Toxti Mozart Xitay Türmisidin Qoyup Bérilmekchi
Muxbirimiz Eqide
2009-02-09
Muxbirimiz Eqide
2009-02-09
Yaponiye metbuatliri teripidin uyghur medenyet we tarix tetqiqatchisi toxti mozatning 2 - Ayning 10 - Küni xitay türmisidin qoyup bérilidighanliqi toghrisidiki xewer élan qilinghandin kéyin, toxti mozart ependining xitay türmisidin saq - Salamet chiqishini töt közi bilen kütüwatqan uyghurlarni cheksiz shatliqqa chümdürdi.
RFA Photo
Toxti mozartning türmige solinishtin burunqi süretliridin biri.
Toxti mozatning erkinlikke chiqishi yalghuz uyghurlarning ümidi bolupla qalmastin, bu xelqara kishilik hoquq teshkilatliri shuningdek yaponiyidiki yuqiri derijilik organlar teripidin 11 yildin buyan xitay hökümitige bésim ishlitip kéliwatqan muhim kishilik hoquq mesiliridin biri hésablinidu.
Uyghur ziyaliylirining wekilliridin biri hésablanghan tarix penliri doktori toxti mozat ependi 1998 - Yili yaponiyidin matériyal toplash üchün wetenge kelgende tutqun qilinip, " dölet mexpiyetlikini oghrilighan" dégen jinayet bilen 11 yildin buyan xitay türmisige qamilip kelmekte. Toxti mozatning bu teqdiri uyghur xelqining janijan menpeeti üchün özini atighan uyghur ziyaliyliri duch kéliwatqan pajielik qismetlerning biri süpitide kishilerge chongqur tesir qaldurghan idi.
Dunya qelemkeshlirining erkinliki we qanuni hoquqini qoghdashni tüp meqset qilghan " xelqara qelemkeshler teshkilati" xitay teripidin jinayetchi süpitide türmige qamalghan toxti muzatni 2002 - Yilliq Barbara Godsmith yéziqchiliq erkinlik mukapati bilen mukapatlidi.
Xelqara qelemkeshler teshkilati yaponiyining tokyo uniwérsitétide oqup tarix penliri buyiche doktorluq unwanigha érishken toxti mozatning, uyghur élining bay nahiyiside tughulghanliqini, 1998 - Yili 6 - Féwralda yaponiyidin özining tetqiqati üchün matériyal toplighili ürümchige kelgende qolgha élinghanliqini, uning jinayitining 50 yil ilgiriki kona matériyallarning kütüpxana xadimining ruxsiti bilen köpeytilgen nusxisini yaponiyige élip ketmekchi bolghanliqi tüpeylidin meydangha kelgenlikini bildürgen.
Xitay hökümiti shu yili 10 - Noyabirda toxti mozatni " dölet mexpiyetlikini chetelliklerge oghrilap bergen" shuningdek "yipek yolining ichki hikayiliri" namliq yaponiyide élan qilinghan kitabi üchün, " döletning birlikini buzghan" dégen jinayet bilen eyiblep, 12 yilliq qamaq jazasi we ikki yil siyasi hoquqidin mehrum qaldurush jazasi bergen.
Ilghar uyghur ziyaliylirining wekilliridin biri bolup teriplinip kelgen toxti mozartning bigunah qolgha ilinishi, uyghurlarning küchlük naraziliqini qozghighan bolup, yalghuz chetellerdiki uyghur siyasii teshkilatliri uning baldurraq erkinlikke chiqishini ümid qilip qalmastin, amérika, yaponiye shuningdek bashqa bir qanche döletlerdiki kishilik hoquq teshkilatliri xitay hökümitidin toxti mozatni derhal türmidin qoyup bérishni izchil türde telep qildi, biraq xitay hökümiti uning jaza müdditini bir yil qisqartqan bolsimu, uni 11 yilgha qeder qamaq astigha aldi.
