Xitaydiki Bir Uyghurning Pajielik Qismiti
Muxbirimiz Gülchéhre
2009-02-18

Bir nechche kündin buyan xitayche munazire tor betlirini " su ju uniwérstéti shiyang mén köwrükide qanliq weqe yüz berdi" dégen témidiki munazire qaplidi.

Bu körünüsh, boxun.com Tor bétide xewer qilinghan, sendung uniwérsitétida oquwatqan bir nechche uyghur oqughuchilarning, chingdaw shehiridiki melum xitay saqchi dairiliri teripidin qattiq urulup arqidin tutqun qilinghanliqi xewer bérilgen süretlerdin biridiki bir uyghur oqughuchining tayaqtin kéyinki körünüshi.


Mezkur munazirige suju uniwérsitéti shimaliy oqutush rayonidiki shangmén köwrükide yerde jan talishiwatqan bir yashning yanfon kamirasida tartilghan süretliri bérilgen bolup, süretlerdin uning béshidin nahayiti köp qan chiqiwatqanliqi, etraptiki saqchi hem kishilerning bolsa uni qutquzush yaki uninggha yardem qilish emes belki hangwéqip qarap, bezilirining perwasiz öz yoligha öz ishi bilen kétiwatqanliqidek intayin échinishliq körünüshler idi,shundaqla munazirilerde xitay puqralirining hemmige perwasiz haliti, insaniyliqtin yiraqlishiwatqanliqi qattiq tenqid qilinmaqta. Munazirilerde bu échinishliq qanliq weqediki bash qehrimanning uyghur ikenlikidek uchurlar bizni bu heqte téximu tepsili melumat élishqa ündidi.

Ademler rehim qilinglar
14 - Féwraldin bashlap junggo öyi munazirisi, téshué, tyen ya, sina, junggo rén tor békiti, qatarliq xitayche dangliq tor betlerdin tartip nurghun aliy mektep munazire betlirigiche suju uniwérsitéti shyangmén körwükide yüz bergen qanliq weqe heqqidiki söret hem munaziriler dawam qilmaqta.

Bu heqtiki munazire hemde uchurlardiki toluq bolmighan melumatlargha qarighanda, weqe suju uniwérsitéti shimaliy oqutush rayonigha jaylashqan shiangmén köwrükide 14 - Féwral küni chüshtin kéyin saet üch etrapida yüz bergen bolup, mezkur weqeni deslep tor betlerge yanfon arqiliq süretke élip qoyghuchining yézishiche, shu küni u shangmén köwrükide kishilerning topliship ketkini körgen, bérip qarighudek bolsa, intayin yash bir uyghur qangha milinip yatqudek, uning béshidin toxtimay qan chiqiwatqan, jan taliship aranla midirlawatqan bolsimu etraptiki olashqan kishiler birde köpiyip birde aziyip birer saetkiche héchkimningmu kari bolmighan.

Gerche yéqin etrapta bir saqchi qarap turghan bolsimu umu bu balini qutquzushqa qilche heriket qilmay xuddi un balining ölüshini kütüp turghandek qarap turghan emma etraptikilerning süretke élishini bolsa qarshiliq bildürüp tosqan. Bu qanliq weqeni tamasha qiliwatqan kishilerning perwasizliqi, insaniy méhri shepqettin eser yoq morigha oxshash qarap turushliri uninggha qattiq tesir qilghan shu sewebtin bu süretlerni tartip tor betke yollighan hemde " ademler rehim qilinglar" dep nida qilghan.

Xitaydiki xamushluq késili
Emdi bu qanliq weqening bash qehrimanigha kelsek, özini shu weqening ishtirakchiliridin biri dep atighan, xitayche tor betlerge bu heqte uchur yollighan yene bezilerning bildürüshiche, 14 - Féwral küni sujudiki xitaylarmu gherbliklerning ashiq meshuqlar bayrimini tebriklishiwatqan bolghachqa kochilarda kishilermu köp jüp - Jüp oqughuchilarmu bayram tebriklesh üchün sirtqa chiqqan, kochilar jümlidin weqe yüz bergen köwrükmu adettikidin awat bir kün bolghan.


Shiangmén köwrükidiki u yashning, bir qanche saetlep jan talashsimu kishilerning kari bolmighanliqi, shunche qansirap qiynilip yatsimu birer kishiningmu insanperwerlikige yaki köngül bölüshige we yaki ammining amanliqigha mesul bolghan saqchi we yaki "aq xalatliq perishtiler" ning köz yügürtüp qoyushighimu érishelmigenlikidiki seweb, u yash esli bir uyghur yanchuqchi iken.

Uning bildürüshiche bu kishilerning rehimige érishelmigen uyghur, dawamliq mushu etrapta oqughuchi hem ammining nersilirini oghrilap jemiyet amanliqigha dexli yetküzüp kéliwatqan jinayet guruhining bir ezasi bolup, shu küni u shérikliri bilen yanchuqchiliq qiliwatqanda tutulup qélip kochidikilerdin qattiq tayaq yep shu halgha chüshüp qalghan.

Bu atalmish yanchuqchi uyghur balining jan talishiwatqan meydanda bir saetkiche turghan yene biri, kishilerning 120 jiddiy qutquzushqa téléfon qilghan bolsimu ularning bir saetkiche kelmigenlikini saqchilarningmu intayin kéchikip kelgenlikini, xéli uzundin kéyin bir doxtur mashinisining kélip u balini élip ketkenlikini yazghan. Etrapta qarap turghuchilar uning uyghur ikenliki, yanchuqchi ikenlikini, yene beziliri eydiz késili bolishi mumkin dep ghulghula qiliwatqanliqini anglighan. Emma héchkim u balining ehwaligha köngül bölüp birer éghiz gepmu qilmighanning üstige, hetta beziliri "yanchuqchi bolghan bolsa urup öltürüwétish kérek," " ölgen bolsa yaxshi, bashqa oghrilarmu sawaq alsun," dégendek qebih sözlerni qilishqan.

Ölük janlar ...
Biz shiangmén köwrükide insanlarning rehimsizlikining guwahchisi bolghan u yashning kimliki we shu künidiki weqening tepsilatini bilish üchün suju uniwérsitéti amanliq saqlash bölümi, shu rayongha jaylashqan ming mén saqchixanisi, suju sheherlik saqchi, jiddiy qutquzush téléfonlirigha téléfon ulighan bolsaqmu ular bizning soalimizgha jawab bérishni ret qildi.

Suju uniwérsitéti amanliq bölümige qayta téléfon qilghinimizda bu weqening tepsilatini bilmeydighanliqini bildürdi. Emma biz bu weqege uchrighuchi uyghurmu dep sorighinimizda u ‏ - "He shinjangliq yanchuqchi ular hemme jaylarda köpqu " dédi.

Mezkur weqede xitaydiki insanlarning, saqchilarning perwasizliqi, doxturlarning perwasizliqi, bir jemiyetning jan talishiwatqan uyghur yaki bashqilarning hayatigha bolghan perwasizliqini körsitip béremdu qandaq ?

