Bizning Qandaq Qilishimiz Xitayning Qandaq Yolda Méngishigha Munasiwetlik
Muxbirimiz Erkin
2009-01-15

Közetküchiler amérika yéngi prézidénti barak obama dewride xitay - Amérika munasiwitining qandaq tüs alidighanliqigha diqqet qilishmaqta.

AFP Photo

Xéllari klinton, 13 - Yanwar künidiki amérika palatasining testiqlash yighidin burun palatadiki xizmetdashliri bilen birge muxbirlarning soallirigha jawap bermekte.


Obamaning tashqi ishlar ministiri, sabiq kéngesh palata ezasi xéllari klinton aldinqi küni dölet mejlisining tashqi munasiwetler komitétida guwahliqtin ötüp, obama hökümiti yolgha qoyidighan tashqi siyaset we xitay - Amérika munasiwetlirige izahat berdi.

Analizchilar bu dewrde xitay - Amérika munasiwetlirining yéqinlishidighanliqini, lékin bu jeryanda xitay duch kélidighan bésimning yénik bolmaydighanliqini bildürmekte.

Amérika dunyadiki nurghun ishlarni özi yalghuz hel qilalmaydu
Amérika kéngesh palatasi tashqi munasiwetler komitétining aldinqi küni chaqirghan dölet mejlis binasidiki guwahliq bérish yighini kéngesh palata ezasi xéllari klintonning yéngi prézidént barak obama teripidin amérika tashqi ishlar minsitirliqining kéler nöwetlik ministirliqigha teyinlengenlik weqesi bilen munasiwetlik idi.

Yighinning kün tertipi xéllari klintonning wezipige olturghandin kéyin yolgha qoyidighan tashqi siyasiti, uning namzatliqini testiqlashni mezmun qilghan bolup, yighinda xéllari klinton obama hökümitining tashqi siyasiti we amérikining yer shari istiratégiyisini sherhlidi. Obama hökümitining herbiy küchke tayinipla mesile hel qilidighan hökümet bolmay diplomatiyige ehmiyet béridighanliqini, eqilge tayinip ish qilidighan "aqilane hökümet" bolidighanliqini tekitligen xéllari klinton, " amérika dunyadiki nurghun jiddi mesililerni yalghuz özi hel qilip kételmeydu shundaqla dunya bu mesililerni amérikasizmu hel qilalmaydu," dep körsetti.

Amérikining siyasiti xitayning özige baghliq
U, yéngi hökümetning xitay siyasitini sherhiligende kéler nöwetlik hökümet xitay bilen bolghan hemkarliqni dawamlashturushi kérek, dep qaraydighanliqini, lékin shuning bilen birge amérikining xitaygha qandaq muamile qilishi xitayning pozitsiyisige munasiwetlik ikenlikini bildürdi.

Klinton xanim, " biz xitay bilen ijabiy we hemkarliq asasidiki ikki tereplimilik munasiwetni rawajlandurushni arzu qilimiz. Ikki terep munasiwitini kücheytishning usullirining biri ortaq köngül bölidighan mesililerde aridiki ixtilaplarni semimiy sözlishishtur. Lékin amérikining tirishchanliqi bir tereplimilik emes. Bizning qandaq qilishimiz xitayning kelgüside memliket ichi we tashqi ishlarda qandaq qilidighanliqi bilen munasiwetlik", dep körsetti.

Xéllari klinton yene obama hökümitining pelestin - Israiliye toqunushidiki meydani, iraqtin qoshun chékindürüsh, afghanistanda qoshun köpeytish, térrorizmgha qarshi turush, qirghuchi qorallarni cheklesh, shimaliy koriye, iranning yadro qorallargha érishishini tosush qatarliqlarni otturigha qoyup, amérika kélidighan eng zor tehdit qirghuchi qorallarning térrorchilarning qoligha chüshüp kétish xetiri ikenlikini agahlandurdi. Bezi analizchilar, xitayning 11 ‏ - Séntebir weqesidin kéyin amérika bilen bu jehettiki hemkarliqni kücheytip, hökümetning qoral - Yaraq éksportini nazaret qilishni kücheytidighan bezi belgilimilerni yolgha qoyghanliqini bildürmekte.

