Amérikigha Yerleshtürülüdighanlar Arisida Choqum Uyghurlar Bolushi Kérek

Muxbirimiz Jüme
2009-01-02

Amérika prézidéntliqigha saylanghan barak obama hakimiyet béshigha chiqqandin kiyin, guantanamo herbiy türmisini taqaydighanliqi toghrisida wede bergen bolup, uning mezkur pilani yawropa birlikige eza döletni öz ichige alghan bir qisim gherb ellirining qollishigha érishken idi.



7 - Öktebir etigen saet onda, amérika fédératsiye sot mehkimiside sodiye richardo urbina ependi uyghur tutqunlarning amérikigha derhal qoyup bérilishi kérekliki heqqide buyruq chüshürdi. Sürette, amérika fédératsiye sotigha ishtiraq qilghan bir qisim uyghurlar sot mehkimisining aldida.


Shuninggha munasip halda, ötken hepte portugaliye hökümiti amérika dairilirige mektup yollap, özlirining guantanamoda tutup turuluwatqan kishilerdin 60 nepirini qobul qilishqa teyyar ikenlikini bildürgen bolsa, mezkur döletning tashqi ishlar ministiri luis amado yawropa ellirige eza döletlerning tashqi ishlar ministirige xet yézip, guantanamoni taqash tirishchanliqigha awaz qoshushqa chaqirdi.

Luis amado:"amérika hökümitige yardem bérishke teyyar ikenlikimiz heqqide éniq signal yetküzüshimiz kérek"
Waqit gézitining tori bétide bu heqte bérilgen xewerde tashqi ishlar ministiri luis amadoning mektubidin neqil élip körsitishiche, amado guantanamoni taqash ishlirida yawropa elliri meydangha chiqidighan peytning yétip kelgenliki otturigha qoyghan hemde: " biz tutqunlarni qayta yerleshtürüsh mesiliside, amérika hökümitige yardem bérishke teyyar ikenlikimiz heqqide éniq signal yetküzüshimiz kérek" dep otturigha qoyghan.

Portugaliye tashqi ishlar ministiri amadoning yuqiriqi chaqiriqnamisi élan qilinip bir hepte ötmey, yeni 2009 - Yilining ikkinchi küni, engliyining sabiq bash weziri toniy bilayérning qanun meslihetchisi pétir goldsimit engliye radio téléwiziye shirkitining ziyaritini qobul qilghanda, engliye hökümitini guantanamo tutqunlirining bir qismini qobul qilishqa teyyar bolushqa chaqirdi.

Yuqiriqi döletlerde meydangha chiqiwatqan mezkur pikirler guantanamo mesilisige yéqindin diqqet qilip kéliwatqan közetchiler we qanunshunaslarning alqishigha érishmekte.

Endy wortington : "guantanamoni amérika hökümitining xataliqi dep qaraydighan naraziliqlarning hemmisini bir chetke qayrip qoyushi kérek"
Guantanamo tutqunliri heqqide köp maqalilerni élan qilghan engliyilik yazghuchi endy wortington(Andy Worthington ) ependi, pétir goldsimitning chaqiriqini intayin muhim ehmiyetke ige dep körsetti we mundaq dédi: " menche u otturigha qoyghan pikirler, ular öz - Ara ixtilaplarni we guantanamoni peqet amérika hökümitining xataliqi dep qaraydighan naraziliqlirining hemmisini bir chetke qayrip qoyup, mezkur mesililerni hel qilishta pikir birliki hasil qilghan asasta, qandaq qilip nechche on tutqunni öz - Ara bölüshüp qobul qilidighan amalni tépip chiqishtin ibaret, yawropa ellirining mezkur mesililerni bir terep qilishtiki eng muwapiq hel qilish charisini yorutup béridu".

Andy Worthington Ependim "guantanamo höjjetliri: amérikining qanunsiz türmisidiki 774 tutqunning hékayisi " namliq kitabning aptori bolup, u yene yawropa ellirige nisbeten, guantanamodiki gunahsiz dep aqlinip chiqqan bir nechche tutqunni qobul qilip, uzundin béri arilishishtin özini qachurup kelgen mesililerni hel qilishqa yüz tutidighan peyt kelgenlikini ilgiri sürdi.