Biz köp tirishqan bolsaqmu suju uniwérsitéti yénida bir qanche saetlep qutquzushqa yardemge érishelmigen u yashning salahiyitini éniqlashqa mumkin bolmidi.

Suju uniwérsitétidin ibaret aliy melumatliqlarni terbiyileydighan bilim yurti etrapida, küp kündüzde meyli u kim bolushidin qetiy nezer, bir insanning jan talishishni kishilerge perwasiz qarap qoyidighan bir menzire bolup qalghanliqidek échinishliq hadise, bu qanliq weqe özidinmu échinarliq bir mesile süpitide munazire qozghighan bolup, bu heqte mulahize bayan qilghanlarning köpinchisi xitay puqralirining lushünning qelimi astidiki beeyni ölük janlarghila oxshap qalghanliqi, insanlardiki bu xil bixotloqning emeliyette hemmidin qorqunchluq hadise ikenlikini intayin küchlük tenqid qilmaqta.

17 - Féwral bu heqte tor betlerde pikir bayan qilghuchilarning beziliri bu qanliq weqediki yashning ölmigenlikini, doxturxanida qutquzuwélinghandin kéyin saqchilarning nazaritige tapshurulghanliqinimu qeyt qilghan bolsimu suju uchur wastiliri yaki jamaet xewpsizlik dairiliri bu heqte héchqandaq uchur tarqatmidi.

Derweqe xitay jemiyitide "shinjangliq oghri, yanchuqchi atalghusi" intayin tonushluq bir téma. Bir qanche yillardin béri xitaygha türlük yollap bilen aldinip sétilip barghan nareside uyghur balilirining adem bédikliri we yaki jinayet guruhliri teripidin rohiy hem jismaniy jazalar arqiliq oghri yanchuqchiliqqa mejburliniwatqan bolsa ularning jemiyettimu hemmining haqaretlesh, xorlash obyéktigha aylinip qanuniy heq hoquqliri hem insaniy heqliriningmu depsende qiliniwatqanliqi échinishliq bir réalliq. Shundaqla oghri dep kishiler teripidin qattiq tayaq yep yarilinip, öltürülgen hadisiler melum bolup turmaqta.

Bu nöwet xitaylarnimu özlirining, milliy xaraktéri hem insaniy exlaqi, mesuliyetliri, dunya qarashliri heqqide chongqur oylinishigha qan bedili ornigha meydan hazirlap bergen bu uyghur yashning pajielik qismiti, xitay ölkiliride yene shuninggha oxshash minglarche, onminglarche oghri yanchuqchiliqqa mejburlanghan uyghur yash ösmürliride yüz bergen hem yüz bermekte.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/bir-uyghur-bala-qismiti-02192009052939.html/story_main?encoding=latin

Klinton Xanim Sherqiy Asiya Ziyaritini Bashlidi
Muxbirimiz Erkin
2009-02-16

Amérika tashqi ishlar ministiri Héllariy Klinton bir heptilik sherqiy asiya ziyaritini bashlidi. U düshenbe küni ziyaritining 1 - Békiti yaponiyige yétip kelgen. Klinton xanim yaponiye ziyaritidin kéyin jenubiy koriye we hindonéziyilerni ziyaret qilidu.


AFP Photo

Amérika tashqi ishlar ministiri Héllariy Klinton bir heptilik sherqiy asiya ziyaritini bashlighan bolup, sürette, u, yaponiyidiki bir kürüwélish yighinida.


Xitay bolsa klinton xanimning sherqiy asiyadiki sepirining eng muhim we eng axirqi ziyaret menzili.

Héllariy Klintonning sherqiy asiyadiki yaponiye, jenubiy koriye, hindonéziye we xitayda élip baridighan bir heptilik ziyariti, u amérika tashqi ishlar ministirliq wezipisige olturghandin béri élip barghan tunji chetel sayahiti bolup hésablinidu.

Bu ziyaret yene, amérika tashqi ishlar ministirlirining wezipige olturghandin kéyin tunji bolup yawropa we ottura sherqni ziyaret qilidighan enenisini buzup tashlighan ziyaretlerning biri bolup qaldi. Amérika we yaponiye terepning ashkarilishigha qarighanda, yer shari iqtisadi we her ikki döletning rayonda duch kéliwatqan bixeterlik menpeeti klinton xanimning yaponiyidiki mezgilide yaponiyilik rehberler bilen élip baridighan söhbitidiki nigizlik mezmunlarning biridur.

Klinton xanim düshenbe küni tokyoda muxbirlargha amérika ‏ - Yaponiye ittipaqdashliqining ehmiyitini tekitligen. Klinton xanim " amérika - Yaponiye ittipaqdashliqi nahayiti muhim. Bu her ikki dölet üchün muhim bolupla qalmay asiya - Tinch okyan rayoni we dunya üchün nahayiti muhim " deydu. Mutexessisler, amérika bilen yaponiyining bixeterlik menpeeti we qimmet qarishida pikir birliki barliqini, lékin amérika bilen xitayning pikir birlikige kélishi asangha chüshmeydighanliqini, shunga xitay klinton xanimning asiya sepiridiki muhim dölet, dep qaraydighanliqini bildürmekte.

Xitay - Amérika munasiwiti amérika tashqi siyasitidiki eng murekkep munasiwetlerning biridur. U, ilgiri amérika - Xitay munasiwitining iqtisadi jehettiki shérikchilik bilen cheklinip qalmasliqini, buning keng dairilik mesililerni öz ichige élishi kéreklikini, kishilik hoquqni öz ichige élishi lazim, dep qaraydighanliqini bildürgen idi. U yaponiyige kétiwatqan sepiride muxbirlargha bu qarishini tekitligen bolup, xitayda élip baridighan söhbetning keng dairilik mesililerge chétilidighanliqini, buning iqtisadi siyaset, hawa klimat mesilisi, qirghinchi qorallarni cheklesh shundaqla kishilik hoquq mesilisini öz ichige alidighanliqini bildürgen.

Klinton xanim cheteldiki uyghur teshkilatlirining béyjing sepiride xitay rehberlirige uyghurlargha qaritilghan basturushni toxtitish toghrisida bésim ishlitish heqqidiki chaqiriqigha duch kelgen. Dunya uyghur qurultiyining reisi, uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim radiomizgha bu toghrisida toxtaldi.

Yaponiyilik mutexesssiler, yaponiye klinton xanimning bu sepiri shimaliy koriyining 6 dölet söhbet üstilige qaytip kélip, yadro qorallar pilanini tonglitish kélishimige riaye qilishigha türtke bolushini, yaponiye duch kéliwatqan herbiy tehditke xatime bérishke yardemde bolushini, chünki xitay shimaliy koriyining yadrosizlashturulushida nigizlik rol oynaydighan dölet, dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen. Ular yaponiyining yuqiriqi seweblerni közde tutup, amérika - Xitay shérikchilik munasiwitining küchiyishini xalaydighanliqini, lékin bu munasiwetning amérika - Yaponiye arisidiki alahide shériklik munasiwitining ornini élishini xalimaydighanliqini ilgiri sürmekte. Yaponiye tashqi ishlar ministirliqining meslihetchisi tomoxiko tanuguchi amérika metbuatlirigha bergen bu heqtiki bir bayanatida, yaponiyining xitay - Amérika munasiwetliridiki meydanini mundaq dep izahlighan ) ": yaponiye( ittipaqdash yaki ishenchlik dost bolushigha emes, shérik bolushigha qoshulidu. Shérikler bilen munasiwet qilghanda aldi bilen ishenchlik dostlarni nezerde tutush kérek."