Klinton : amérika bilen xitay ortaq menpeetke ige
Klinton xanim " xitay bilen téximu ünümlük shériklik munasiwiti qurush amérika üchün nahayiti muhim. Amérika choqum ikki terep munasiwitige hörmet qilish asasida muamile qilishi kérek, chünki amérika bilen xitay ortaq menpeetke ige döletler," deydu.

Lékin analizchilar xitay - Amérika arisida iqtisadi we bixeterlik sahesidiki hemkarliqning küchiyish éhtimali barliqini, shuning bilen birge kélechek yillardiki ixtilapning medeniyet qimmet qarshi saheside eks étidighanliqini ilgiri sürmekte. Bu qarashtiki weziyet analizchilirining biri amérikining wirjiniye shtatida yashaydighan xitay tetqiqatchisi lyu shawbo ependidur.

Xitay obama dewride idilogiye jehettiki bésimgha uchrishi mumkin
Lyu shawjo, " méning qarishimche junggo - Amérika munasiwiti tertipke sélinish basquchida turmaqta. Chünki amérikining ichki siyasiti yer shari térrorizmgha qarshi turush we tashqi siyasiti tertipke séliniwatidu. Buningda junggo nahayiti muhim orunda turmaqta. Bir tereptin, iqtisadi we bixeterlik saheside nahayiti chongqur hemkarliqi bar. Yene bir tereptin, amérikining térrorizmgha qarshi urushta gherb dunyasidiki ornini tertipke sélishqa duch keldi. Bu ehwalda bir tereptin hemkarliq boshluqi bar bolsa, yene bir tereptin toqunush yüz bérish xewpi mewjut. Bu türdiki toqunush asasliqi idéologiye ang saheside yüz bérishi mumkin. Chünki xelqara munasiwetler menpeetni asas qilsimu, lékin gherb döletlirining mewjutluq asasi uning qimmet qarshi yeni medeniyet asasigha tayinidu. Shunga gherb bilen bolghan hemkarliq yene idéologiye ang sahesidiki bésimni kücheytidu," dédi.

Kishilik hoquqi, erkinlik we kishilik qimmet qarishi xitay - Amérika arisidiki uzun yillar hel bolmay kéliwatqan négizlik ixtilaplarning biri bolup hésablinidu.

Xitay shimali koriyening idilogiyilik sepdishi?
Xitay nopusi köp, zémini keng iqtisadi yoshurun küchi zor chong dölet. Analizchilar, eger xitay ichki weziyiti muqimsiz, xelqning kishilik hoquqi kapaletke ige bolmighan bir dölet bolsa bu dunyaning tinchliqigha zor tehdit, dep qarimaqta.

Lyu shawjo ependi junggoning qandaq yolgha méngishi, gherb qimmet qarishini asas qilghan erkinlik, démokratiye we kishilik hoquqi yoligha qarshi bir yolda mangamdu ? yaki inaqliqni ilgiri süridighan yolni tutamdu? dégen mesile nahayiti muhim mesile ikenliki, epsuski kompartiyining idéologiye saheside tutqan yoli shimaliy koriye yéqin turuwatqanliqini bildürdi.

U," junggo kompartiyisining idéologiye saheside ching turup kéliwatqan yolidin qarighanda gherb bilen bu jehettiki chek chégrini ayrishni ümid qilip keldi. Junggo idéologiye ang saheside shimaliy koriyege oxshash diktator tüzümge yéqin turmaqta. Eger bu yolni dawamlashturuwerse nurghun ishlarda toqunush yüz bérishi mumkin. Lékin bu yoldin waz kéchey dése memliket ichide islahat élip bérishke toghra kélidu. Shunga obama saylanghandin kéyin, amérika ichki siyasiti mislisiz tertipke sélinmaqta. Tashqi ishlar ministirliki we hökümet organlirining rehberliktiki birdekliki küchiyiwatidu. Tashqi siyasettiki birdeklik junggogha qandaq siyaset tutush mesilisidiki burunqi bölünüshke xatime bérip, junggo bilen bolghan munasiwet yéngi bir dewrge kirishi mumkin," deydu.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-xitay-xillary-01162009054918.html/story_main?encoding=latin