Qosh Til Maaripidiki San We Süpet
Muxbirimiz Gülchéhre
2009-01-14

Xitay hökümiti uyghur élide qosh tilliq maarip siyasitini yürgüzüsh bilen teng, qosh tillashturuwatqan yesli maaripidin tartip aliy maaripqiche, xitayche oqutushqa oqutquchi yétishmeslik mesilisini meydangha keltürüp, qosh tilliq oqutushqa hetta jemiyettin xitay oqutquchilarni qobul qilip seplesh pilanlirini ishqa ashurup kelmekte.

Uyghur élining xoten wilayitidiki melum bir qosh - Til mektipining oqughuchiliri.


Emma bu xil chong pilan hem siyasetler uyghur éli maaripigha tereqqiyat élip kélelmeyla qalmay, eksiche uyghur maaripida échinarliq mesililerni meydangha keltürmekte.

Xitayning qosh til maaripigha oqutquchi toluqlash pilani
Xitay hökümiti uyghur élide 2000 - Yilidin buyan yolgha qoyuwatqan qosh til maaripi namidiki uyghur maaripini xitaychilashturush pilanini yildin yilgha kücheytip barmaqta.

Xewerlerdin melum bolghinidek yéqinda yene, uyghur éli yesli maaripini xitaychilashturushni resmi pilangha kirgüzüp mexsus tür meblighi ajritip nuqtiliq kücheytidighanliqini otturigha qoydi.

Xitay hökümiti bir tereptin uyghur mekteplirining xitaychilashturushni jiddiy halda ilgiri sürüwatqan bolsa yene bir tereptin uyghur éli maaripini qosh tillashturush namidiki xitaychilashturush pilanining emeliylishishide oqutquchilarning yétishmeywatqanliqini otturigha qoyup, buning üchün " uyghur éli qosh til maaripigha kéreklik qosh til oqutquchilirini terbiyilesh we seplesh" pilanlirini otturigha chiqardi.

Yeni xitay maarip ministirlikining 2003 - Yili - 7 Ayda élan qilghan "shinjanggha xitay tili dersi oqutquchilirini seplesh pilanini emeliyleshtürüsh uqturushi" namidiki höjjitidin ashkarilinishiche, xitay hökümiti 2003 - Yilidin 2006 - Yiligha qeder, béyjing, tyenjin, jyangsu, shendong qatarliq ölke we sheherlerni asas qilip, uyghur élining jenubidiki üch wilayet bir oblasttiki ottura mekteplerge her yili ikki yüz neperdin xitay oqutquchi ewetishni dawamlashturush, 45 yashtin töwen bolghan maarip xizmetchilirini shinjangning oqutquchi terbiyilesh ishlirigha yardemge ewetish qatarliqlar kirgüzülgen.

Mezkur höjjette körsitilishiche, uyghur élining qosh til maaripi üchün xizmetke barghan xitay oqutquchilarning maashigha dölettin yene ayrim maash qoshulidighanliqi, ularning turalghu we saqliq sughurtisini uyghur éli dairiliri hel qilidighanliqi, shinjanggha yardemge kelgen kadirlargha oxshash imtiyazliridin behriman bolidighanliqi belgilengen.

Qosh til maaripi xitay ishsizlargha yéngi ish pursiti yaratmaqta
Bu xil ewzel sharait we imtiyazliri, xitayda ish kütüp turghan xitaylarni intayin qiziqturghan bolup, buni uyghur éli maarip tarmaqlirining 2006 - Yili, jemiyettin qosh til oqutquchiliqigha jemi 935 kishini qobul qilish uqturushigha 30 mingdin artuq ademning iltimas qilghanliqidinla körüwalghili bolidu.

2006 - Yilidin 2008 - Yiligha qeder uyghur maarip tarmaqliri uyghur élidiki her qaysi qosh til bashlanghuch hemde ottura mekteplirige jemiyettin yene 2347 neper qosh til oqutquchilirini qobul qilip toluqlighan.

Qeshqerning maarip xewerliridin melumki xitay dairilirining shinjanggha xitay tili oqutquchilirini seplesh pilani boyiche,2007 - Yiligha qeder qeshqer tewelikidiki mekteplerge, shendong ölkisidin üch türküm, jemiy 503 neper, béyjingdin ikki türküm jemiy 100 neper xitaylar oqutquchiliqqa kelgen.

2008 - Yili 10 - Ayda xitay maarip ministirliki yene 2008 - Yilidin 2013 - Yilighiche uyghur éli qosh til maaripigha 15 ming 600 neper oqutquchi toluqlash pilanini otturigha qoydi.