Bu arida yaponiyide chiqidighan sankey shinbun we yomiuri gézitlirining shenbe küni, toxti mozatning 10 - Féwral küni xitay türmisidin qoyup bérilidighanliqi heqqidiki xewiri, uyghurlarni nahayiti söyündürdi. Toxti mozatning kesipdishi hésablanghan, amérikida yashawatqan uyghur medeniyet we tarix tetqiqatchisi doktor qahar barat ependi, toxti mozatning erkinlikke chiqqanliqini tebriklep, öz hayajanini ipadilidi.
11 Yildin buyan ömürlük hemriyini töt közi bilen kütüwatqan rabiye xanim, ziyaritimizni qobul qilip, toxti mozatning xitay türmisidin chiqip, heqiqiy erkinlik hoquqigha érishishini arzu qilidighanliqini hemde uning yaponiyige saq - Salamet qaytip kélip, özi we baliliri bilen jem bolushigha chin qelbidin teshna ikenlikini bildürdi.
Toxti mozatning xitay türmisidin qoyup bérilishidin söyüngen tokyo merkizi uniwérsitéti we tokyo qizlar uniwérsitétining liktori, uyghur kishilik hoquq mesilliri buyiche tetqiqatchisi naoka xanim mundaq deydu: "bu yil 5 - Ayning 3 - Küni yaponiyidiki libiral démokratlar partiyisi, xitaydiki kishilik hoquq mesilisi üstide mexsus yighin chaqirdi. Yighingha yaponiyining bash ministiri oxshashla libiral démokratlar partiyisining bashliqi taro asu we sabiq bash ministir abi shinzu qatnashti. Mezkür yighinda toxti mozatning ayali rabiye xanim, özining yardemge muhtaj ikenlikini éytti, yighingha qatnashqan rehberlermu uninggha choqum yardem qilidighanliqini bildürüshti. Rabiye xanim sabiq bash ministir abi shinzuning yéqindin köngül bölüshige érishti, bolupmu rabiye xanimning yaponiye puqraliq salahiyiti abi shinzuning köp tirishchanliq körsitishi netijiside qolgha keldi.
Naoka xanimning éytishiche, toxti mozatning yaponiye tokyo uniwirsitétidiki profésisori sugitaka satu xitaydin toxti mozatni qoyup bérishini izchil telep qilip kelgen bolup, 66 yashliq profésisor sugita satu pinsiyige chiqqandin kéyin, tokyo uniwérsitétidiki bashqa profésisorlar, toxti mozatning türmidin chiqish ehwalidin xewerdar bolush üchün, bolupmu toxti mozatning salametlikining yaxshi - Yamanliqini közitish üchün, uning 10 - Féwral küni türmidin choqum chiqishini közitish üchün ürümchige yétip barghan. Naoka xanim sözide yene, yaponiye metbuatlirida, toxti mozatning ehwalini igilesh üchün ketken yapunluq profésisor we munasiwetlik kishilerning, toxti mozat qamap qoyulghan aptonom rayonluq 3 - Türme aldida qattiq soghuqqa qarimay, uning türme ichidin chiqishini saqlap turuwatqanliqini élan qilinghanliqini bizge éytip berdi.
Biz aptonom rayonluq 3 - Türmining nöwetchi bölümige téléfun urup, toxti mozatning türmidin qoyup bérilish ehwali heqqide toluq melumat élish üchün tirishtuq. Nöwetchi xadimi birdem, bu shexsi öy dise, birdem bu kislarot zawuti dep, bizge toxti mozat toghrisida sözlep bérishtin bash tartti. Gerche téléfun sürüshtürüsh bash aparati 114 bizge 3 - Türmining téléfunining toghra ikenlikini ispatlap bergen bolsimu, emma nöwetchi xadim mesulyetsizlik bilen qayta - Qayta " bu yer türme emes " dep jawab berdi.
Aptonom rayonluq 3 - Türmining ish bijirish bölümidiki xadimmu oxshashla, toxti mozartning qoyup bérilishidin özining xewersiz ikenlikini, bizning bu heqte bir kün kéyin sürüshtürüshimizni bildürüp, téléfun turupkisini qoyuwetti.