Klinton xanim yaponiye ziyaritini 18 ‏ - Féwral küni axirlashturup, sherqiy asiya ziyaritining 2 ‏ - Békiti hindonéziyini ziyaret qilidu. Xitay bolsa klinton xanimning sherqiy asiya ziyaritining eng axirqi békitidur. U sherqiy asiya ziyaritini bashlashning aldida, rabiye qadir xanim rehberlikidiki amérika uyghur jemiyiti amérika tashqi ishlar ministirliqigha mektup yollap bezi teleplerni otturigha qoyghan idi. Rabiye xanim otturigha qoyghan telepler üstide toxtilip ötti.

Klinton xanim düshenbe küni tokyo ayrodromigha qonghanda muxbirlargha bu qétimqi sherqiy asiya ziyaritining muddiasi üstide toxtilip, amérika ‏ - Asiya hemkarliqining muhimliqini tekitligen idi. U mundaq deydu": yer shari duch kéliwatqan riqabetke taqabil turushta amérika bilen asiyaning hemkarliqi bolmisa bolmaydighan hemkarliqlarning birisdur."

Klinton xanim, shu küni yaponiye bash weziri taru asu, yaponiye dölet mudapie ministiri we yaponiye siyasi sehinisidiki muhim erbaplar bilen söhbet ötküzgen bolup, terepler yaponiye - Amérika ittipaqdashliqini kücheytishni tekitligen shundaqla shimaliy koriyige qaritilidighan siyaset we afghanistan weziyiti qatarliqlarni muzakire qilghan.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/klinton-yaponiyide-02172009040326.html/story_main?encoding=latin

' Ittin Kiyikke Wapa Kelmes, Müshüktin Kepterge '
Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2009-02-16

Ömerjan ablaning patént hoquqigha érishkendin kéyin, ishsiz qalghanliqi we uning 8 yildin béri dawa qilip aqturalmaywatqanliqi, weten ichidiki bir qisim uyghur ziyaliylirining pikir we mulahize témisigha aylandi.


Tor betlerde pikir bayan qilghan uyghur ziyaliyliri bir tereptin ömerjan ablaning eqil - Parasiti we talantigha apirin oqisa yene bir tereptin, uning "xitayning néfit sahesige tohpe qoshushi" ni siyasiy angning yoqsulluqi dep tenqid qildi.

Inkaschilar birdek halda, ömerjan ablaning, bir döletning mexsus ajritilghan mutexessisliri ijad qilalmighan bir eswapni wujudqa keltürgini üchün apirin oqughan. Inkaschilarning köpinchisi yene, ömerjan ablagha xitay néfit shirkitining insapsizlarche heqsiz muamile qilghanliqini tenqid qilghan.

Bu heqsizliqni bir qisim inkaschilar, xitayning siyasiti we qanunidiki adaletsizlikke baghlap tehlil qilghan. Bu tür inkaslardin biride mundaq déyilidu: " junggoda patént hoquqi dégen nölge teng. Asasiy qanun közge ilinmaywatqan bir dölette, mülük hoquqidin söz échish mumkin emes؛ insaniy hoquq depsende boluwatqan bir jemiyette patént hoquqining depsende bolushi heyran qalarliq ish emes."

Yene birqisim inkaschilar mesilining yiltizini hakim milletning tebiitige we hakimiyetning xaraktérige baghlap tehlil qilghan. Bu tür, inkaslardin biride kinaye qilinghan: " mana bu ögey balining hali, mana bu ulugh kompartiye rehberligidiki adil jemiyet, inaq jemiyet؛ mana bu, 'dölet üchün xizmet qilghanlar' gha bérilgen mukapat. Awwal néfitini bérip, arqidin néfitni toshuydighan eswap yasap bergenning mukapati."

Yene birqisim inkaschilar, ömerjan ablaning bir talant igisi ikenlikini mueyyenleshtürüsh bilen bille, uning öz talantini angliq yaki angsiz halda xata yerge ishletkenlikini bayan qilghan.

Bu türdiki inkaschilarning qarishiche, néfit uyghur éli iqtisadining jan tomuridur؛ u kelgüsi uyghur ewlatlirining risqidur. Xitay néfit shirkiti bolsa, ene eshu risiqni dölet himayiside bulang - Talang qiliwatqan bir guruhtur. Mana bu guruhning paaliyitini asanlashturidighan we tézlitidighan bir eswapning bir uyghur teripidin ijad qilinishi epsuslinarliq weqedur.

Bu qarashtikilerdin biri pikrini mundaq bayan qilidu:" ömerjan ablaning hali insanda yalghuz talant bolsila kupaye qilmaydighanliqini, belki choqum belgilik derijide siyasiy ang bolushi kéreklikini körsetti. Eger ömerjan ablada belgilik siyasiy ang bolghan bolsa, ana tupriqining bayliqini élip mangghuchilargha eswap yasap bermigen bolatti؛ eger uningda siyasiy ang bolghan bolsa, öz bashliqlirining xuy - Peylini toluq bileligen we bu ijadiyitidin özige héchnime tegmeydighanliqini aldin texmin qilalighan bolatti."

Yene bir inkaschi, ömerjan abla ijad qilghan eswapning dölet menpeeti we dölet bixeterlikige alaqidar ikenlikini, shunga bu xil eswaplarning patént sahibining hayatining xeter astida bolidighanliqini eskertken.

Patént sahibi ömerjan abla bolsa, özining bu eswapni yasash ghayisini chüshendürüp, partlimay qalghan minamitlarning muhitni weyran qilghanliqini, bu heqte yerlik orunlargha bérilgen azghine tölemning asasiy qatlam rehberlirining chöntikige chüshkenlikini, ziyanning déhqanlargha bolghanliqini, shunga mushu ziyanni azaytish meqsitide mezkur eswapni yasighanliqini bildüridu. U sözining axirida yene, mezkur eswapni yasighinigha pushayman qilidighanliqinimu eskertip ötti.

Hörmetlik oqurmenler, uyghur tor betliride pikir bayan qilghan bir inkaschi mezkur témidiki munazirilerni mundaq xulasileydu: " awwal néfitimizni berduq, andin bu néfitimizni yiltizidin süpürüp mangidighangha eswap yasap berduq: yene yaxshi bolalmiduq؛ yene chetke qéqilduq: démek, 'ittin kiyikke wapa kelmes, müshüktin kepterge.'"

