Muxbirimiz Erkin
2010-04-21
Xitay edliye dairiliri "5 - Iyul weqesi"ge chétilip qolgha élinghan uyghur yash ösmürliridin nurul islam shérbazni "qatilliq qilish we weqe peyda qilish" bilen eyiblep, qamaq jazasigha höküm qilghan idi. Merkizi londondiki xelqara kechürüm teshkilati seyshenbe küni jiddiy chaqiriqname élan qilip, nurul islam shirbazgha adaletsizlik qilinghanliqini, xelqara jamaetning mezkur délogha ariliship, uning adil sotlinishigha kapaletlik qilishni telep qildi.
AFP Photo
2009 - Yili 12 - Öktebir küni, xitay 6 uyghurgha ölüm jazasi 1 ige muddetsiz qamaq jazasi bergen bolup, süret, shu 7 uyghurning biri, ölümge höküm qilinghanlarning qataridiki adil rozi isimlik uyghur yashning sot üstidiki süriti.
"5 - Iyul weqesi" ge bir yil bolay dep qalghan bolsimu, lékin xitay dairilirining weqege chétilip qolgha élinghan uyghur tutqunlirini sotlash we türlük jazalargha mehkum qilish xizmiti izchil dawam qiliwatidu. 13 - April küni aqsu wilayetlik ottura xelq sot mehkimisi "5 - Iyul weqesi"ge chétilip qolgha élinghan uyghur yash ösmürliridin nurul islam shérbazni muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilip, uning "5 - Iyul weqesi"de "qatilliq yaki qatilliq qilishqa urunush"shundaqla "majiragha küshkürtküchilik qilish jinayiti" sadir qilghanliqini muqimlashturghan idi.
Lékin aqsu wilayetlik ottura xelq sot mehkimisining hökümi xelqara kishilik hoquq teshkilatlirida xitay edliye organlirining 5" - Iyul weqesi" ge qatnashqanlarni bir terep qilishtiki qanuni étbarigha nisbeten jiddiy ensizlik yaratqan. Merkizi londondiki xelqara kechürüm teshkilati seyshenbe küni mezkur dilo toghrisida jiddiy chaqiriqname élan qilip, nurul islam shérbazning adaletsiz sotlanghanliqini, xelqara jamaetchilikning xitay dairilirige bésm ishlitip, nurul islam shérbazni xelqara qanun ölchimige uyghun halda tekrar sotlashni telep qilishqa chaqirdi.
Chaqiriqnamide, xelqara jamaetchilikni uyghur aptonom rayoni yuqiri sot mehkimisining bashliqi rozi ismayil, teptish mehkimisining bashliqi muhemmet yüsüp we xitay milliy ishlar komitétining bashliqi yang jing qatarliqlargha xet yézip, "nurul islam shérbazning adil sotlanmighanliqini, sotning hökümi ten jazasi astida élinghan iqrarni asas qilghan bolushi mumkinlikidin endishe qiliwatqanliqini ipadileshke, dairilerning xelqara ölchemni asas qilip, nurul islam shérbazni ölüm jazasi bérilmeslik sherti astida tekrar sotlashqa, uning ten jazasi we adaletsiz muamilige uchrimasliqigha, özi tallighan adwokatni yallishigha kapaletlik qilishini telep qilish" qa chaqirdi.
Merkizi amérikidiki xelqara uyghur kishilik hoquqi we dimokratiye fondi jemiyitining tetqiqatchisi zübeyre xanim, aqsu ottura sot mehkimisining qararini tenqidlep, xitay edliye organlirini 5" - Iyul weqesi" ge chétishlik dilolarni siyasiylashturush bilen eyiblidi.
Nurul islam shérbazning 13 - Aprildiki soti aran yérim saet dawamlashqan. Bu herqtiki xewerlerde uning anisining sotni anglishigha ruxset qilinghanliqini, lékin sotning waqti sot échilishning bir kün aldida uqturush qilinghanliqini, sotta hökümet teyinligen adwokatning shérbazgha wekillik qilghanliqini ilgiri sürgen.
Xelqara kechürüm teshkilati dairilerning 13 - Aprildiki sotta ikki sinalghu körünüshining "jinayi pakit" ornida qobul qilinghanliqini tenqidlidi. Sinalghularning birsi bir top uyghurning bir kishini uruwatqanliqigha ait bolup, uningda nurulning bu topning adimi ikenliki yaki uning qolida tash kötürüwalghanliqigha dair hichqandaq körünüsh yoqluqini, sinalghuda uning peqet weqe sadir bolghan kochida turghanliqini ilgiri sürgen. Yene bir sinalghu bolsa, saqchilarning uni weqe sadir qilghan yerge yallap apirip, uning shu yerde özining adem "öltürgenliki"ni iqrar qilghanliqigha ait idi.
Xitay hökümiti ilgiri5" - Iyul weqesi" ge arilashqanlarning qattiq bir terep qilinidighanliqini jakarlap, uyghur aptonom rayonining her qaysi jayliridiki her derijilik teptish we sot xadimlirigha "5 - Iyul weqesi"ge ait dilolarni qandaq bir terep qilish toghrisida körsetme bergen shundaqla tutqunlarning özi xalighan adwokat teklip qilishini chekligen idi.
Béyjingdiki ismini ashkarilashni xalimaydighan bir kishilik hoquqi adwokati, "5 - Iyul weqesi" ge munasiwetlik dilolarning bir terep qilinish usulini tenqidlep, edliye tertipining qandaq ishliniwatqanliqi éniq emeslikini bildürdi.
U mundaq deydu" :rayondiki sotlarning edliye tertipi chékidin ashqan derijide békinme. Biz ularning konkrét edliye tertipi qandaq ishliniwatqanliqini, adwokatlarning ularni qandaq aqlawatqanliqini bilmeymiz. Junggo qanunigha asaslanghanda sot ochuq - Ashkara bolushi kérek. Eyiblengüchining xalighan adwokatni teklip qilish hoquqi bolushi lazim. Bu nuqtidin éytqanda, biz u yerdiki edliye tertipining ishlesh usulidin pütünley xewersiz. Eyiblengüchiler peqet qanundiki belgilimilerge asasen sotlinip, ularning erziyet hoquqi omumyüzlük qoghdalghandila sotning étibari bolidu."
Xitay hökümiti hazirgha qeder ürümchining özide "5 - Iyul weqesi" ge baghlap ölüm jazasigha höküm qilghan uyghurlarning sani texminen 40 etrapida. Lékin dairilerning uyghur aptonom rayoni miqyasida qanchilik uyghurni bu weqege chétip ölüm jazasigha buyrughanliqi yaki türlük qamaq jazalirigha mehkum qilghanliqi melum emes. Zübeyre xanim rayondiki adaletsiz sotlashning xitay hökümiti dawrang séliwatqan "milletler ittipaqliqi"ni ilgiri sürüsh emes, belki öchmenlikni chongqurlashturush roli oynaydighanliqini agahlandurdi.
Nurul islam shiérbaz 2009 - Yili 5" - Iyul weqesi"de qolgha élinghanda 17 yashlardiki ösmür idi. U, qolgha élinghan deskepki 8 ayni ürümchi shisen tutup turush merkizide ötküzgen bolup, bu yil 2 - Ayda aqsudiki bir tutup turush merkizige yötkelgen. U, bu yil 1 - Ayning 16 - Küni 18 ge kirgen idi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/hechurum-teshkilati-uyghurgha-olum-04212010204013.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
