' Ittin Kiyikke Wapa Kelmes, Müshüktin Kepterge '
Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2009-02-16

Ömerjan ablaning patént hoquqigha érishkendin kéyin, ishsiz qalghanliqi we uning 8 yildin béri dawa qilip aqturalmaywatqanliqi, weten ichidiki bir qisim uyghur ziyaliylirining pikir we mulahize témisigha aylandi.


Tor betlerde pikir bayan qilghan uyghur ziyaliyliri bir tereptin ömerjan ablaning eqil - Parasiti we talantigha apirin oqisa yene bir tereptin, uning "xitayning néfit sahesige tohpe qoshushi" ni siyasiy angning yoqsulluqi dep tenqid qildi.

Inkaschilar birdek halda, ömerjan ablaning, bir döletning mexsus ajritilghan mutexessisliri ijad qilalmighan bir eswapni wujudqa keltürgini üchün apirin oqughan. Inkaschilarning köpinchisi yene, ömerjan ablagha xitay néfit shirkitining insapsizlarche heqsiz muamile qilghanliqini tenqid qilghan.

Bu heqsizliqni bir qisim inkaschilar, xitayning siyasiti we qanunidiki adaletsizlikke baghlap tehlil qilghan. Bu tür inkaslardin biride mundaq déyilidu: " junggoda patént hoquqi dégen nölge teng. Asasiy qanun közge ilinmaywatqan bir dölette, mülük hoquqidin söz échish mumkin emes؛ insaniy hoquq depsende boluwatqan bir jemiyette patént hoquqining depsende bolushi heyran qalarliq ish emes."

Yene birqisim inkaschilar mesilining yiltizini hakim milletning tebiitige we hakimiyetning xaraktérige baghlap tehlil qilghan. Bu tür, inkaslardin biride kinaye qilinghan: " mana bu ögey balining hali, mana bu ulugh kompartiye rehberligidiki adil jemiyet, inaq jemiyet؛ mana bu, 'dölet üchün xizmet qilghanlar' gha bérilgen mukapat. Awwal néfitini bérip, arqidin néfitni toshuydighan eswap yasap bergenning mukapati."

Yene birqisim inkaschilar, ömerjan ablaning bir talant igisi ikenlikini mueyyenleshtürüsh bilen bille, uning öz talantini angliq yaki angsiz halda xata yerge ishletkenlikini bayan qilghan.

Bu türdiki inkaschilarning qarishiche, néfit uyghur éli iqtisadining jan tomuridur؛ u kelgüsi uyghur ewlatlirining risqidur. Xitay néfit shirkiti bolsa, ene eshu risiqni dölet himayiside bulang - Talang qiliwatqan bir guruhtur. Mana bu guruhning paaliyitini asanlashturidighan we tézlitidighan bir eswapning bir uyghur teripidin ijad qilinishi epsuslinarliq weqedur.

Bu qarashtikilerdin biri pikrini mundaq bayan qilidu:" ömerjan ablaning hali insanda yalghuz talant bolsila kupaye qilmaydighanliqini, belki choqum belgilik derijide siyasiy ang bolushi kéreklikini körsetti. Eger ömerjan ablada belgilik siyasiy ang bolghan bolsa, ana tupriqining bayliqini élip mangghuchilargha eswap yasap bermigen bolatti؛ eger uningda siyasiy ang bolghan bolsa, öz bashliqlirining xuy - Peylini toluq bileligen we bu ijadiyitidin özige héchnime tegmeydighanliqini aldin texmin qilalighan bolatti."

Yene bir inkaschi, ömerjan abla ijad qilghan eswapning dölet menpeeti we dölet bixeterlikige alaqidar ikenlikini, shunga bu xil eswaplarning patént sahibining hayatining xeter astida bolidighanliqini eskertken.

Patént sahibi ömerjan abla bolsa, özining bu eswapni yasash ghayisini chüshendürüp, partlimay qalghan minamitlarning muhitni weyran qilghanliqini, bu heqte yerlik orunlargha bérilgen azghine tölemning asasiy qatlam rehberlirining chöntikige chüshkenlikini, ziyanning déhqanlargha bolghanliqini, shunga mushu ziyanni azaytish meqsitide mezkur eswapni yasighanliqini bildüridu. U sözining axirida yene, mezkur eswapni yasighinigha pushayman qilidighanliqinimu eskertip ötti.

Hörmetlik oqurmenler, uyghur tor betliride pikir bayan qilghan bir inkaschi mezkur témidiki munazirilerni mundaq xulasileydu: " awwal néfitimizni berduq, andin bu néfitimizni yiltizidin süpürüp mangidighangha eswap yasap berduq: yene yaxshi bolalmiduq؛ yene chetke qéqilduq: démek, 'ittin kiyikke wapa kelmes, müshüktin kepterge.'"

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/omerjan-abla-nefit-gaz-02172009040330.html/story_main?encoding=latin