Amérika Dölet Mejliside Xitaydiki Kishilik Hoquq We Qanunning Roli Heqqide Yumilaq Üstel Yighini Chaqirildi

Muxbirimiz Erkin
2010-10-20

Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti yéqinda 2010 ‏- Yilliq doklat élan qilip, bu bir yilda xitay, tibet we uyghur ilining kishilik hoquq weziyiti nacharlashqanliqini, xitay dairilirining 5"‏ - Iyul weqesi"din bashlap uyghurlargha qaratqan bixeterlik jehettiki kontrol we teqibni kücheytip, nurghun uyghurlar tutqungha uchrighan bolsimu, lékin hazirghiche ularning iz - Dériki yoqluqini ilgiri sürgen idi.


Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti charshenbe küni dölet mejlisi kéngesh palatasining xizmet binasida yumilaq üstel yighini chaqirip, xitayda kishilik hoquqning yéngi tereqqiyati we jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisi boyiche munasiwetlik tereplerge yéqinda élan qilghan doklatini tonushturdi.

Yighinda komitét xadimliri teripidin nuqtiliq otturigha qoyulghan mesililerning biri bolsa uyghur we tibetlerning weziyitidur. Bu qétimqi yighin xitay ishlar komitétining ötken hepte xitay heqqidiki 2010‏ - Yilliq doklati élan qilinish munasiwiti bilen chaqirilghan bolup, xitay ishlar komitéti doklatta xitay kishilik hoquq weziyitining nöwettiki ehwali heqqide keng dairilik we köp tereplimilik melumatlarni bergen.



Süret, amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti chaqirghan yumulaq üstel yighini yighin meydanidin körünüsh.

Doklatta, xitay kishilik hoquq xatirisining ötken bir yilda nacharlashqanliqini, bolupmu tibet we uyghur aptonom rayonida kishilik hoquq weziyitining éghirlashqanliqini ilgiri sürüp, xitay dairilirining 2009‏ - Yili 5"‏ - Iyul weqesi"din bashlap, uyghurlargha qaratqan her jehettiki nazaretchilik we teqib qilishni kücheytkenlikini, tutqungha uchrighanlarning iz ‏ - Dériki yoqluqini, xitay merkizi hökümitining "shinjang söhbet yighini"din kéyinmu, xitay dairilirining rayonda weziyetni yumshitishqa paydisiz siyasetlerni izchil yolgha qoyup kéliwatqanliqini bildürgen idi.

Charshenbe künki yighin munasiwetlik tereplerni bu jehettiki ehwallardin ilgirilep melumat bérishni chiqish qilghan bolup, yighinda xitay ishlar komitétidiki mutexessislerdin kara abramson, stéf marshél, lawrénché lyu, doglas grob qatarliq shexsler xitay kishilik hoquq tereqqiyatining yéngi yüzlinishi, jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisi, bolupmu tibet we uyghurlarning ipade erkinliki, intérnét erkinliki we tereqqiyatigha dair bir qatar mesililerni merkezlik sherhlep ötti. Shuning bilen birge, soda ishlirida qanunning roli, ishchilar hoquqi, jinayi ishlar sotidiki adalet mesilisi, muhit, diniy mesililer, az sanliqlarning hoquqi we az sanliqlarning adaletke érishishi qatarliq mesililerge dair weziyettiki muhim yüzlinishler heqqide toxtaldi.

Xitay ishlar komitétining xadimi kara abramsonning eskertishiche, xitay ishlar komitétining mezkur doklatida qeyt qilinghan 2010‏ - Yili uyghur aptonom rayonining kishilik hoquq weziyiti ilgirilep nacharlashqan. Shuning bilen birge, uyghur tor betliri cheklinip, uyghurlarni nishan qilghan bixeterlik herikiti keng kölemlik qanat yaydurulghan.

Kara abramson mundaq deydu": uyghur aptonom rayonining kishilik hoquq weziyiti xitay ishlar komitétining 2010 ‏ - Yilliq ‏ doklat mewsumida ilgirilep nacharlashti. Bu doklat 2009‏ - Yili 5‏ - Iyulda uyghur rayonida yüz bergen uyghur namayishi we milliy toqunushidin kéyin dölet mejlisige yollanghan tunji doklat. 5‏ - Iyul weqesining yüz bérishige egiship, dairiler rayonda burun misli körülüp baqmighan kontrolluqni yolgha qoydi shundaqla xelqqe qaratqan nazaretchilikni kücheytip, tor betlirining meshghulatini bu yil 5‏ - Aygha qeder cheklidi."