Amérikining guantanamo herbiy türmiside 250 tutqun qamalghan bolup, xewerlerdin ashkarilinishiche, barak obama bu yil 20 - Yanwar hoquq üstilige olturghandin kéyinla, mezkur tutqunlar délosigha qayta qarap chiqishqa bashlaydiken.

Nöwette guantanamoda 17 neper uyghur yashmu qamalghan bolup, gerche bu yashlar amérikining herbiy we qanun - Edliye tarmaqliri teripidin gunahsiz dep aqlanghan bolsimu, ularni qobul qilidighan birer dölet chiqmighanliqi sewebidin dawamliq mezkur türmide iztirap chekmekte idi.

Ikki hepte ilgiri, gérmaniye hökümitining kishilik hoquq wekili gaunter nok yéngi saylanghan amérika prézidénti barak obamaning guantanamo herbiy türmisini taqash pilanigha yardem bérish üchün, gérmaniye hökümitini mezkur herbiy türmide yétiwatqan 17 neper uyghurni qobul qilishqa chaqirghan idi.

Birqisim yawropa ellirining guantanamo türmisidiki tutqunlarni bölüshüp qobul qilish meydanini ipadiligenlikining, obama obama hökümitining mezkur türmini taqash pilani üchün intayin muhim ehmiyetke ige ikenlikini otturigha qoyghan bash shitabi nyuyork shehirige jaylashqan "asasiy qanundiki hoquqlarni qoghdash merkizi" diki adwokat emi maklin (Emi Maclean), barak obamaningmu hoquqni qolgha alghandin kiyin, guantanamoni taqash pilanini utuqluq orundash üchün, bu jaydiki tutqunlardin bir nechchini amérikigha yerleshtürüshtin ibaret bir qanche konkrétni qedemlerni bésishi kéreklikini otturigha qoydi.

"Amérikigha yerleshtürülidighanlar arisida choqum uyghurlar bolushi kérek"
Emi maklin (Emi Maclean) amérikigha yerleshtürülüshi mumkin bolghan guantanamo tutqunliri qatarigha uyghurlarningmu qoshulushini neqeder arzu qilidighanliqini bildürüp mundaq dédi: " biz bularning ichide uyghurlarning bolushini elwette arzu qilimiz. Amérikigha yerleshtürülidighanlar arisida choqum uyghurlar bolushi kérek. Hazir guantanamoda tutup turuluwatqan 17 neper uyghur xitaygha qayturulsa elwette bolmaydu. Chünki ularning xitaygha qayturulsa ten jazasigha, qiynashqa uchraydighanliqi éniq. Xelqara qanun we amérikining qanunliri ularning xitaygha qayturulushini meniy qilidu."

U yene bashqa döletlerningmu bu uyghurlar üchün ishikini échishining intayin zörür ikenlikini otturigha qoydi we "shundaq bolghanda, bu yerge xata halda qamilip qalghan bu uyghurlar hayatini yéngidin bashlash pursitige érishidu" dédi.

Yéngidin amérika prézidéntliqigha saylanghan barak obama bu yil 20 - Yanwar resmiy wezipe tapshuruwalidu.

Obama ilgiri wezipige olturghandin kiyin, hel qilidighan mesililerning biri guantanamo mesilisi ikenlikini hemde bu herbiy türmini taqaydighanliqini ilgiri sürgen idi.

Obamaning mezkur türmini taqash pilanining réalliqqa aylinishi mesilisi üstide toxtalghan emi maklin, guantanamo türmisidiki tutqunlarning bu türmide oshuqtin - Oshuq yette yil yatqanliqini ilgiri sürdi we "munasiwetlik mesililer hel bolsila, bu türmining taqilishigha belkim nechche aylar kétishi mumkin. Héch bolmighanda bir yilgha yetmigen waqit ichide taqilip bolidu. Éniqki bir nechche aygha yetmigen waqit ichide hel bolup bolidu" dédi.

2008 - Yili 7 - Öktebir, washington rayonluq sotta guantanamoda yétiwatqan 17 neper uyghur ustidin höküm chiqirilghan we sotchi urbina ependim bu uyghur tutqunlarning amérikigha yerleshtürülüshi kéreklikini qarar qilghan bolsimu, amérika hökümiti mezkur qarargha qarshi chiqip amérika erziyet sotigha erz sunup tosup qoyghan idi.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/guantanamo-uyghurliri-obama-01032009072422.html/story_main?encoding=latin