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/omerjan-abla-nefit-gaz-02172009040330.html/story_main?encoding=latin

Sherqiy Türkistan Muhim Emesmu?
Muxbirimiz Erkin Tarim
2009-02-16

Israiliye ghazze rayonigha hujum bashlatqandin béri, pelestin mesilisi türkiyining kün tertipidiki birinchi mesilige aylandi.



Türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghan shwétsariyining dawosta échiliwatqan dunya iqtisad yighinida, israiliye dölet reisi pereske achchiqlinip sözlewatqan körünüsh.


Türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghanning dawosta échilghan dunya iqtisadiy munbiri yighinida israiliye dölet bashliqi shimon pereske bildürgen naraziliqi, türk xelqining kallisida xitaylarning sherqiy türkistanliqlargha qiliwatqini israiliiening pelestinliklerge qiliwatqinidin qélishmaydu, türk rehberliri pelestinliklerge bunchiliwala ige chiqiwatiduyu, musulman sherqiy türkistan xelqighe néme üchün ige chiqmaydu? dégen soalni peyda qildi.

Ötken hepte türkiyidiki anayurt gézitide obzorchi orxan erdil yazghan sherqiy türkistan muhim emesmu? mawzuluq maqale élan qilindi.

Orxan erdil ependi maqaliside türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghanning pelestin mesilisige bergen ehmiyitige qarshi emeslikini, emma irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan sherqiy türkistan xelqighe türk rehberlirining ige chiqmaywatqanliqigha naraziliq bildüridighanliqini yazghan. U maqaliside pelestin mesilisi bilen sherqiy türkistan mesilisini sélishturush arqiliq. Uyghurlar duchar boluwatqan bésimning pelestin xelqi duchar boliwatqan bésimdin qélishmaydighanliqini otturigha qoyghan.

Orxan erdil ependi obzorini mundaq bashlaydu:

Türkiye jamaetchiliki arisida bash ministir rejep tayyip erdoghanning dawostiki yighinda israiliye dölet bashliqi shimon pereske qilghan sözi heqqidiki munaziriler dawam qilmaqta.

Awam xelq bash ministir rejep tayyip erdoghanning némige unchiliwala réaksiye bildürgenlikini éniq bilmeydu. Peqetla bashministirimizning shimon pereske körsetken réaksiyisi heqqide munazire élip barmaqta.

Eslide bu adalet we tereqqiyat partiyisining xamasqa bolghan köz qarishining éniq ipadisidur. Chünki bashministir rejep tayyip erdoghan burunmu köp qétim pelestin xelqidin bekrek xamasni yaqlighan idi. Bolupmu u israiliye bilen gherb döletlirini xamasni resmi tonushqa chaqirghan idi. Toghra yaki xata, xamas israiliyige qarshi mujadle élip bériwatidu. Saylamda xelqning köpining rayini alghan bolsimu, bezi döletler xamasni téxighiche térrorist dep kelmekte. Biz bu heqte munazire élip barmaqchi emesmiz. Munazire qilishningmu hajiti yoq, chünki xamasni asas qilghan pelestin mesilisi alla burun türkiyining kün tertipige kirdi.

Hazir dunyawi iqtisadiy krizis bar, ishsizliq bar, yéqinda omumiy saylam bar, bularning hich birsi pelestin mesilisidek muhim emes. Buninggha asasiy jehettin naraziliqimiz yoq. Sherqiy türkistanda boluwatqanlar türk rehberliri, türk jamaetchiliki üchün pelestin mesilisichilik muhim emesmu? eslide naraziliqimiz buninggha. Bundaq désem israiliyining pelestinlikke qiliwatqan zulmigha sel qaraydiken dep qalmanglar.

Xitaylarning sherqiy türkistanliqlargha qiliwatqan zulumi israiliyining pelestinliklerge qiliwatqan zulmidin qélishmaydu
Orxan erdil ependi maqaliside xitaylarning sherqiy türkistanliqlargha qiliwatqan zulumining israiliyining pelestinliklerge qiliwatqan zulmidin qélishmaydighanliqini anglitip mundaq dep yazghan:

Xitaylarning sherqiy türkistanliqlargha qiliwatqan zulumi israiliyining pelestinliklerge qiliwatqan zulmidin qélishmaydu. Hetta uyghurlar uchrawatqan zulumni pelestinlikler uchrawatqan zulumdinmu éghir déyishke bolidu. Sherqiy türkistanliqlar uzun yillardin béri özliri duchar boliwatqan irqi qirghinchiliqni dunyagha anglitishqa, bezi döletlerning diqqet étibarini bu mesilige tartishqa tirishmaqta. Emma bularning peryadigha qulaq salidighanlar yoq. Sherqiy türkistanliqlarning heqqani dawasini qollap quwwetleydighanlar yoq, dawostikige oxshash xelqaraliq yighinlarda sherqiy türkistan mesilisi heqqide yighin achidighanlar we yighin échishni telep qilidighanlarmu yoq.

Yéqinqi yillarda xitay zulmidin qéchip dunyaning her qaysi döletliride yashawatqan bezi sherqiy türkistanliq musapirlar xitaygha qayturup bérildi. Bularning aqiwitining néme bolghanliqini bilishni xalamsiz? bularning köpi uzun waqit ten jazasigha uchrighandin kéyin xitaylar teripidin étip öltürüldi.

Sherqiy türkistanliqlarning türkiye bash ministirige qilghan chaqiriqi
Jurnalist obzorchi orxan erdil ependi maqaliside ghulja weqesi munasiwiti bilen istanbuldiki xitay konsolxanisining aldida ötküzülgen namayishta sherqiy türkistanliqlarning türkiye bash ministirige qilghan chaqiriqi üstide tehlil yürgüzüp mundaq dep yazidu:

Hürriyet gézitide élan qilinghan bir xewerde yézilishiche, 12 yil burun sherqiy türkistanning ghulja shehride meydangha kelgen bir weqeni xatirilesh we xitaylarning sherqiy türkistanliqlargha qiliwatqan zulmigha naraziliq bildürüsh üchün xitayning istanbulda turushluq konsolxanisining aldida namayish qilghan sherqiy türkistanliqlar türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghanni sherqiy türkistan mesilisige ige chiqishqa chaqirghan. Bu namayishchilar israiliyining pelestinliklerge qiliwatqan zulmigha qarshi ochuq pozitsiye bildürgen bash ministir rejep tayyip erdoghan we bashqa herqaysi siyasi partiye rehberlirini, türk we islam dunyasini xitay hökümitining sherqiy türkistanliqlargha qarshi élip bériwatqan irqiy qirghinchiliq we assimilyatsiye siyasitige qarshi éniq pozitsiye bildürüshke, musulman sherqiy türkistan xelqighe ige qilishqa chaqirghan.

Qéni saqlap köreyli türklerning qedimiy yurtliridin biri bolghan sherqiy türkistandiki irqiy qirghinchiliqqa qarshi turushqa qilinghan bu chaqiriq türk rehberlirining we türk jamaetchilikining diqqet étibarini qozghiyalarmu?

