Erkinlik Sariyi: 'Xitayda Intérnét Erkinliki Ehwali Barghanche Yamanlishidu'
Muxbirimiz Jüme
2010-04-27

Xitay dölet mexpiyetliki qanunigha tüzitish kirgüzüp tüzüp chiqidighanliqini élan qildi. Melum bolushiche, mezkur yéngi qanun layihiside intérnét we téléfon alaqisige qaritilghan cheklesh téximu kücheytilidiken. Mutexessisler buning xitaydiki intérnét we bashqa shekildiki uchur alaqe erkinlik muhitini téximu nacharlashturudighanliqini ilgiri sürmekte.


Xitay axbaratlirining seyshenbe künidiki xewirige qarighanda, xitayning munasiwetlik dairiliri "dölet mexpiyetlikini qoghdash qanuni" ning tüzitish kirgüzülgen deslepki nusxisini xitay xelq qurultiyigha sunghan. Shinxua agéntliqida neqil qilishiche, mezkur qanunning yéngi nusxisida: "eger uchur alaqilar dölet mexpiyetlikige alaqidar bolsa derhal üzüwétilishi kérek", dep körsitilgen.

Melum bolushiche, bu nöwet yéngi tüzitilgen "dölet mexpiyetliki qanuni"da, eger almashturulghan uchur mezmunlirida dölet mexpiyetliki ashkarilanghanliqigha ait yip uchi bolsa, alaqe shirketliri bu xildiki alaqe mezmunlirini léntigha élip, hökümetning munasiwetlik orunlirigha tapshurup bérishi körsitilgen.

Bu heqte toxtalghan erkinlik sariyi Intérnét erkinliki bölümining diréktori robért gérra, xitayning bu qanun layihisi arqiliq intérnét we bashqa uchur wasitilirige qarita burunla yürgüzüp kéliwatqan cheklesh siyasitini qanunlashturmaqchi bolghanliqini, buning xitaydiki alaqe muhitini téximu nacharlashturidighanliqini otturigha qoydi.

U mundaq dédi: "qarimaqqa bu yéngi layihe qanun qilip békitilidighandek qilidu. Bundaq bolsa intérnét mulazimétir shirketlerning, tor mezmunlirini közitish we dölet mexpiyetliki dep qaralghan mezmundiki témilarni éliwétish jehetlerdiki mejburiyiti küchiyidu. Mulazimétir teminligüchi shirketler xitayda buni xéli burunla yürgüzüp kelmekte idi. Bu nöwetlik qanun bu xil chekleshni qéliplashturidu. Oxshash waqitta yene alaqe weziyitini téximu nacharlashturidu."

Xitayda dölet mexpiyetlikige bérilgen éniqlima ezeldin intayin müjimel bolup, dölet xeritisi, hetta xitayning iqtisadiy ehwaligha ait uchurlarmu dölet mexpiyetliki bolup hésablinidiken. Bu nöwet tonushturulghan yéngi qanun layihiside "dölet mexpiyetliki" öz ichige alidighan mezmunlargha bérilgen izahatning téximu keng dairilik ikenliki ilgiri sürülmekte.

Shinxua agéntliqida bu heqte bérilgen xewerde neqil qilishiche, dölet bixeterliki we dölet menpeetige alaqidar yeni ashkarilinip ketse siyasiy, iqtisadiy, dölet mudapiesi we bashqa sahege ziyan yetküzüdu dep qaralghan uchurlarning hemmisining dölet mexpiyetlikige tewe uchurlar ikenliki körsitilgen.

Robért gérra ependining qarishiche, xitaydiki "dölet mexpiyetliki qanuni" boyiche bérilgen jazalar üstide muzakire élip bérish mumkinchiliki yoq iken: "xitayda kishilerning dölet mexpiyetlikige alaqidar jinayetler bilen qandaq jazagha tartilghanliqini közitip turidighan sistéma yoq. Bu, xitaydiki eng éghir mesile. Xitayda hökümet dairilirining hoquqini suyiistémal qilish derijisi üstidin puqralarning öz aldigha tekshürüsh élip bérishi qanun boyiche kapaletke ige emes. Shundaq iken, xitayda ehwal barghanche yamanlishidu."

U yene, bu nöwet tüzitip tonushturulidighan yéngi dölet mexpiyetliki qanuni bilen, xitaydiki intérnét muhitini we alaqe ehwalining barghanche nacharlishidighanliqini otturigha qoyup mundaq dédi: "bu qanun bilen xitayda tordiki mezmunlar, blogchiliq qatarliqlargha qaritilghan süzüsh derijisi barghanche küchiyidu. Bu shuni körsitidiki, xitayda intérnét erkinliki ehwali barghanche yamanlishidu."

Amérika - Xitay dairiliri kéler ayning 13 - 14 - Künliri amérika paytexti washingtonda kishilik hoquq söhbiti élip baridu. Erkinlik sariyi intérnét erkinliki programmisining diréktori robért gérraning qarishiche, bu nöwetlik amérika - Xitay kishilik hoquq söhbitide xitayda barghanche chekliniwatqan intérnét erkinliki mesilisimu otturigha qoyulushi mumkin iken.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/erkinlik-sariyi-04272010185452.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.