2010-10-21
2009 - Yilidiki '5 - Iyol ürümchi weqesi'din kéyin, uyghurlar özlirining semimiy 'teklip we tewisiyeler'ini xitay hökümitige uyghurche yézip yollighan. 'Teklip we tewisiyeler' dep atalghan bu uyghurche höjjetning kopi nusxiliri jemiyetke keng dairide tarqilip ketken.
RFA Photo / Qurban Weli
Süret, uyghurlar yézip tarqatqan 'teklip we tewisiyeler' dégen höjjetning nusxisi.
'Teklip we tewisiyeler'
2009 - Yili ürümchide yüz bergen beshinchi iyol weqesidin kéyin, uyghurlar öz tili we yéziqi bilen xitay hökümitige teklip we tewisiye yézip yollighan. Bu 'teklip we tewisiyeler' dégen höjjetning kopi nusxisi hazir erkin asiya radiosida. Bu höjjetning foto nusxisi radiomizning tor bétige qoyuldi. Bu höjjetning nede we kimler teripidin yézilghanliqi, uyghurlar ichide qanchilik dairide tarqalghanliqi qatarliq uchurlar waqtinche ashkara qilinmaydu.
Beshinchi iyol ürümchi weqesidin kéyin, uyghurlar öz tili we yéziqi bilen yézip hökümetke yollighan we kopi nusxiliri jemiyetke keng dairide tarqalghan bu höjjet arqiliq srtqi dunya, hazir xitayning uyghur aptonom rayonida yashawatqan uyghurlarning zulumdin qutulush we kelgüsini yaritish üchün qandaq térishchanliq körsitiwatqanliqini hés qilalaydu. Bu höjjette, uyghur aptonom rayonidiki mesilining milliy ziddiyet ikenliki, bu milliy ziddiyetning peyda bolush we küchiyip kétishini kimlerning peyda qilghanliqi éniq körsitilgen, shundaqla bu mesilisni qandaq hel qilish toghrisida konkrét teklip qoyulghan.
Süret, uyghurlar yézip tarqatqan 'teklip we tewisiyeler' dégen höjjetning 1 - Bet nusxisi.
Beshinchi iyol ürümchi weqesidin kéyin, uyghurlar yézip tarqatqan 'teklip we tewisiyeler' dégen bu höjjet, siyasi jehette we medeniyet -Maarip jehette dep ikki qisimgha bölüp yézilghan. Bu 4 betlik uyghurche höjjetning qisqiche mezmuni töwendikiche:
'Milliy térritoriyilik qanun nuqul halda xenzu millitining mewjutliqi, abruyi we menpeetini étibargha alidu'
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning birinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer mundaq dep bayan qilinidu: partiye 56 milletke ortaq wekillik qilishi kérek idi. Aptonom rayonning xelq qurultéyi we siyasi kéngesh quruq shekilge aylinip qaldi. Milliy térritoriyilik qanun nuqul halda xenzu millitining mewjutliqi, abruyi we menpeetini étibargha alidu. Jemiyette barawersizlik éghir. Qanun tarmaqliri milletlerge perqliq muamile qilidu. Iqtisadiy délo, hetta xususi sürkilishlergimu milliy mesile we térrorluq noqtisidin qarar chiqirip éghir jaza qollinidu.
'Aptonom rayonning idare - Organliri xenzula ishleydighan idare - Organlargha aylinip boldi'
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning birinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer yene mundaq dep bayan qilinidu: az sanliq milletlerge, wang léchuenning solchil siyasiti buyiche milliy bölgünchi dep muamile qilinidu. Az sanliq millet kadirliirning nésbiti eng töwen jay siyasiy qanun tarmaqliri, bashqa tarmaqlardimu kündin -Künge töwenlewatidu. Aptonom rayonning idare -Organliri xenzula ishleydighan idare -Organlargha aylinip boldi. Az sanliq milletlerdin aliy mektep we téxnikomni püttürgenlernimu ishqa almaydu.
Az sanliq milletlerning partiyige bolghan ishenchisi yoqqa chiqti. Ular hazir rehbiri kadir bilen partiyini bir nerse dep qaraydu. 'Ikkinchi derijilik puqraliq' salahiyitidin jemiyette naraziliq we öchmenlik peyda boluwatidu. Rehbiri kadirlar hoquq sodisigha kiriship ketti. Ular milliy siyasetke dair paydiliq pikirlerge qolaq salmaydu. Xelqning heqliq yürek sadasini anglaydighan birer teshkil yoq.
'Xenzular namayishta uyghurlar türkiyige ketsun dep shuar towlidi'
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning birinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer yene mundaq dep bayan qilinidu: uyghurlar hoquqsiz, étibariszliqtin iqtisadiy jehette namrat, maarip jehette qalaq haletke chüshüp qaldi. Partiyining herxil yülesh, yardem, qutquzush, qoghdash siyasetliridin xenzu millitila behriman bolidu. Qanunni ijra qilishmu az sanliq milletlerge nisbeten nahayiti shiddetlik. Jamaet xewpsizlik organliri xelqqe tehdit, wehime salidighan organgha aylinip qaldi.
7 -8 - Iyol künliri we 3 -5 - Séntebir künliri namayish qilghan xenzular 'uyghurlar türkiyige ketsun', 'yurtimizni qayturup alayli', 'tyanshan rayonini urup tüzleyli' dep shuar towlidi. Weqedin kéyin, minglighan uyghur yashliri naheq qolgha élinip, töt aydin on bir ayghiche türmige solap qoyuldi. Axiri héchqandaq gunah artalmay qoyup bérilgenliriningmu eslidiki xizmet ornini eslige keltürmidi, naheqchiliq üstige naheqchiliq boluwatidu. (Dawami bar)
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/5-iyul-we-uyghurlar-10212010194924.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