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/turkiye-sherqi-turkistan-02172009040339.html/story_main?encoding=latin

Amérika Dölet Mejliside Uyghur Kishilik Hoquq Weziyiti Muzakire Qilindi
Muxbirimiz Erkin
2009-02-13

Amérika dölet mejlisi we hökümetning teng bashqurushidiki xitay komitéti jüme küni amérika dölet mejliside " shinjangda kishilik hoquq ehwalining tereqqiyati" digen témida yümulaq üstel yighini chaqirip, mutexessisiler we kishilik hoquq paaliyetchiliridin uyghur kishilik hoquq weziyitining yéqinqi tereqqiyat ehwaligha dair mesililerde pikir aldi.

www.house.gov

Amérika dölet mejlisi zalidin bir körünüsh.


Jüme küni amérika dölet mejliside chaqirilghan " shinjangda kishilik hoquqning tereqqiyat ehwali" digen témidiki bu yighinni amérika hökümiti we dölet mejlisining teng bashqurushidiki xitay ishlar komitéti uyushturghan bolup, bu amérika tashqi ishlar ministiri héllari klinton xanimning kéler hepte xitayda élip baridighan ikki künlik ziyariti bashlinishning harpisida chaqirilghan yighinlarning biridur.

Yighinda amérika memliketlik dimokratiyini ilgiri sürüsh fondi jemiyitining asiya ishlar mudiri luisa gréwié , amérika furman uniwérsitétining siyasi penler muawin proféssori katérin palmér kaup , uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi emiy régér, amérika krishtayin - Yang qanun shirkitining adwokati nuri türkel qatarliq mutexessis we paaliyetchiler söz qilghan bolup, xitayning uyghur ilide yolgha qoyghan siyasitining aqmay qalghanliqini tekitligen mutexessis we paaliyetchiler, xitayning siyasitini özgertishi kérekliki otturigha qoydi we uyghur élide basturush siyasiti yolgha qoyuwatqanliqini tenqid qildi .

Yighinda söz qilghan mutexessislerning biri, furman uniwérsitétining siyasi penler muawin proféssori katérin kaup, xitay dairilirining uyghur ilide iqtisadi tereqqiyatni ilgiri sürüwatqanliqini, iqtisadi tereqqiyatning rayondiki siyasi jiddiylikni yumshitishni arzu qilidighanliqini, lékin shuning bilen birge rayonda siyasi kontrolluq xitaylarning qoligha tutquzulghanliqini, netijide bu weziyetni jiddiyleshtüriwétishke seweb bolghanliqini bildüurdi.

Katérin kaup xitay ishlar komitétidiki sözide mundaq deydu": bu ikki türlük siyaset rayondiki jiddiylikni peseytmey uni jiddiyleshtüriwétish rolini oynimaqta. Bu siyasetler bixeterlik siyasitidiki qattiqliq bilen qoshulup, yéqinqi waqitlargha qeder tinch yashap kelgen az sanliq milletlerni radikallashturghan bolushi mumkin". Katérin kaup, uyghur ili xitay zéminining 6 din bir qisimini igileydighanliqini, uyghurlar yurti mol tebiy gaz we néfit bayliqigha ige bolsimu, lékin yerlik xelqning yenila namrat yashaydighanliqini tekitleydu.

Yighinda xitay hökümitining iqtisadi tereqqiyati rayonning weziyitidiki jiddiylikni peseytidu, dep oylaydighanliqini tekitligen katérin kaup, lékin shuning bilen birge , xitay hökümitining rayongha zor kölemde melikilik xitay ishchilarni yötkep kélip, rayonning bayliqini échiwatqanliqini, rayondiki yaxshi orunlarni bolsa xitay köchmenlirining igiliwalghanliqini bildürdi. U, xitayning "bu niyiti rayonning iqtisadi tereqqiyatini ilgir sürgen bolushi mumkin. Lékin shinjangda yaxshi orunlarning xitaylar teripidin igiliwélinghanliqining özi bir pakit. Hökümet yerlikler bilen ichkiriliklerni perqlendürüp, xizmiti oxshash bolsimu, lékin ichkiriliklerge köp maash ötimekte" deydu.

Katérin kaup yene , uyghur élige xitay köchmenlirini yötkeshni toxtitish kéreklikini, uyghurlar özini yitildürüp, rayonning tereqiyatigha toluq qatnishaylaydighan bolghangha qeder rayonning tereqqiyatini astilitishini, uyghurlargha rayonda emeliy rehberlik orni bérilishi kéreklikini otturigha qoydi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi emi régér xitay ishlar komitétidiki yighinda söz qilghan uyghur hoquqi paaliyetchilirining biridur. Jüme künki yighingha dunya uyghur qurultiyi reisi , uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye xanimmu qatnashqan. U yighinda sözlimigen bolsimu, lékin yighinda uning qol astidiki emi rigér xanim uyghurlarning ehwali toghrisida doklat berdi.

Emi rigér xanim, xitayning uyghur ilidiki meqsiti uyghur xelqini kücheytish emes, belki uyghur medeniyitini ajizlashturush we weyran qilish, dep qaraydighanliqini bildürdi. U mundaq deydu": ötkenki 2 ayda sherqiy türkistandiki yuqiri derijilik partiye emeldarining qilghan sözliridin dairilerning bixeterlik tedibirlirini kücheytkenliki, uyghur kimliki we oxshimighan pikirini ipadiligenlerning üzlüksiz basturulghanliqi melum".

Emiy régér xanim uyghurlar kishilik, siyasi, iqtisadi, ijtimaiy hoquqi keng kölemlik depsende qilinish azabida yashapla qalmay , ularning tutqun qilinish, ten jazasigha uchrash, ölüm jazasigha höküm qilinish, doxturgha dawalinishdiki barawersizlikke yoluqidighanliqini, uyghur qizlirining ichkiri ölkilerge mejburiy yötkep, nachar xizmet sharaitida emgekke séliniwatqanliqini bildürdi.

Xitay ishlar komitétidiki sözide 2008 ‏ - Yili 160 neper uyghur balining " qanunsiz diniy paaliyetler" bilen shughullanghan, dep qolgha élinghanliqini tekitligen emiy régér xanim, qolgha élinghanlarning 8 yash bilen 14 yash arisidiki ösmürler ikenlikini, xitay dairilirining uyghur mekteplirige xitay tilini téngiwatqanliqini, uyghur balilarni xitaylashturiwatqanliqini, bir qisim balilarni ichkiriy ölkilerge apirip oqutuwatqanliqini, uyghur balilar oqutulidighan ichkiri ölkilerdiki bu siniplargha "shinjang sinipi" dep at qoyulghanliqini bildürdi.

Emi rigér xanim, "wang léchüen (uyghur aptonom rayoni partkom sékritari) ' shinjang sinipi' toghrisida toxtulup, 'shinjang sinipliri' ning bash nishani 'siyasi ang terbiyisini tutqa qilish, yalghuz ilim ‏ - Pende yitildürüsh emes' dégen. Xitay hökümiti uyghur kimlikidiki özige xas alahidiliklerni yoqitiwétishni ömid qilmaqta," deydu.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-dolet-mejlisi-uyghurlar-02162009150757.html/story_main?encoding=latin

Free East Turkestan !

