Kolléktip Bixeterlik Kélishimige Eza Döletler Qirghizistangha Qoshun Kirgüzemdu?
Muxbirimiz Eqide
2010-04-27

Nöwette shangxey hemkarliq teshkilati we kolliktip bixeterlik kélishimige eza döletler teshkilatlirining qirghizistan weziyitini muqimlashturush üchün, birlikte qarar maqullash hetta qirghizistangha qoshun kirgüzüshni pilan qiliwatqanliqigha dair perezler siyasiy guruh we shexsler teripidin perez qilinmaqta.

Heqiqeten bu xil éhtimalliq barmu ? uyghur siyasiy tetqiqatchiliri we qirghiz öktichiliri bu mesilige qandaq qaraydu?

Xelqara metbuatlarda, shangxey hemkarliq teshkilati we kolléktip bixeterlik kélishimige eza döletlerning, qirghizistan heqqide oxshash bolmighan pikirlerge ige ikenliki, emma qirghizistanning weziyitining pütünley weyran bolup kétishining aldini élish üchün qirghizistan weziyiti heqqide qoshna döletlerning birlikte qarar chiqirishi kérekliki ilgiri sürülmekte.

Bu heqte türkiyidiki yawro - Asiya istratégiye tetqiqat merkizimu maqale élan qilghan bolup, maqale aptori sinan ogan ependi shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerdin, xitay, rusiye, qazaqistan, tajikistan we özbékistanlarning qirghizistan weziyitige qarita oxshimaydighan qarashlargha ige ikenliki, bularning arisida özbékistan bilen xitayning bu weqeni qirghizistanning ichki ishi dep qaraydighanliqini otturigha qoyghan.

Omumen qilip éytqanda, shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler bu heqte oxshimighan qarashlargha ige bolsimu, emma qirghizistanning pütünley qalaymiqanliship kétishining aldini élish üchün birlikte qarar maqullash mumkinchilikining yuqiri ikenliki, siyasiy közetküchiler teripidin qiyas qilinmaqta.

Rusiye metbuatliridimu, yéqinda shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler wekilliri bilen kolléktip bixeterlik kélishimige eza döletler bash katiplirining tashkentte yighilip, qirghizistan weziyitini muzakire qilghanliqi hemde kolléktip bixeterlik kélishimi teshkilati ramkisi astida qirghizistangha qoshun kirgüzüsh mesilisining muhakime qilinish mumkinchiliki barliqi otturigha qoyulghan.

Mezkur teshkilatning qirghizistangha qoshun kirgüzüsh mesiliside türkiyidiki istratégiyilik chüshenche tetqiqat merkizining tetqiqatchisi dotsént doktor erkin ekrem ependi öz köz qarishini otturigha qoyup, qirghizistangha qoshna döletlerning öz bixeterlikini nezerde tutqan asasta, qirghizistangha qoshun kirgüzüshni öz ichige alghan barliq qararlarni maqullash éhtimalliqining yuqiri ikenlikini bildürdi.

Yene bir qisim siyasiy mulahizichiler, qirghizistangha herbiy qoshun kirgüzüsh qarari, kolléktip bixeterlik kélishimige eza bir qisim döletlerning ret qilishigha uchrighanliqini, eger qirghizistangha qoshun kirgüzülse, weziyetning téximu éghirliship kétishige yol échish bilen birge, shimal bilen jenub otturisidiki ziddiyetlerning yenimu keskinliship kétishige seweb bolidighanliqini körsetken.

Ilgiri qirghizistanda yürgüzüliwatqan siyasetke naraziliq bildürüp, awstriyige bérip yashashqa mejbur bolghan meshhur qirghiz öktichisi ramizan dirildayéf ependi, qirghizistan waqitliq hökümiti teripidin yéngi hökümette wezipe élish teklipi bilen qirghizistangha qaytip kelgen bolup, ramizan dirildayéf ependi, bu heqte radiomizning ziyaritini qobul qilip, waqitliq hökümetning kolliktip bixeterlik kélishimi teshkilatining qirghizistangha qoshun kirgüzüsh éhtimalliqi mesilisi toghrisida xewirining yoq ikenlikini, shuningdek buninggha éhtiyajliq emeslikini, bolupmu qirghizistanning shimali bilen jenubida toqunush kélip chiqsa, özlirining buni bésiqturushqa tamamen küchi yétidighanliqini bildürdi.

Ramizan dirildayéf ependi sözide yene: "bir öktichi bolush süpitim bilen, waqitliq qirghizistan hökümitining, shangxey hemkarliq teshkilatidin chékinip chiqishini oylaymen, bu méningche eng toghra ish, emma waqitliq hökümetning bundaq qilishqa küchi yetmeydu " deydu.

Ramizan dirildayéw ependi burundin tartip izchil türde qirghizistan hökümitining shangxey hemkarliq teshkilatidin chiqip kétishi lazimliqini tekitlep kelgen hemde bu heqte mexsus maqalimu élan qilghan idi.

Metbuatlarda yene, qirghizistan waqitliq hökümitining amérikining bishkek manastiki afghanistangha herbiy eslihelerni yetküzüsh merkizining dawamliq turushigha ruxset qilghanliqi shuningdek baqiyéfning qirghizistandin kétishide amérika bilen rusiyining wasitiliq rol oynighanliqi otturigha qoyulmaqta.

Amérikidiki jon hopkins uniwérsitétining oqutquchisi doktor elishir xamidow ependi radiomiz ziyaritini qobul qilip, qirghizistanda ichki urush bolush mumkin emesliki, chünki jenub tereplerdiki xelqlerning qurmanbék baqiyéfni qollimaydighanliqi, qirghizistan xelqining urush arqiliq weziyetni yaxshilash mumkin emeslikini chüshinidighanliqi, amérika bilen rusiye qirghizistan weziyitige yéqindin köngül bölüwatqan ehwal astida bu jaygha herbiy jehettin arilishish hajiti yoqluqini ilgiri sürgen idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qirghiz-weziyiti-04272010185438.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.