Uyghur élining maarip xewerlirige qarighanda xitay hökümiti mezkur pilannimu jiddiy emilileshtürüwatqan bolup, xitay ölkiliridin qosh til maaripigha yardemge kelgen pidaiy oqutquchilar atiliwatqan xitay oqutquchilar nöwette uyghur élining her qaysi jayliridiki ottura we bashlanghuch mekteptin bashqa yesli maaripida emdila tili chiqiwatqan uyghur balilirining xitayche tilini chiqirish üchün orunlashturulmaqta iken.

2008 - Yilida qeshqerde yéngi qurulghan qosh til yeslisi 444 ke, oqughuchilar sani 63 ming 400 ge, jemiyettin qobul qilinghan qosh til yeni xitay tili terbiyichiliri 2251neperge yetken.

Xitay oqutquchilarning qosh til maaripini kücheytishke yardemge kélishini üzüp qoymasliq üchün xitay dairiliri yene xitaydiki pidagogika mektep piraktikantlirinimu uyghur élige orunlashturushqa bashlighan bolup, 2008 - Yili awghustta gherbiy shimal pidagogika uniwérsitétining 171 neper praktikanti aqsu wilayitidiki qosh til mekteplirige ewetilgen.

Qosh til maaripidiki san we süpette tetür tanasipliq özgirish
Uyghur élidiki maarip sépide xizmet qiliwatqan oqutquchi - Xizmetchiler, bolupmu uyghur oqutquchilar, oqutquchiliq salahiyitige érishish üchün, xitay tili sewiye imtihanliri we yene bashqa türlük müshkül ötkeller arqiliq shallinip naheq riqabetke sörep kéliniwatqan bolsa, halbuki uyghur élidiki mekteplerge qobul qiliniwatqan xitaylargha muwapiq ölchemler qoyulmighanliqi seweblik, nöwette uyghur éli maaripida xitayning her qaysi jayliridin pidaiylar namida kelgen xitay oqutquchilarning oqutush ishlirida türlük mesililer körüliwatqanliqi melum.

Yéqinda ikki yighin heqqidiki xewerlerdin ashkarilinishiche, bu heqte pikir bayan qilghan bir qurultay wekili qosh til maarip siyasitining emeliylishishide peyda boliwatqan mesililer üstide toxtilip,yéqinda özining uyghur élining jenubidiki melum qosh til mektipige barghanliqi, uyghur oqughuchilardin silerning xitay oqutquchunglar qéni? dep xitay tilida sorighanda, oqughuchilarning uninggha qoyuq sichüen teleppuzidiki xitay tili bilen jawab qayturghanliqi, eslide bu mektepning xitay tili dersi oqutquchisi sichüendin kelgen xitay ikenlikini misal qilip körsetken.

Xitay hökümiti uyghur élide qosh til maaripini omumlashturush jeryanida dawamliq türde uyghur éli maaripining tereqqiyatigha tosalghu yaritiwatqan hemmidin éghir ikki mesilining " biri oqutquchi yétishmeslik, yene biri oqutquchilarning sewiyisi töwen bolush" mesilisi dep körsitip kelmekte.

Undaqta xitayning hazir yolgha qoyuwatqan qosh til maarip siyasiti shundaqla buninggha oqutquchi seplesh pilani, uyghur éli maaripida sanni yuqiri kötürüsh pilanini ishqa ashurghan bilen süpetni emelge ashuralidimu?

Uyghur ziyaliylirining pikrige qarighanda, xitay hökümiti qosh til maaripini emeliyleshtürüsh jeryanida ilmiylikni asas qilmay peqet siyasetni qattiq ijra qilishni közde tutup, tejribilik layaqetlik uyghur oqutquchilarni qisqartip, oqutquchi yétishmeslik mesilisini keltürüp chiqirip, uyghur maaripining asasini ajizlashturghan bolsa, oqutquchi yétishmeslik mesilisini kemtük xitay oqutquchilar qoshuni bilen toluqlash arqiliq eslidinla xirisqa uchrighan uyghur maaripining süpiti barghanche töwenlep échinishliq ehwalgha chüshüp qalmaqta.

Radiomizning uyghur élidin igiligen inkaslardinmu yuqiriqidek mesililer xitay hökümitining qosh til maaripini yolgha qoyushtiki esli meqsitige nisbeten uyghurlarning gumanini ashuruwatqan bolup, naraziliqmu kücheymekte.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qosh-til-pajiesi-01152009030437.html/story_main?encoding=latin