Xitaydiki Bir Uyghurning Pajielik Qismiti
Muxbirimiz Gülchéhre
2009-02-18

Bir nechche kündin buyan xitayche munazire tor betlirini " su ju uniwérstéti shiyang mén köwrükide qanliq weqe yüz berdi" dégen témidiki munazire qaplidi.

Bu körünüsh, boxun.com Tor bétide xewer qilinghan, sendung uniwérsitétida oquwatqan bir nechche uyghur oqughuchilarning, chingdaw shehiridiki melum xitay saqchi dairiliri teripidin qattiq urulup arqidin tutqun qilinghanliqi xewer bérilgen süretlerdin biridiki bir uyghur oqughuchining tayaqtin kéyinki körünüshi.


Mezkur munazirige suju uniwérsitéti shimaliy oqutush rayonidiki shangmén köwrükide yerde jan talishiwatqan bir yashning yanfon kamirasida tartilghan süretliri bérilgen bolup, süretlerdin uning béshidin nahayiti köp qan chiqiwatqanliqi, etraptiki saqchi hem kishilerning bolsa uni qutquzush yaki uninggha yardem qilish emes belki hangwéqip qarap, bezilirining perwasiz öz yoligha öz ishi bilen kétiwatqanliqidek intayin échinishliq körünüshler idi,shundaqla munazirilerde xitay puqralirining hemmige perwasiz haliti, insaniyliqtin yiraqlishiwatqanliqi qattiq tenqid qilinmaqta. Munazirilerde bu échinishliq qanliq weqediki bash qehrimanning uyghur ikenlikidek uchurlar bizni bu heqte téximu tepsili melumat élishqa ündidi.

Ademler rehim qilinglar
14 - Féwraldin bashlap junggo öyi munazirisi, téshué, tyen ya, sina, junggo rén tor békiti, qatarliq xitayche dangliq tor betlerdin tartip nurghun aliy mektep munazire betlirigiche suju uniwérsitéti shyangmén körwükide yüz bergen qanliq weqe heqqidiki söret hem munaziriler dawam qilmaqta.

Bu heqtiki munazire hemde uchurlardiki toluq bolmighan melumatlargha qarighanda, weqe suju uniwérsitéti shimaliy oqutush rayonigha jaylashqan shiangmén köwrükide 14 - Féwral küni chüshtin kéyin saet üch etrapida yüz bergen bolup, mezkur weqeni deslep tor betlerge yanfon arqiliq süretke élip qoyghuchining yézishiche, shu küni u shangmén köwrükide kishilerning topliship ketkini körgen, bérip qarighudek bolsa, intayin yash bir uyghur qangha milinip yatqudek, uning béshidin toxtimay qan chiqiwatqan, jan taliship aranla midirlawatqan bolsimu etraptiki olashqan kishiler birde köpiyip birde aziyip birer saetkiche héchkimningmu kari bolmighan.

Gerche yéqin etrapta bir saqchi qarap turghan bolsimu umu bu balini qutquzushqa qilche heriket qilmay xuddi un balining ölüshini kütüp turghandek qarap turghan emma etraptikilerning süretke élishini bolsa qarshiliq bildürüp tosqan. Bu qanliq weqeni tamasha qiliwatqan kishilerning perwasizliqi, insaniy méhri shepqettin eser yoq morigha oxshash qarap turushliri uninggha qattiq tesir qilghan shu sewebtin bu süretlerni tartip tor betke yollighan hemde " ademler rehim qilinglar" dep nida qilghan.

Xitaydiki xamushluq késili
Emdi bu qanliq weqening bash qehrimanigha kelsek, özini shu weqening ishtirakchiliridin biri dep atighan, xitayche tor betlerge bu heqte uchur yollighan yene bezilerning bildürüshiche, 14 - Féwral küni sujudiki xitaylarmu gherbliklerning ashiq meshuqlar bayrimini tebriklishiwatqan bolghachqa kochilarda kishilermu köp jüp - Jüp oqughuchilarmu bayram tebriklesh üchün sirtqa chiqqan, kochilar jümlidin weqe yüz bergen köwrükmu adettikidin awat bir kün bolghan.


Shiangmén köwrükidiki u yashning, bir qanche saetlep jan talashsimu kishilerning kari bolmighanliqi, shunche qansirap qiynilip yatsimu birer kishiningmu insanperwerlikige yaki köngül bölüshige we yaki ammining amanliqigha mesul bolghan saqchi we yaki "aq xalatliq perishtiler" ning köz yügürtüp qoyushighimu érishelmigenlikidiki seweb, u yash esli bir uyghur yanchuqchi iken.

Uning bildürüshiche bu kishilerning rehimige érishelmigen uyghur, dawamliq mushu etrapta oqughuchi hem ammining nersilirini oghrilap jemiyet amanliqigha dexli yetküzüp kéliwatqan jinayet guruhining bir ezasi bolup, shu küni u shérikliri bilen yanchuqchiliq qiliwatqanda tutulup qélip kochidikilerdin qattiq tayaq yep shu halgha chüshüp qalghan.

