Ilham Toxti: Hemmidin Waz Kéchelisemmu, Uyghurluqumdin Waz Kéchelmeymen
Muxbirimiz Shohret Hoshur
2010-10-05

Tünügün uyghurbiz tor bétide, musteqil tetqiqatchi ilham toxtining weziyet tehlili heqqide xewer bérildi. Xewerde bildürülüshiche, ilham toxti, weziyet tehlili dawamida, 5 ‏- Iyuldin kéyin, öz béshigha kelgen awarichiliqlar heqqidimu toxtilip, özining "hemmidin waz kécheligen teqdirdimu, uyghurluqidin waz kéchelmeydighanliqi"ni bildürgen.
Musteqil tetqiqatchi ilham toxti tünügün uyghur biz tor béti muxbirining ziyaritini qobul qilip, 5 ‏- Iyul weqesidin kéyin uyghur weziyitining yéngi basquchqa kirgenlikini, uyghurlarning bu pursetni ching tutup, burunqidek, untulup qélinish we tashliwétilish weziyitige xatime bérishi kéreklikini eskertken.

Xewerde bildürülüshiche, "5 ‏- Iyul"din kéyin, dunya jamaiti alliburun untulup qalghan uyghurlar we ularning makanigha diqqet qilishqa bashlighan. Yeni dunya metbuati uyghurlar heqqide öz xelqlirige melumatlar bérishke bashlighan. Metbuatning türtkiside béyjingdiki herqaysi dölet elchixaniliri, uyghurlar heqqide melumat élishqa kirishken. Emma ular, ehwal melum qilidighan, pikir bayan qilidighan kishilerni tépishta qiynalghan. Xewerdin melum bolushiche, ilham toxti, del mana mushu boshluqni toldurush üchün, xeterge tewekkül qilmaqta.

Xewerde bildürülüshiche, ilham toxti muxbirning bu heqtiki soaligha jawab bérip, nöwette uyghur jemiyitide uchur we teshwiqatning toghra yönilishte emeslikini eskertken we axbaratning yéteklesh roligha sel qarimasliqni tekitligen. Yene xewerde bildürülüshiche, ilham toxti 2009 ‏- Yili 5 ‏- Ayning 15 ‏- Künidin 7 ‏- Ayning 9 ‏- Künige qeder, 2 aygha yéqin waqit ichide, fransiye axbarat agéntliqidin, awstraliye radiosigha qeder 60 nechche axbarat ornining ziyaritini qobul qilghan.

Bu jeryanda muxbirlar, xitayda, chetel muxbirlirigha sözleshning xewp - Xetirini, bolupmu uyghurlar üchün xewp xetirini eslitip, ilham toxtining néme üchün bunche ochuq tehdittin özini qachurmaydighanliqini sorighanda, u buning sewebini "insaniy mesuliyitim, uyghurluq mejburiyitim" dep jawab bergen.

Xewerde bayan qilinishiche, ilham toxti üchün, "5 ‏- Iyul"din kéyin ushtumtut yoqap kétish, özi xalimighan sayahetlerge élip kétilish, hetta ushtumtut tutup kétilish adettiki ishqa aylinip qalghan. Uning hayatidiki ensizchilik we turaqsizliq sewebidin, ayali we balisi béyjingdin kétip turushqa we yurtida ailiside turup turushqa mejbur bolghan.

Bu heqte ilham toxti mundaq dégen: "ular yeni ayalim we balam méning bilen bille xatirjem yashashni arzu qilatti. Biraq, men ulargha bu imkanni yaritip bérelmidim ...." Ilham toxti sözini yene mundaq dawamlashturidu: " yaq. Toghrisi men yaritip bérelmidim emes, muhit buninggha yol qoymidi...." Ilham toxti shexsiy hayati heqqidiki bu sözlirini xulasilep, hayatida hemmidin waz kécheligen teqdirdimu, uyghurluqidin waz kéchelmeydighanliqini bildürgen.

Yene xewerde bildürülüshiche, ilham toxti yéqinqi ikki aydin buyan béyjingdiki chetel elchixanilirining teklipige binaen, ular bilen köp qétim, uyghur mesilisi heqqide söhbet ötküzgen. Melum bolushiche, bu ikki ay ichide ilham toxtini söhbetke teklip qilghan elchixanilar, amérika, fransiye, gollandiye, shwétsariye, gérmaniye we norwégiye elchixaniliri, shundaqla yene, yawropa birlikining béyjingdiki ish béjirish ornining alaqidar mesulliridur.

Ilham toxti özining bu söhbetler jeryanidiki tesiratini bildürüp mundaq dégen: "men dunya teripidin untulup qalmighanliqimizni hés qildim. Ular(dunya jamaiti)ning bizning millitimizning ehwalini bilishke nahayiti qiziqidighanliqini bayqidim. Emma, 10 milyon uyghur xelqi gerche, junggo puqrasi bolsimu, hazirghiche uyghurlar öz döliti we bu dölettiki köp sanliq millettin, bu derijide hörmet we qiziqishni hés qilip baqmidi. Shunga men, anglashqa qiziqquchilar bolsa, millitimizning ehwali heqqide dawamliq sözlishishke teyyarmen."

Xewerde bildürülüshiche, "5 ‏- Iyul"din kéyinki weziyet sewebidin, ilham toxtining idiyiside bir munche soallar peyda bolghan. U bu bu heqte mundaq dégen: "men dawamliq türde oyliniwatimen, milliy teqdirimizni, kélechikimizni ilmiy nuqtidin tehlil qiliwatimen. Kallamdiki bir munche soallargha téxi jawab tapalmidim؛ emma éniq jawab tapalighan nuqtam shuki, uyghurlar emdi burunqidek, (dunya jamaiti teripidin) untulup qélish, tashliwétilish weziyitige qayta süküt qilmasliqi kérek."

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/ilham-toxti-we-uyghurlar-10052010192547.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, ilham toxtining uyghurlar heqqide nöwettiki weziyet tehlili toghrisidiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.