Chef-Folterer der Roten Khmer vor Gericht

Foto: dpa
Phnom Penh (dpa) - 30 Jahre nach dem Ende der Schreckensherrschaft der Roten Khmer hat in Kambodscha der erste Prozess vor dem eigens eingerichteten Völkermord-Tribunal begonnen. Angeklagt ist Kaing Guek Eav (66) alias Duch, der damals das Foltergefängnis Tuol Sleng, berüchtigt als «S 21», leitete.

Dort kamen zwischen 1975 und 1979 mehr als 16 000 Menschen ums Leben. Er ist wegen Verbrechen gegen die Menschlichkeit angeklagt und wird bei einem Schuldspruch mit lebenslanger Haft bestraft.

Sein Verteidiger Francois Roux forderte zum Prozessauftakt Respekt für die Menschenrechte seines Mandanten. Er legte Einspruch gegen den Antrag ein, einen neuen Nebenkläger zuzulassen, der sich erst nach Ablauf der gesetzten Frist gemeldet hatte. Das verstoße gegen die Regeln des Gerichts, das nach langen Verhandlungen zwischen Kambodscha und den UN außerhalb der Hauptstadt Phnom Penh eingerichtet worden war. «Der Angeklagte hat seine Verantwortung für S 21 schon öffentlich eingeräumt", sagte Roux. «Wir verteidigen jemand, dem die schlimmsten Verbrechen vorgeworfen werden. Aber er hat das Recht auf einen fairen Prozess. Die Rechte, die die Opfer einfordern, gelten auch für den Angeklagten: die Menschenrechte."

Der Prozess gegen Duch ist der Auftakt für mehrere geplante Verfahren. Angeklagt und inhaftiert sind auch vier heute betagte politische Würdenträger des damaligen Regimes, darunter der Chefideologe Nuon Chea. Ihnen soll der Prozess voraussichtlich nächstes Jahr gemacht werden. Die Gräueltaten der Roten Khmer blieben 30 Jahre ungesühnt, weil das Land nach der Befreiung erst in einen Bürgerkrieg verfiel und später jahrelang Spielball der Mächte des Kalten Krieges wurde.

Der kanadische Co-Ankläger Robert Petit erinnerte daran, dass das Gericht nicht nur Schuld und Unschuld festzustellen habe. «Es ist die Verantwortung und die Pflicht des Gerichts, den Menschen zu vermitteln, was in diesem Land passiert ist», sagte er. Anders als Verteidiger Roux unterstützte Petit deshalb den Antrag von Anwälten, Norng Chan Phai als Nebenkläger zuzulassen. Er hatte das Foltergefängnis als Kind überlebt. Der Mann hatte sich im Februar aber erst zwei Tage nach Ablauf der vom Gericht gesetzten Frist für die Anträge auf Teilnahme gemeldet. Er habe von der Frist nichts gewusst, sagten die Anwälte.

Duch saß bei der Prozesseröffnung in blauem Hemd mit offenem Kragen hinter seinem Verteidiger und verfolgte die Verhandlung aufmerksam mit versteinertem Blick. Der ehemalige Mathematiklehrer hat im Vorfeld bereits Reue geäußert und seine Verbrechen eingestanden. Er lebte jahrelang als konvertierter Christ in der Provinz und war 1999 von Journalisten aufgespürt worden. Seitdem sitzt er im Gefängnis. Angesichts der langen Untersuchungshaft kündigte sein Anwalt unter Verweis auf kambodschanisches Recht einen Antrag auf Haftentlassung an. Duch beriet sich mehrfach im Flüsterton mit Roux. Beim Verlassen des Gerichts zur Mittagspause hob er die Hände in einer Demutsbezeugung in Richtung Richter, Ankläger und Anwälte der Nebenkläger.

In der ersten Phase des Prozesses geht es nur um die Zulassung von Zeugen und den weiteren Prozessfahrplan. Duch wird zunächst nicht aussagen. Zeugenaussagen werden erst in der nächsten Phase nicht vor Ende März erwartet.

Von:http://news.de.msn.com/politik/Article.aspx?cp-documentid=14274655

Uyghurning Mutepekkuri, Shairi, Yazghüchi Merhum Abduréhim Ötkürni Esleymiz
Obzorchimiz Sidiq Haji Rozi
2009-02-13


Mutepekkur dése uyghurning mutepekkuri, bilim we exlaq bilen milletke ülge bolghuchi kishi, yazghuchi dése uyghur millitining qelemdari, shairi dése uyghur millitining shairi, uyghür millitige yoruq tang tiligüchi yaki siyasi menidiki milletning azadliqi üchün ömür buyi köresh qilghuchi merhum abduréhim ötkür ependi, 1995‏ - Yili 10‏ - Ayda ürümchide wapat boldi.


RFA File

Uyghurning mutepekkuri, shairi, yazghüchi merhum abduréhim ötkürning süretliridin biri.


Jinaza kötürgen kishilerning qatari shu küni ürümchi shehiride bir kalonnigha aylandi. Shu küni qarisam ürümchi shehiride yashawatqan barliq uyghurlar bir kochigha qapsilip goya dolqunluq derya hasil qilghandek bilindi. Uyghurlar mutepekkurini uzatmaqta idi, ademler yighlaytti, abduréhim ötkürning béshidin ötken qismetlerni belki özining béshidin ötken qismetlerge birleshtürüp yighlaytti.

Jinaza kötürüsh, méyit uzitishtin bashqa, barliq ademlerning qelbide höküm sürüwatqini bir nurluq ümidni kütüp élish bolmastin, belki ümidlirini, arzolirini, teleplirini, abduréhim ötkürdin kéyinki hayatning mujimel teleplirini axiretke uzitiwatqandek bilinetti.

Ademlerning köngli yérim idi. Biraq bu ademler waqitliq musibetning azabliridin qutulup, esli turmushqa qaytip kelgenliride, abduréhim ötkür, - Bizlerge néme büyük miraslarni qaldurup ketti dep, bir - Birige soal qoyghanda, yene shu ademler - "Iz", "oyghanghan zémin", dastanliri, rubaiyliri we lirik shéirlirigha tématik idiye bolghan lékin, qarighularche, meqsetsiz tewekkülchilik bilen teswirligen wetenperwerlik idiyilirini emes, belki jasaretke, küreshke righbetlendürgüchi, zamangha tikilip qarighuchi we zamangha soal tashlighuchi ishench bilen tolup tashqan rohni, kelgüsige ashina qilghuchi wetenperwerlik idiyilirini kéyiniki her bir ewladqa qaldurup ketti dep, jawab bérishetti.

Abduréhim ötkür erkinlikke izdengüchi, erkinlikni medhiyiligüchi, erkinlik üchün köresh qilishni teshebbus qilghuchi yazghuchi idi, shair idi. Erkinlikning tarixi elwette shairgha melum idiki, - Muressesiz toqunushning tarixi idi. Shairning erkinlikke qaratqan étiqadi, özining wujudida özi üchün kérek bolghan étiqadtin halqip ketti.