Bu atalmish yanchuqchi uyghur balining jan talishiwatqan meydanda bir saetkiche turghan yene biri, kishilerning 120 jiddiy qutquzushqa téléfon qilghan bolsimu ularning bir saetkiche kelmigenlikini saqchilarningmu intayin kéchikip kelgenlikini, xéli uzundin kéyin bir doxtur mashinisining kélip u balini élip ketkenlikini yazghan. Etrapta qarap turghuchilar uning uyghur ikenliki, yanchuqchi ikenlikini, yene beziliri eydiz késili bolishi mumkin dep ghulghula qiliwatqanliqini anglighan. Emma héchkim u balining ehwaligha köngül bölüp birer éghiz gepmu qilmighanning üstige, hetta beziliri "yanchuqchi bolghan bolsa urup öltürüwétish kérek," " ölgen bolsa yaxshi, bashqa oghrilarmu sawaq alsun," dégendek qebih sözlerni qilishqan.

Ölük janlar ...
Biz shiangmén köwrükide insanlarning rehimsizlikining guwahchisi bolghan u yashning kimliki we shu künidiki weqening tepsilatini bilish üchün suju uniwérsitéti amanliq saqlash bölümi, shu rayongha jaylashqan ming mén saqchixanisi, suju sheherlik saqchi, jiddiy qutquzush téléfonlirigha téléfon ulighan bolsaqmu ular bizning soalimizgha jawab bérishni ret qildi.

Suju uniwérsitéti amanliq bölümige qayta téléfon qilghinimizda bu weqening tepsilatini bilmeydighanliqini bildürdi. Emma biz bu weqege uchrighuchi uyghurmu dep sorighinimizda u ‏ - "He shinjangliq yanchuqchi ular hemme jaylarda köpqu " dédi.

Mezkur weqede xitaydiki insanlarning, saqchilarning perwasizliqi, doxturlarning perwasizliqi, bir jemiyetning jan talishiwatqan uyghur yaki bashqilarning hayatigha bolghan perwasizliqini körsitip béremdu qandaq ?

Biz köp tirishqan bolsaqmu suju uniwérsitéti yénida bir qanche saetlep qutquzushqa yardemge érishelmigen u yashning salahiyitini éniqlashqa mumkin bolmidi.

Suju uniwérsitétidin ibaret aliy melumatliqlarni terbiyileydighan bilim yurti etrapida, küp kündüzde meyli u kim bolushidin qetiy nezer, bir insanning jan talishishni kishilerge perwasiz qarap qoyidighan bir menzire bolup qalghanliqidek échinishliq hadise, bu qanliq weqe özidinmu échinarliq bir mesile süpitide munazire qozghighan bolup, bu heqte mulahize bayan qilghanlarning köpinchisi xitay puqralirining lushünning qelimi astidiki beeyni ölük janlarghila oxshap qalghanliqi, insanlardiki bu xil bixotloqning emeliyette hemmidin qorqunchluq hadise ikenlikini intayin küchlük tenqid qilmaqta.

17 - Féwral bu heqte tor betlerde pikir bayan qilghuchilarning beziliri bu qanliq weqediki yashning ölmigenlikini, doxturxanida qutquzuwélinghandin kéyin saqchilarning nazaritige tapshurulghanliqinimu qeyt qilghan bolsimu suju uchur wastiliri yaki jamaet xewpsizlik dairiliri bu heqte héchqandaq uchur tarqatmidi.

Derweqe xitay jemiyitide "shinjangliq oghri, yanchuqchi atalghusi" intayin tonushluq bir téma. Bir qanche yillardin béri xitaygha türlük yollap bilen aldinip sétilip barghan nareside uyghur balilirining adem bédikliri we yaki jinayet guruhliri teripidin rohiy hem jismaniy jazalar arqiliq oghri yanchuqchiliqqa mejburliniwatqan bolsa ularning jemiyettimu hemmining haqaretlesh, xorlash obyéktigha aylinip qanuniy heq hoquqliri hem insaniy heqliriningmu depsende qiliniwatqanliqi échinishliq bir réalliq. Shundaqla oghri dep kishiler teripidin qattiq tayaq yep yarilinip, öltürülgen hadisiler melum bolup turmaqta.

Bu nöwet xitaylarnimu özlirining, milliy xaraktéri hem insaniy exlaqi, mesuliyetliri, dunya qarashliri heqqide chongqur oylinishigha qan bedili ornigha meydan hazirlap bergen bu uyghur yashning pajielik qismiti, xitay ölkiliride yene shuninggha oxshash minglarche, onminglarche oghri yanchuqchiliqqa mejburlanghan uyghur yash ösmürliride yüz bergen hem yüz bermekte.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/bir-uyghur-bala-qismiti-02192009052939.html/story_main?encoding=latin