ulargha muddetsiz we muddetlik qamaq jazaliri bérilgen idi.

Bu yil 5 - Ayda yene, aptonom rayon teweside "tor betliride dölet bixeterlikige tehdit salidighan yazmilarni élan qilmasliq, chetel muxbirlirining ziyaritini qobul qilmasliq, xilapliq qilghuchilarni qattiq jazalash" heqqidiki belgilimiler chiqirilghan idi.

Ömerjan ependi xitay hökümitining bundaq qanunlarni ijra qilish arqiliq, chetel metbuatlirining ziyaritini qobul qilghan, we tor betliride öz qarishini otturigha qoyghan ilham toxti, gheyret niyazgha oxshash uyghurlarning heqiqiy ehwalini dunyagha tonutuwatqan kishilerning awazini boghupla qalmay, awam puqralarning awazinimu boghup, kishilerni qorqutushni meqset qilghanliqini tekitlidi.

Yéqindin buyan chetellerdiki uyghurche tor betliride, xitay dölet bixeterlik xadimlirining, chetellerdiki uyghurlarning wetendiki uruq - Tughqanlirigha bésim ishlitiwatqanliqi, hetta chetel puqraliqigha ötüp bolghan uyghurlarghimu türlük yollar arqiliq tehdit séliwatqanliqi heqqidiki xewerler köpiyishke bashlidi. Ömerjan ependi bu heqte toxtilip, chetellerdiki uyghurlarning özi turushluq döletlerning qanunni arqiliq, xitay bixeterlik xadimlirining her xil tehditlirige taqabil turushi kéreklikini otturigha qoydi.

Amérika awazidiki xewer analizida, xitay hökümiti tüzitish kirgüzgen "dölet mexpiyetliki qanuni" da "dölet mexpiyetlikini ashkarilighan puqralarning qattiq jazalinidighanliqi" heqqidiki belgilimilerning ziyade köplüki, emma dölet bixeterlikige yatidighan mezmunlarning müjmelliki otturigha qoyulup, bu qanunning "xitay puqralirining normal pikir erkinlikini boghup, kishilik hoquqni depsende qilghan" liqi körsitildi.

Ömerjan ependi bu heqte toxtilip, tüzitish kirgüzülgen "dölet mexpiyetliki qanuni" yolgha qoyulghandin kéyin, uyghurlargha bolghan bésimning téximu küchiyishi mumkinlikini otturigha qoyush bilen bille, ziyade qattiq bésimning eksiche xelqning naraziliqini kücheytiwétidighanliqini tekitlidi. U yene, bundin kéyin uyghurlar uchrawatqan naheqchilikler heqqide sözleydighan uyghurlarning téximu köpiyishi mumkinlikini ilgiri sürdi.


http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-mexpiyetlik-qanuni-10052010192604.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.