Adem özige ishinishi - Qaysi texlitte özige ishinishi kérek idi? millet aldida mesuliyet, millet aldida exlaq, millet aldida salahiyet teyyarlash, yeni millet aldida adem teyyarlash, salahiyet bu adem dégenliktur. Némishqa? chünki, mesuliyetning höddisidin chiqquchi adem, - Bu salahiyet dégenliktur. Millet aldida milletning qimmet qarashlirini biliwélip telepchan zamanning muddia - Meqsetlirining yükseklikige kötürüsh, - Bu ishenchni menbee qilghan halda yene ishench teyyarlashning yolliri idi.

Milletke wezxanliq kérek idi. Meniwiyetning edebiyat shekli arqiliq wezxanliq qilish üchün bediiy eserlerde güzellik yaritishqa toghra kéletti." Güzellik - Ixtiyari nerse, tejribileshken meniwi shat - Xuramliq peyda qilghuchi sezgü", - Bu güzellik idi. Güzellik we uning qarshi teripi xunüklük her qandaq maddi barliqning xasliqi emes belki, héssiyatqa teelluq yene belki, milli héssiyatqa teelluq munazirisiz alahidilik idi. Merhum yazghuchi abduréhim ötkür "iz", "oyghanghan zémin" qatarliq eserliride toqunushni - Milli toqunushning tarixini, erkinlikning tarixini teswirlidi. Her bir uyghurning rohiy alimige, yétmekchi bolghan nishanigha teelluq bolghan güzellik - Wetenperwerlik idiyilirini qaldurup ketti. Merhum yazghuchi abduréhim ötkür zamanning qarshi teripide turup zamanni millet üchün sökti.

Yawropada zamanlardin - Zamanlarghiche erkinlik üchün köresh qilish, edebiyat - Senet saheside medeniyet we turmushning romantizmliq shekli bulup ipadilinip kelgen bolsa, ipadilinishning siyaset tereqqiyati amérikida, fransiyide inqilab bilen, engiliyide libéralizmliq islahat bolup ayaqlashqan bolsa, uyghur jemiyitining meniwi soruni - Uyghur edebiyati saheside riyalizimliq ijadiyet métodi bilen jushqun qelem tewretken merhum abduréhim ötkür ependi, 90‏19 - Yillarda barin inqilabining 1997 - Yili ili qozghilingi, ili namayishining nezeriyiwi yéitekchi idiyisini we jamaet pikrini teyyarlighan yazghuchi idi. Yatar jaying jennet bolsun mutepekkurimiz!

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/obzor/obzor-sidik-02142009065550.html/story_main?encoding=latin

Amérika Telep Qilsila, Gérmaniye Guantanamodiki Uyghurlarni Qobul Qilmaqchi
Muxbirimiz Ekrem
2009-02-11

Bügün yalghuz guantanamo uyghurliri üchünla emes, pütün dunyadiki uyghurlar üchün xushallinarliq bir xewer shuki, eger amérika hökümiti resmi telep qilsila, gérmaniye hökümiti guantanamodiki uyghurlarni qobul qilmaqchi.

Yéngi saylanghan amérika prézidénti barak obama saylam riqabiti jeryanidila, prézidént bolup wezipe tapshuruwalghandin kiyin guantanamoni taqaydighanliqini otturigha qoyghan idi.


Bu qarar 5 - Féwral küni myunxén sheherlik hökümet teripidin chiqirildi. 4 - Féwral küni bolsa, bawariye parlaménti guantanamodiki uyghurlar heqqide amérikining resmi bir iltimasini saqlaydighanliqi toghruluq qarar alghan idi.

Gérmaniye axbarat sahesini bu toghrisidiki uchurlar qaplidi.

Bügünki programmimizda, guantanamo uyghurlirini gérmaniyige qobul qildurush üchün paal heriket qilip kelgen d u q ning muawin reisi esqerjan ependi bilen élip barghan söhbet xatirisidin bu toghrisidiki etrapliq melumatlargha ige bolisiler.

Yuqiriqi awaz ulinishidin, d u q muawin reisi esqerjan bilen élip barghan söhbet xatirisining tepsilatini anglaysiler.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-girmaniye-guantanamo-02122009033253.html/story_main?encoding=latin

Xitaygha Aldap Kétilgen 3000 din Artuq Uyghur Baliliri Qayturup Kélindi
Muxbirimiz Gülchéhre
2009-02-10

Nechche on yillardin buyan, yaman niyetlik kishiler teripidin Xitaygha aldap kétilgen, sétilghandin kéyin bala jinayetchilerge ayliniwatqan uyghur narside bala hem yash ösmürlerning barghanche köpiyishi uyghur jemiyitidiki éghir mesile bolup kelgen idi.


Düshenbe küni xitay xewer toridin ashkarilinishiche,, uyghur éli jamaet xewpsizlik dairiliri 2006 - Yilidin bashlap 2008 - Yilining axirighiche xitay ölkilirige aldap kétilip oghriliq, yanchuqchiliq we bashqa jinayetlerge mejburlanghan 3056 neper yash ösmürni qayturup kelgen.

Adem bédikliri, jinayet guruhlirining qolidin qutulup aililirige qaytqan bu balilar asasen qeshqer, xoten we aqsuning namrat jayliridin bolup, hemmisi dégidek xitay ölkiliride yanchuqchiliq, oghriliqqa oxshash jinayetlerge mejburlanghan we bu jeryanda rohiy, jismaniy jehetlerdin intayin éghir xorlanghan, ziyankeshliklerge uchrighan.

Xewerlerdin ashkarilinishiche, 8 chong adem bédikliri guruhi pash bolghan, 177 neper jinayetchi tutulghan hemde yene guruhlar teripidin türlük jinayetlerge mejburlanghan téxi qoramigha yetmigen yash ösmürlerdin 746 nepiri aililirige qayturulghan.

Uyghur balilirining xitay ölkilirige aldinip, sétilip barghandin kéyin jinayetlerge mejburlinishi hemde heq ‏ - Hoquqlirining éghir depsende qilinishi yillardin béri, erkin asiya radiosi qatarliq xelqara metbuatlarda tenqidliniwatqan shundaqla xitayning xelq wekilliri qurultayliridimu otturigha qoyuluwatqan bolup, hökümet heq - Hoquqliri éghir dexlige uchrawatqan uyghur balilirini, weyran boluwatqan nechche minglarche aililerni qutquzushqa jiddiy heriket qilmighanliqtin, bir qanche yil ilgiri, bir qisim uyghur ziyaliylar özlikidin teshkillinip xitay ölkiliride sersan boluwatqan uyghur balilirini qutquzushqa heriket qilghan idi, mezkur heriketke qatnashquchilarning bildürüshiche, 1990 - Yillardin kéyin xitayning, shangxey, béyjing, guangju, shinjin qatarliq chong sheherlirige aldinip bérip jinayetlerge mejburlanghan uyghur balilirining sani texminen 40 mingdin ashidiken.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/qisqa_xewerler/uyghur-balilar-xitayda-02112009014301.html/story_main?encoding=latin

Toxti Mozat Xitay Türmisidin Resmiy Qoyup Bérildi
Muxbirimiz Eqide
2009-02-10

Uyghur medeniyet we tarix tetqiqatchisi doktor toxti mozart ependi, 2 ‏- Ayning 10 ‏- Küni etigen saet 10 da ürümchidiki xitay türmisidin resmiy qoyup bérilgen.

