5 - Iyol Ürümchi Weqesidin Kéyin Uyghurlar Yézip Tarqatqan 'Teklip We Tewisiyeler' Dégen Höjjetning Nusxisi Hazir Amérikida (2)
Muxbirimiz Weli
2010-10-22


2009‏ - Yilidiki beshinchi iyol ürümchi weqesidin kéyin, uyghurlar özlirining 'teklip we tewisiyeler'ini xitay hökümitige uyghurche yézip yollighan. 'Teklip we tewisiyeler' dep atalghan bu uyghurche höjjetning kopi nusxiliri eyni waqitta jemiyetke keng dairide tarqilip ketken. Bu höjjetning bir kopi nusxisi hazir erkin asiya radiosida.


2009‏ - Yili ürümchide yüz bergen beshinchi iyol weqesidin kéyin, uyghurlar öz til - Yéziqida yézip xitay hökümitige yollighan, kopi nusxiliri jemiyetke tarqitilghan 'teklip we tewisiyeler' dégen uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer mundaq dep bayan qilinidu: bir pütün uyghur millitining her sahediki paaliyetlirini 'döletning birlikini parchilaydu', 'shinjangning muqimliqigha dexli yetküzidu', partiyige, döletke, qanungha qarshi jinayi heriket, dep cheklesh netijiside, uyghurlar medeniyet we iqtisadiy jehetlerde ilgirilesh qedimidin ayrilip qaldi. Uyghurlarning puqraliq hoquqini, chetellerdiki tughqanliri bilen bolghan alaqisini cheklidi. Pasportlirini yighiwaldi.

Xenzuche bilmeydighan 90% uyghurni yéngi uchur, bilim, siyasetlerdin mehrum qaldurdi
Xenzuche bilidighan uyghurlar pütün uyghur nopusining 10% gha yetmisimu, aptonomiye qanunini depsende qilip, 'qosh tilliq maarip' dégen nam astida uyghur tilidiki maaripni
Süret, uyghurlar yézip tarqatqan 'teklip we tewisiyeler' dégen höjjetning 2 - Bet nusxisi. Cheklep, xenzu tilidiki maaripni zomu -Zo yolgha qoydi. Uyghur aptonom rayonning her qaysi organliridila emes, hetta mehellilerde, uyghur mektepliridimu uyghurche til -Yéziqni cheklidi. Xenzuche bilmeydighan 90% uyghurni yéngi uchur, bilim, siyasetlerdin mehrum qaldurdi. Xususiylar achqan herxil mekteplerni taqidi. Yashlarning öz xiraditi bilen chetellerge bérip oqush arzulirigha tosqunluq qildi.

Axbarat - Neshriyat saheside, tarixta qollanghan 'yéziq jinayiti' ni yéngiche shekilde otturigha qoyup, uyghur tilidiki söz -Ibarilerni gherezlik bormilidi. Uyghurlarni hetta junggo tarixini her qaysi milletler ortaq yaratqan deydighan kitablarni oqushtinmu mehrum qaldurdi.

Partiyining diniy siyasetliri dinni yoqitidighan mahiyitini ashkarilidi
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer we mesililerni hel qilish heqqidiki teklipler mundaq dep bayan qilinidu: partiyining diniy siyasetliri qanun ramkisidin halqip, dinni yoqitidighan mahiyitini ashkarilidi. Turmush enenisi mueyyen diniy chüshenche bilen zich birikken uyghurlarning, normal diniy paaliyet erkinlikige tosqunluq qilip, uyghurlarni milliy krizis we exlaqiy chékinish yoligha bashlidi.

Uyghurlarning 98% i déhqan, charwichi, bular hazir téxnikiliq yéza igilikini berpa qilish imkaniyitidin mehrum
Iqtisadiy jehettin qarighanda, uyghurlarning 98% i déhqan, charwichi. Natural igilik asasiy orunda turidighan ehwalda. Bu millet téxnikiliq yéza igilikini berpa qilish imkaniyitidinmu mehrum qalduruldi. Bu millet sanaetlishish üchün, aldi bilen özining zor türküm kesp ehlini yétishtürüshke muhtaj. Uning hazirqi iqtisadiy sharaiti aliy mektep rasxotlirini qamdashtin tolimu yiraq. Shinjangdiki az sanliq milletler üchün aliy maaripni heqsizleshtürüsh bilen bir waqitta, yerlikte milliy sanaet tarmaqlirini köp qurup, ularni ish pursetlirige ige qilish lazim. Uyghurlarning ichidiki iqtisadiy paaliyetlerge meblegh, qerz we qolay sharait yaritilishi kérek. Tashqi soda paaliyitini qollash, chetel bazarlirigha kirish hoquqini qoghdash we chetellerde bixeter turushgha kapaletlik qilinishi kérek.

Shinjangni dunyagha échiwétish kérek
'Teklip we tewisiyeler' dégen bu uyghurche höjjetning ikkinchi qismida, uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan mesililer we mesililerni hel qilish heqqidiki teklipler yene mundaq dep bayan qilinidu: shinjangni dunyagha échiwétish kérek. Dunya jamaitining uyghurlarni chüshinishige we uyghurlarning dunya bilen iqtisadiy we medeniyet tor - Alaqisi qurushigha imkaniyet yaritish kérek. Uyghurlar tarixi uzun, alaqe dairisi keng, medeniyetlik millet. Shinjangning joghrapiyilik alahidiliki su, tupraqlani xalighanche échish, nopus sanini köpeytish arqiliq yéngi zémin berpa qilishqa muwapiq kelmeydu. Sayahetni tereqqi qildurush bilen tebii joghrapiyilik muhitini we medeniyet izlirini qoghdashni teng yolgha qoyush kérek.

Shinjangda milliy ziddiyetning küchiyishi wang léchuen qatarliqlarning natoghra siyasitidin bolghan
Aptonom rayondiki bir qisim rehberlerning yuqirini aldap, töwenni bésip, milliy ayrimichiliq qilishi we solchil siyaset yürgüzüshi netijiside, keng uyghur ammisi paydiliq tedbirlerdin menpeet alalmidi. Nep bérish xenzu ahalisighila merkezleshkenliki üchün, ötkür milliy ziddiyet peyda boldi. Yerlikni idare qilishtiki hakim mutleqliq we bir terepke yan bésish, déktatorini noqul halda uyghurlaghila qaritish netijiside, partiye uyghurlardin yiraqlashti. Aptonomiye qanuni ijra qilinghan bolsa, uyghurlarmu döletning xojayinigha aylanghan bolsa, jemiyette inaq muhit yaritilghan bolatti.

Shinjangda milliy ziddiyetning küchiyishi wang léchuen, erkin émirbaqi, nur bekri, yang gang, esqet kérimbay ... Dek shinjangdiki siyasiun, qanunchilarning natoghra siyasiti we heriketliridin bolghan. Milliy ziddiyetni peyda qilghuchilar qanun buyiche jazalanghandila, andin milletler inaq bolidu.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/5-iyul-weqesi-we-uyghurlar-10222010212843.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.