Tibetler Xitayning 'Azadliq' Dégen Atalghusini Qobul Qilmaydu
Muxbirimiz Weli
2009-01-19

Birleshme agéntliqining bügün béyjingdin bayan qilishiche, xitay kommunist partiyisi bügün tibet aptonom rayonidiki qanun tiklesh organlirigha, buningdin 50 yil burun himalaya rayonida yüz bergen musteqilliq qozghilingini xitay hökümiti basturghan künni 'milyonlighan qullarning azadliq küni' dep bayramlash toghrisida qarar maqullatti.

Xewerde bayan qilinishiche, 1959‏ - Yili 3 ‏ - Ayning 28 ‏ - Küni tibetlerning meniwiy dahisi dalay lama tibettin hindistangha muhajiretke atlanghan bir kün - - - Siyasiy jehette nahayiti sezgür kün idi. Béyjing hökümiti bu kündin bashlap tibetlerning hökümitini aghdurup, tibetni xitayning aptonom rayoni qilip qurushqa bashlighan kün idi. Kommunist xitay hökümiti mushu kündin bashlap tibetni ezeldin xitayning zémini dep jakarlap kelmekte.

'Azad qilghanliq' mu yaki 'qulgha aylandurulghanliq'mu dégen pikir ixtilapi
Uchur wastilirining bügünki melumatlirigha qarighanda, kommunist xitay hökümiti bilen tibetler otturisidiki pikir ixtilapi aldi bilen 'azadliq' dégen atalghugha merkezleshti. Kommunist xitayning zuwani 'shinxua agéntliqi' bügün, 1959‏ - Yil 3 ‏ - Ayning 28 ‏ - Künini tibettiki yuqiri qatlam hökümran guruh topilang kötürgen kün, dölet kabinéti topilangni téz basturup, tibet hökümitini tarqitiwétip we hakimiyet bilen din birleshtürülgen féodal qulluq tüzümini aghdurup, milyonlighan qullarni azad qilghan kün, dep jakarlidi.

Emma muhajirettiki tébet hökümiti xitayning tibetlerni 'azad qilduq' déginini ret qildi. Amérika awazining bayan qilishiche, muhajirettiki tébet hökümitining teywende turushluq wekili dawasérin bügün "hazirqi weziyette, tibetning musteqilliq qozghilingi künini xitay hökümitining 'tibetni azad qilghan kün' dep teshwiq qilishqa kirishkenliki, xitay hökümitining hazir jiddiylishiwatqanliqining netijisi. Emeliyette bu kün " tibetler xitayning qullirigha aylandurulghan kün" dep jakarlidi.

Dalay lama bügün yene xitaydin heqiqiy aptonomiye telep qildi
Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, bashtin - Axiri xitayning asasiy qanunining aptonomiye heqqidiki belgilimiliri we xitay hökümitining aptonomiye heqqide tibetke bergen wediliri buyiche heqqi aptonomiye bolushni arzu qilip kéliwatqan, xitay hökümiti milly bölgünchi dep eyiblep kéliwatqan dalay lama bügün hindistanda turup yene, xitayning aptonomiyisi bolushni xalaydighanliqini, emma xitay hökümitidin özining asasiy qanunidiki aptonomiye heqqide tibetke bergen wedilirige emel qilishni telep qilidighanliqini jakarlidi.

Xitayning tibet siyasitidiki bir chong özgirish
B b s ning bayan qilishiche, gérmaniyidiki bonn uniwérsitétining sherqiy asiya tetqiqat inistitotining tetqiqatchisi gaw shöwu ependi mulahize yürgüzüp ' tibetlerning musteqilliq qozghilingi küni bolghan 28‏ - Mart künini, xitay hökümiti 'qullarning azadliq bayrimi' dep békitkenliki, xitay hökümitining tibettiki jiddiy mesililerge qaratqan siyasitidiki chong özgirish' dédi.

Bu mutexessisining qarishiche, béyjing hökümiti bundaq qarar chiqirishtin burun, tibette muqimliqni saqlash üchün, birinchidin tibettiki diniy erbablarni qattiq kontrol qilish, ikkinchidin tibetni échishni kücheytishtin ibaret ikki qolluq siyaset qollinip kelgen idi. Emeliyette bu siyaset yaxshi ünüm bermigen idi. Emdi 'qullarning azadliq bayrimi' dégen teshwiqat arqiliq, dunyagha xitay tibetlerni ezmigen dep chüshendürmekchi boluwatidu. Xitay hökümiti hazir dunyagha kim chirayliq hékayilarni sözlep berse, shuning gépi aqidu, dep qarawatsa kérek.

Wang lishyung: bu xitayning nomussizliqi
Xitaydiki musteqil yazghuchi wang lishyung ependining bügün b b s ning ziyaritini qobul qilghanda bayan qilishiche, tibetlerning eng choqunidighan diniy, milliy dahisi dalay lama özining yurtigha baralmay, öyige qaytalmay, bashqa döletlerde turuwatqili uzun yillar bolup qaldi.

Dalay lama peqet tibet medeniyitini, tibetlerning diniy étiqadini qoghdash üchünla, xitay hökümiti teripidin shu qeder qattiq haqaretlinishige qarimay, özlirini basturuwatqan xitaygha yenila tinch hem siliq muamile qilip, tibet mesiliside izchil yol qoyup kéliwatidu. Dalay lama xitay hökümitidin musteqilliq emes, peqet heqiqiy aptonomiye telep qilip kéliwatidu.

Wang lishyung ependining bayan qilishiche yene, dalay lamaning wekili béyjing hökümitining wekili bilen nurghun qétim söhbet ötküzdi, emma söhbetning héchqandaq ünümi körülmidi. Belki kommunist partiyisining birliksep ministiri du chinglin sekkizinchi qétimliq söhbettin kéyin, xitayning asasiy qanunida belgilengen aptonomiyini telep qiliwatqan dalay lamagha 'tibetning her qandaq shekildiki musteqilliqigha, hetta yérim musteqil bolushighimu yol qoyulmaydu' dep jawab qayturdi. Bu xitayning nomussizliqi.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/tibet-xitay-azadliq-01202009024847.html/story_main?encoding=latin