Uyghurning Mutepekkuri, Shairi, Yazghüchi Merhum Abduréhim Ötkürni Esleymiz
Obzorchimiz Sidiq Haji Rozi
2009-02-13


Mutepekkur dése uyghurning mutepekkuri, bilim we exlaq bilen milletke ülge bolghuchi kishi, yazghuchi dése uyghur millitining qelemdari, shairi dése uyghur millitining shairi, uyghür millitige yoruq tang tiligüchi yaki siyasi menidiki milletning azadliqi üchün ömür buyi köresh qilghuchi merhum abduréhim ötkür ependi, 1995‏ - Yili 10‏ - Ayda ürümchide wapat boldi.


RFA File

Uyghurning mutepekkuri, shairi, yazghüchi merhum abduréhim ötkürning süretliridin biri.


Jinaza kötürgen kishilerning qatari shu küni ürümchi shehiride bir kalonnigha aylandi. Shu küni qarisam ürümchi shehiride yashawatqan barliq uyghurlar bir kochigha qapsilip goya dolqunluq derya hasil qilghandek bilindi. Uyghurlar mutepekkurini uzatmaqta idi, ademler yighlaytti, abduréhim ötkürning béshidin ötken qismetlerni belki özining béshidin ötken qismetlerge birleshtürüp yighlaytti.

Jinaza kötürüsh, méyit uzitishtin bashqa, barliq ademlerning qelbide höküm sürüwatqini bir nurluq ümidni kütüp élish bolmastin, belki ümidlirini, arzolirini, teleplirini, abduréhim ötkürdin kéyinki hayatning mujimel teleplirini axiretke uzitiwatqandek bilinetti.

Ademlerning köngli yérim idi. Biraq bu ademler waqitliq musibetning azabliridin qutulup, esli turmushqa qaytip kelgenliride, abduréhim ötkür, - Bizlerge néme büyük miraslarni qaldurup ketti dep, bir - Birige soal qoyghanda, yene shu ademler - "Iz", "oyghanghan zémin", dastanliri, rubaiyliri we lirik shéirlirigha tématik idiye bolghan lékin, qarighularche, meqsetsiz tewekkülchilik bilen teswirligen wetenperwerlik idiyilirini emes, belki jasaretke, küreshke righbetlendürgüchi, zamangha tikilip qarighuchi we zamangha soal tashlighuchi ishench bilen tolup tashqan rohni, kelgüsige ashina qilghuchi wetenperwerlik idiyilirini kéyiniki her bir ewladqa qaldurup ketti dep, jawab bérishetti.

Abduréhim ötkür erkinlikke izdengüchi, erkinlikni medhiyiligüchi, erkinlik üchün köresh qilishni teshebbus qilghuchi yazghuchi idi, shair idi. Erkinlikning tarixi elwette shairgha melum idiki, - Muressesiz toqunushning tarixi idi. Shairning erkinlikke qaratqan étiqadi, özining wujudida özi üchün kérek bolghan étiqadtin halqip ketti.

Adem özige ishinishi - Qaysi texlitte özige ishinishi kérek idi? millet aldida mesuliyet, millet aldida exlaq, millet aldida salahiyet teyyarlash, yeni millet aldida adem teyyarlash, salahiyet bu adem dégenliktur. Némishqa? chünki, mesuliyetning höddisidin chiqquchi adem, - Bu salahiyet dégenliktur. Millet aldida milletning qimmet qarashlirini biliwélip telepchan zamanning muddia - Meqsetlirining yükseklikige kötürüsh, - Bu ishenchni menbee qilghan halda yene ishench teyyarlashning yolliri idi.

Milletke wezxanliq kérek idi. Meniwiyetning edebiyat shekli arqiliq wezxanliq qilish üchün bediiy eserlerde güzellik yaritishqa toghra kéletti." Güzellik - Ixtiyari nerse, tejribileshken meniwi shat - Xuramliq peyda qilghuchi sezgü", - Bu güzellik idi. Güzellik we uning qarshi teripi xunüklük her qandaq maddi barliqning xasliqi emes belki, héssiyatqa teelluq yene belki, milli héssiyatqa teelluq munazirisiz alahidilik idi. Merhum yazghuchi abduréhim ötkür "iz", "oyghanghan zémin" qatarliq eserliride toqunushni - Milli toqunushning tarixini, erkinlikning tarixini teswirlidi. Her bir uyghurning rohiy alimige, yétmekchi bolghan nishanigha teelluq bolghan güzellik - Wetenperwerlik idiyilirini qaldurup ketti. Merhum yazghuchi abduréhim ötkür zamanning qarshi teripide turup zamanni millet üchün sökti.

Yawropada zamanlardin - Zamanlarghiche erkinlik üchün köresh qilish, edebiyat - Senet saheside medeniyet we turmushning romantizmliq shekli bulup ipadilinip kelgen bolsa, ipadilinishning siyaset tereqqiyati amérikida, fransiyide inqilab bilen, engiliyide libéralizmliq islahat bolup ayaqlashqan bolsa, uyghur jemiyitining meniwi soruni - Uyghur edebiyati saheside riyalizimliq ijadiyet métodi bilen jushqun qelem tewretken merhum abduréhim ötkür ependi, 90‏19 - Yillarda barin inqilabining 1997 - Yili ili qozghilingi, ili namayishining nezeriyiwi yéitekchi idiyisini we jamaet pikrini teyyarlighan yazghuchi idi. Yatar jaying jennet bolsun mutepekkurimiz!

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/obzor/obzor-sidik-02142009065550.html/story_main?encoding=latin