Wen Yenxey, Hökümetning Béyjingdiki Uyghurlarni Parakende Qilishni Toxtitip, Ulargha Yardem Qolini Sozushni Telep Qildi
Muxbirimiz Erkin
2009-01-19

Béyjing shehiridiki "eyjishing" tetqiqat orni eydiz késilidin mudapie körüsh xizmiti bilen shughullinidighan ammiwi teshkilatlarning biridur.


Yéqinda mezkur tetqiqat ornining bashliqi wen yenxey ependi béyjing sheher bashliqi, béyjing sheherlik j x idarisi, sehiye idarisi we sheherlik eydiz késelliklirining aldini élish komitéti, jinsiy késellikler - Eydiz késellikler jemiyiti, sehiye ministirliki qatarliq organlargha xet yézip, béyjing shehiride yashaydighan uyghur musapirlar we bu musapirlar arisidiki eydiz bimarlirining kishilik hoquqi éghir depsende qilishqa uchrawatqanliqini, béyjing shehirining uyghurlarni yeklesh siyasitige tüzitish kirgüzüshini telep qilghan.

"Eyjishing" tetqiqat ornining bashliqi wen yenxey ependi béyjing sheher bashliqi we béyjingdiki munasiwetlik organlargha yazghan "uyghurlarning béyjingda turushi, ijtimaiy qurulushi we sehiye saqliqni saqlash mesililiri toghrisida" dégen mawzudiki iltimasida béyjing sheherlik j x idarisining uyghur musapirlirini chetke qéqish siyasiti yolgha qoyiwatqanliqini, uyghur musapirlar we uyghur eydiz bimarlirining kishilik hoquqi éghir depsende qilishqa uchrawatqanliqini tenqidligen bolup, dairilerge béyjingdiki uyghur musapirlirining ehwalini yaxshilash toghrisida 7 türlük teklip bergen.

Bu teklipkler töwendiki mezmunlarni öz ichige alidu.

Uyghurlargha qaritilghan gheyriy dostane heriketlerni toxtitish, uyghur xelqining béyjing shehiride xatirjem tirikchilik qilishigha yardem bérish. Siyaset tüzüp we meblegh ajiritip, uyghur mehellilirining maaripini rawajlandurush, ish orni pursiti yaritish, sehiye - Dawalash mulazimitini yolgha qoyush, eydiz bimarlirini dawalash, zeher tashlitish mulazimi élip bérish, uyghur ballilirini mektepke élish, uyghur mehelliliride ijtimaiy teshkilatlarning tereqqiyatini qollash qatarliqlar.

"Eyjishing" tetqiqat ornidiki wen yenxey ependining béyjing sheherlik hökümet dairilirige yuqiriqi xetni yézishida töwendiki bir weqening tesiri zor bolghan. U, 1 ‏ - Ayning 11 ‏ - Küni béyjing dashingdiki uyghurlar olturaqlashqan mehellige eydiz wirusi yuqturuwalghan uyghurlarni yoqlap bérip, eydiz késili éghirliship qalghan bir ayalni yoluqturghan, bimarni etisi doxturxanigha apirishni oylashqan bolsimu, lékin bimar buninggha ülgürmey qaza qilghan. Bu, " bir hepte ichide anglighan yene bir uyghur ayalning eydiz késili bilen ölüp ketkenlik xewiri" bolup, bu weqe uni "tolimu ökündürgen."

Wen yenxey ": biz bir hepte ichide 2 uyghur ayalning eydiz késilidin ölgenlik ehwalini angliduq. Ularning ichidiki bireylenni uning aldida öz közüm bilen körgentim. Esli biz bu ayalni heptining biri doxturxanigha aparmaqchi bolghan. Lékin u shu küni yeni yekshenbe küni wapat boptu. Men bu ehwallarni körüp nahayiti ökündüm. Chünki 38 yashlardiki bu ayalning ehwali yashinip halidin ketken bir qéri ayalning ehwalidin perqlenmeytti. U ilgiri zeher chekkenlik sewebidin qolgha élinghan, uning eydiz késili yuqturuwalghanliqi melum bolup, bir mezgil dawalanghan iken. U qoyup bérilgendin kéyin dawalinip baqmighan. Ularni özining késilini chüshenmeydu, késilini qeyerde dawalitishni bilmeydu, déyishke bolidu. Ular hökümetning eydiz késeller siyasitidin xewersiz yaki héchkim ulargha bu toghrisida sözlep bergen emes. Ularning ichidiki yene bir bimar bolsa doxturxanigha ishenmeytti," deydu.