Kara abramson xanim dairilerning uchurni kontrol qilipla qalmay, bixeterlikni siyasiylashturush arqiliq uyghurlargha qaratqan nazaretni kücheytkenlikini, bu arqiliq tinch heriket qilghan kishilik hoquq paaliyetchilirini we siyasiy öktichilerni basturushni nishangha alghanliqini bildürdi.

Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti 2001‏ - Yili qurulghan birleshme komitét bolup, komitétning wezipisi xitay kishilik hoquq xatirisi we jemiyetni qanun bilen idare qilish mesilisidiki tereqqiyat yüzlinishini közitish hem her yili prézidént we dölet mejlisige doklat yollap, teklip pikirlerni bérishtur. Kéngesh palata ezasi bayron dogan we awam palata ezasi sandér lewinning qosh reislikidiki mezkur komitét 2000‏ - Yili sabiq prézidént bil klinton teripidin maqullanghan bir qanungha asasen qurulup, xitayning dunya soda teshkilatigha kirgendin kéyinki her tereplimilik weziyitini közitishke wezipilendürülgen idi.

Charshenbe künki yighinda, kara abramson asasliqi uyghurlar heqqide toxtalghandin sirt, yighinda doklat bergen mutexessislerdin stéf marshal tibet weziyiti heqqidiki tonush we qarashlirini bayan qilip ötti. Dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar komitéti teyyarlighan 340 betlik doklatta, tibet weziyitige alahide yer bérilgen idi. Stéf marshalning eskertishiche, xitay dairilirining tibetke qaratqan siyasitining nishani " tashqirida dalay we uning terepdarlirini yétim qaldurup, uning tesirini ajizlashturush, ichki jehette dalay lamaning tibet xelqi arisidiki tesirini ajizlashturush " tin ibaret. Buning netijiside tibette kishilik hoquq depsendichilikining küchiyip, xelqara jemiyetning tibet weziyitige bolghan qiziqishining aziyishigha yol achqan.

Charshenbe künki yighinda xitay ishlar komitétidin kara abramson xanim yene, 5‏ - Iyul weqesi"din kéyin, uyghur tor bashqurghuchilirining tutqun qilinip, éghir jazagha tartilishi, uyghurlarning ishqa orunlishish we qedimiy sheher medeniyitining buzghunchiliqqa uchrash ehwali éghirlashqanliqi heqqide toxtaldi. U, uyghur ilining kishilik hoquq weziyitidiki chékinish bixeterlik, qanun, diniy, xalighanche tutqun qilish, éghirlitip jazalash qatarliq jehetlerdin körülüpla qalmay, uyghurlarning ishqa orunlishishi, qeshqerdiki qedimi sheher restilirining chéqilip, uyghurlarning turmush we sheher medeniyet alahidiliklirining buzghunchiliqqa uchrash jehetlerdimu öz ipadisini tapqanliqini eskertidu.

Yighinning axirida, xitay ishlar komitétidiki xadimlar we mutexessisler tingshighuchilarning türlük soallirigha jawab berdi. Kara xanim bir tingshighuchining xitay ishlar komitétining doklatida néme üchün xitayning ichkiri ölkiliridiki kishilik hoquqi éghir depsendichilikke uchrawatqan uyghurlarning ehwali tilgha élinmighanliqini sorap, komitétning buningdin kéyinki doklatida bu mesilige yer bérishini telep qildi.

Kara abramson xanimning eskertishiche, ichkiridiki uyghurlar mesilisi xitay ishlar komitéti yéqindin diqqet qiliwatqan mesililerning biri bolup, lékin bu qétimqi doklatning uyghurlargha ait qismi mexsus uyghur aptonom rayondiki kishilik hoquq weziyitini yorutup bérishke qaritilghan. Bu ichkiridiki uyghurlarning weziyitining mezkur doklatta tilgha élinmasliqidiki seweblerning biri iken.


http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-dolet-mejlisi-uyghurlar-10202010203635.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.