'Yawa Kepter' Insan Heqliri Asminida Perwaz Qilmaqta
Muxbirimiz Gülchéhre
2009-10-14

"Yawa kepter" namliq esiri tüpeyli xitay hökümiti teripidin 10 yilliq türmige élinghan yash yazghuchi nurmuhemmet yasin, 2009 ‏ - Yilliq Helmann kishilik hoquq mukapatigha érishti.

Xitay teripidin 10 yilliq késilgen yash qelemkesh nurmuhemmet yasinning "yawa kepter" namliq bediiy esirining türk yazghuchisi memet aydemir ependi neshrge teyyarlighan némische neshirining muqawisi.

Chetellerde yashawatqan bezi tonulghan uyghur yazghuchiliri nurmuhemmet yasin we uning esirining xelqaraliq mukapatlargha érishishi hemde uyghur eserliri ichide yawa kepter esirining bir qeder küchlük tesir qozghawatqanliqining sewebige oxshimighan köz qarashlarda bolsimu, ular oxshashla nurmuhemmet hemde uning esiri yawa kepterge yüksek bahalar bérip kelmekte.

Merkizi nyuyorkqa jaylashqan, xelqara kishilik hoquqni közitish teshkilati teripidin, dunyadiki siyasi bésimgha, diktator tüzümge qarshi pikir bayan qilghan yazghuchilargha bériliwatqan Helmann kishilik hoquq mukapatining, bu yilliq mukapatigha érishken dunyadiki 34 yazghuchining ichide, xitay türmisidiki uyghur yazghuchisi"yawa kepter" namliq eserning aptori nurmuhemmet yasinmu bar.

Nurmuhemmet yasin 1974 - Yili qeshqer wilayitining maralbéshi ( barchuq) nahiyiside dunyagha kelgen bolup, u 2004 - Yili qeshqer edebiyatigha bésilghan mezkur esiri arqiliq bölgünchilik idiyisi tarqatqan dégen jinayet bilen eyiblinip 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinghan,u hazirmu türmide yatmaqta.

Nurmuhemmet yasinning yawa kepter namliq bediiy esiri ilgiri radiomizda awazliq ishlinip tarqitilghandin bashqa, doktor dolqun qembiri teripidin ingliz hemde xitay tillirigha terjime qilinghan.

"Yawa kepter" namliq eser yene, türkiyide türk tilida neshr qilinghan we yene gérmaniyide "bod" neshriyati teripidin uyghurche, gérmanche, türkche we inglizche töt xil tilda neshir qilinghan.

Yawa kepterde uyghurlarning erkinlikke bolghan küchlük istiki ipadilengen hemde erkinlik kürishi medhiyilengen bolup, nurmuhemmet yasingha oxshash yüksek bediiy talantqa ige bir yazghuchining peqet bir esiri tüpeyli xitay türmisige solinishi, uyghurlarnila emes pütün dunyadiki qelemkeshler hemde insan heqliri paaliyetchilirini, hetta uning esiri bilen tonushqan her qandaq bir kishini epsuslandurmaqta.

"Yawa kepter" ning töt xil tildiki yéngi neshrini teyyarlighuchi türk yazghuchisimemet aydemir ependi, mezkur eser hem uning aptorigha yuqiri baha bérip : "nurmuhemmet yasin türk dunyasida dunyagha kelgen eng büyük yazghuchi," dégen idi.

Nurmuhemmet yasinning yawa kepter namliq esiri yene, shwétsiye qelemkeshler jemiyiti teripidin yéqinda shiwét tiligha terjime qilinghan bolup, mezkur eser yene jemiyet teripidin dunyadiki qelemkeshler erkinlikining simwoli süpitide tallanghan 10 eserning biri bolup bahalanghan.

Mezkur jemiyet reisi yazghuchi chéng meyjing ependining tonushturushigha qarighanda, 14 - Öktebir shwétsiye qelemkeshler jemiyide bu on eser üchün mexsus déklamatsiye hem muhakime yighini uyushturulghan bolup, yazghuchi ching ependi "yawa kepter dunyawi sewiyige ige ilghar eser bolush süpiiti bilen teng, yazghuchi nurmuhemmet yasinnimu intayin talantliq,yuqiri sewiyilik yazghuchi déyishke bolidu" deydu.

Chéng ependi özining bu eserni intayin yaxshi köridighanliqini, shunga bügünki yighinda mezkur eserni déklamatsiye qilidighanliqini bildürdi.

Cheteldiki uyghur yazghuchilardin kanadada yashawatqan yash shair tuyghun abduweli, nurmuhemmet yasin we uning esirining xelqaraliq insan heqliri teshkilatining mukapatigha érishishke layiq muweppeqiyetlik eser ikenlikini, mezkur yazghuchi hem uning esirining xelqarada bir qeder küchlük tesir peyda qilishigha, bu yazghuchining shu esiri tüpeyli türmide ikenliki chong rol oynidi dep qaraydighanliqini bildürdi.

Gérmaniyidiki uyghur ziyaliysi küresh ataxan, nurmuhemmet yasinning 2009 ‏- Yilliq Helmann kishilik hoquq mukapatigha érishkenlikidin intayin süyüngenlikini, uni xitay teripidin éghir bésimgha hem teqipke éliniwatqan uyghur qelemkeshlirining wekili, boghulghan uyghur rohining simwoli dep tonuydighanliqini bildürdi.

Nurmuhemmet yasin xitay hökümiti teripidin bölgünchilik bilen eyiblinip türmige tashlanghandin buyan, xelqara diki nurghun insan heqliri teshkilatliri hemde xelqara qelemkeshler jemiyetliri, jümlidin xelqara qelemkeshler jemiyiti uyghur merkizi yazghuchini xitay türmisidin azad qilish yolida tirishchanliq körsitip kelmekte.

Nurmuhemmet yasin mesilisi nöwette xelqaradiki insan heqlirige, qelemkeshlerge we pikir erkinlikige alaqidar yighinlarda izchil halda otturigha qoyup kélinmekte. Shuning bilen birge nurmuhemmet yasinning "yawa kepter" namliq esiri köp xil tillargha terjime qilinip, her xil metbuat yüzide, dunya jamaetchiliki bilen hazirqi zaman uyghur edebiyatining bir wekili, uyghur rohining simwoli süpitide tonulmaqta.


Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yawa-kepter-mukapat-10142009193218.html/story_main?encoding=latin