Béyjing ichkiri ölkilerde tirikchilik qilidighan uyghurlarning muhim paaliyet merkezlirining biri bolup, wéygungsün béyjingda uyghurlar topliship olturaqlashqan jay idi. Lékin kéyinki 10 yilda xitay hökümiti wéygungsündiki uyghurlarni qoghliwetti. Buning bilen uyghurlar genjyaku, wénchüensi, gherbiy wogzal shundaqla hazirqi her qaysi kichik mehellilerge köchken idi. Wen yenxey ependi béyjingdiki uyghur eydiz bimarlirining konkrét sanini éniqlashning qiyinliqini, bezide buning nechche yüzge yétidighanliqini, lékin bu aqma nopusning köchüsh ehwaligha qarap özgirip turidighanliqini bildürdi. U mundaq deydu :" ularning sani nahayiti köp bolsa kérek. Nechche yüz bolushi mumkin. Hazirqi waqitning özide qanchilik ikenlikini taza bilip ketkili bolmaydu. Yalghuz béyjing emes, junggoning her qaysi chong sheherliride aqma nopus köpeygen chaghlarda eydiz bimarlirining sani nahayiti yuqiri pellige yétidu."

Wen yenxey ependi xétide, béyjing sheherlik saqchi organlirining méhmanxanilarni uyghurlargha yataq bermeslik, yerlik puqralarni uyghurlargha öy ijare bermeslik toghrisida agahlandurghanliqini tenqidligen bolup, " men qetiy yosunda béyjing sheherlik hökümet we j x idarisi uyghur mehelliliridiki bixeterlik mesililirini, ammiwi sehiye mesililirini we siyasi mesililerni bir terep qilghanda aldi bilen uyghur xelqining köchüsh, olturaqlishish hoquqigha hörmet qilishi, belki mesile saqlanghan seweblik ularni xalighanche qoghliwetmesliki, xalighanche tutup solimasliqi kérek, dep qaraymen," dégen.

J x organlirining uyghurlargha olturaqname béjirip bermeydighanliqini tekitligen wen yenxey ependi, ularning xalighanche tutqun qilidighanliqini yaki qoghliwétidighanliqini, uyghur balilarning mektepke élinmaydighanliqini, ularning eydiz bimarlirini heqsiz dawalash siyasitidin xewersiz qaldurulghanliqini eskertip, "uyghurlar paytextning siyasiy muqimliqi üchün tehdit dep qaralghan" liqini tenqidleydu. Wen yenxey ependi bolsa uyghur mehelliliridiki mesililerni hel qilishning toghra yoli ularning hoquqigha hörmet qilish dep qaraydighanliqini bildürdi.

U" bu mesililerni hel qilishtiki muhim nuqta uyghur xelqining hoquqigha hörmet qilishtur. Yeni ular junggo puqrasi bolidiken, ularning erkin köchüsh we erkin olturaqlishish hoquqi bolushi kérek. Yene bir jehette hökümet ularning tereqqiyatigha yardem qilishi lazim. Ularning ish tépishigha, dawalinishigha yardemde bolushi kérek. Hökümet ularning balilirini bashqa balilargha oxshash mektepke élishi lazim. Lékin hökümitimizning bu mesililerde pozitsiyisi ulargha yardem bérish terepdari emes. Qarighanda ularni chetke qéqish pozitsiyiside turghandek qilidu", deydu.

Wen yenxey ependi yene, xitay puqraliridiki uyghurlargha bir tereplimilik qarash ehwali yaki ularni chetke qéqish rohi halitige dair mesililerni analiz qilip, awam xelqtiki uyghurlargha bir tereplimilik qaraydighan ehwallar nahayiti murekkep, lékin hökümet bu türdiki ehwallarni kücheytidighan pozitsiyide bolmasliqi kérek, dep körsetti.

Wen yenxey " adettiki puqralarning uyghurlargha bolghan tonushidiki bir tereplimilik nahayiti murekkep. Mesilen, bezi kishiler chong sheherlerde kichik balilarni oghurluqqa salidighan ehwallar bar. Lékin jemiyettiki bezi jinayi hadisiler hergiz bir milletning tebiitidiki nerse emes. Belki bu jemiyet teripidin yeklinishning mehsuli. Bu ehwalda aqilane bir hökümet puqralardiki bir tereplimilik qarashni ulghaytmasliqi yaki bir tereplimilik qarashlargha egeshmey uni tügitishke yardemde bolushi lazim. Bu milletning yaki bu topning özini tereqqi qildurushigha yardem bérish hökümetning mejburiyiti" dep körsetti.

Wen yenxey ependi ikki millet arisidiki chüshenmesliklerning yene bir sewebi medeniyet jehettiki perqlerge taqilidighanliqini, hökümet esli oxshimighan medeniyetni chetke qaqmay, ular arisidiki chüshinishni ilgiri sürüshi kérek dep qaraydighanliqini bildürdi. Uning éytishigha qarighanda, béyjing sheher bashliqi we munasiwetlik organlar uning mektupini tapshurup alghan bolushi mumkin. Lékin dairiler hazirgha qeder uninggha jawab bermigen.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/beyjingdiki-uyghurlar-01202009024838.html/story_main?encoding=latin