Toxti mozart ependining yaponiyide yashawatqan ayali rabiye toxti xanim ziyaritimizni qobul qilip, bizge toxti muzatning türmidin qoyup bérilgendin kéyin, achisining hemrahliqida yurti baygha ketkenlikini bildürdi.

Rabiye toxti xanimning éytishiche, gerche toxti mozart erkinlikke chiqqan bolsimu , emma u yenila xitay saqchisining nazariti astida paaliyet élip bériwatqan iken.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, rabiye toxti xanim bilen ötküzgen söhbitimizning tepsilatini anglaysiler.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/toxti-muzat-qoyup-berildi-02112009050327.html/story_main?encoding=latin

Patént Sahibi Ömerjan Ablagha ' Térrorchi' Qalpiqi Keydürüldi

Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2009-02-09

Ömerjan abla ijad qilghan eswabini idare bashliqlirigha körsetken chéghida, idarisidikiler xush bolushqan we uni tebrikligen. U peqet patént hoquqi kinishkisini körsetken chaghdila idare bashliqlirining qapaqliri turulgen, shu saettin buyan, uning hayatidiki tragédiye bashlanghan.


Boxun.com Din élindi. Neshir hoquqi Boxun.com Ning.

Ali derijilik giologiye énginéri ömerjan ablaning yéqinqi süretliridin biri.


Deslep ishtin boshitilghan, arqidin mezkur eswapni shirketning ishletmeydighanliqini bildürgen, emeliyette alaqidar zawutlar bilen sozliship, mezkur eswapni milyonlap ishlepchiqarghan. Alaqidar orun we shirketler mesuliyetni bir - Birige dönggep, ömerjan ablaning heqqini bermigen.

Ömerjan abla shuningdin kéyinki 8 yilni asasen erz ishliri bilen ötküzgen. Ürümchige erz qilip 100 qétimdin artuq barghan, béyjinggha 20 qétimdin artuq barghan. U bultur 2 - Aydin bashlap, béyjingda mexsus turup dawa qilmaqta. U merkizi intizam tekshürüsh komitétigha barghinida, uni kespiy orunlargha bérishqa buyrughan, kesipiy orunlar intizam tekshürüsh komitétini körsetken. Merkizi erziyet idarisi bolsa, erzni qobul qilghan, emma éniq jawab bermigen, mesilini tekshurüwatqanliqini izchil tekitligen we özliriningmu charisiz qéliwatqanliqini bildürgen.

Ömerjan abla 8yildin béri dostlirining we ata - Anisining iqtisadi yardimi bilen yashap kelmekte, ishsiz bir shexsning erz sepiride némilerge duch kélidighanliqini texmin qilish tes emes: iqtisadi qiyinchiliqtin bashqa siyasiy bésim we tehdit, u duch kelgen eng chong qiyinchiliqning biri bolghan.

Olimpik mezgilide turidighan yer tapalmasliq, uning uchun adettiki bir mesilige aylanghan, chunki bu chaghlarda qaramay saqchi idarisi we dölet bixeterlik idarisi ömerjan ablani tutup kélish uchun, béyjinggha xadim ewetken, béyjingdiki uyghur ashxaniliri we uyghurlar yashawatqan jaylargha resimlik tutush élanini chaplap, körgüchilerning melum qilishini buyrighan.

Tutush buyruqida, ömerjan abla, "térror gumandari," " üch xil küch" lerning gholluq ezasi dep süpetlengen. Buning bilen u erzini anglaydighan orun we kishini izdeshtin bashqa, saqchidin qutulushningmu yolini izdigen. U söhbitimiz arisida, öz erzi heqqide aptonom rayondiki rehberlerning hemmisining xewiri barliqini, ularning bezilirining bu erzge qizziqmighanliqini, qiziqqan we hésdashliq qilghuchilarning bolsa qolidin ish kelmigenlikini bildüridu؛ uning bildürüshiche, merkezdiki uyghur rehberlerdin ismail emet we tomur dawametlermu uning erzidin xewer tapqan, melum yergiche ariliship baqqan we gépini ötkuzelmigen. .Hetta sabiq muawin bash ministir wu yi 2001 - Yili, alaqidar orunlargha xet yézip, ömerjan abla' ning erzige qarap chiqshni, uninggha qilinghan heqsizliqni tuzitishni buyrighan, emma bu xetmu kargha kelmigen. Shunga ömerjan abla néfit sahesi heqqide mundaq deydu: "néfit sahesi aptonom rayongha qarimaydu, shunga aptonom rayon rehberlirining sözi ötmidi, néfit sahesidiki kichikkine bir ishxanining mudirimu aptonom rayonning reisini kozge ilmaydu."

Néfit sahesi junggodiki eng chong kuch, bu shirket ayrim bir padishahliq, néfit sahesi junggodiki eng chong parixorlar ugisi, shunga méning erzim hel bolmaywatidu؛ emdi men chetel muxbirilirini izdewatimen, cheteldiki patént hoquqi jemiyetliri arqiliq mesilemni hel qilay dewatimen.

Biz uningdin saqchilarning uninggha térrorchi qalpiqi keyguzushte qandaq pakitqa asaslanghanliqini soriduq, u birinchi uyghur bolghanliqim, ikkinchi néfit shirkiti ustidin erz qilghanliqim dep jawab berdi . U yene néfit sahesining uyghurlar uchun ustidin gep qilishqa, soal sorashqa bolmaydighan nazuk bir tima ikenlikini, néfit sahesidiki mesililerni sürüshte qilishning uyghurlar uchun bolgunchilik sanilidighaniqini eskertip otti.

Ömerjan abla, 8 yilliq erzdarliq tarixida, öz erzide héchqandaq utuq qazinalmighan؛ uning érishkini peqet erz qilish yolliri, ishxanilarning adrisliri, bashliqlarning téléfon nomurliri qatarliq erzdarlargha kéreklik uchurlar bolghan.

Bu sewebtin u hazir öz erzidin bashqa, uruq - Tughqan, dost - Buraderliriningmu hawale erzlirini teng élip mangmaqta. Uning qolida hazir, özining patént hoquqi erzidin bashqa, inisining hökümet xizmitide yaridarlinip, béqishsiz qalghanliqi, singlisining qanunsiz halda xizmettin heydelgenliki, qarimayda, 10 ming ishchining teminatsiz qalghanliqi we ürümchidiki 1 - Awghust polat zawutida 400 neper uyghur téxnikning tengsiz muamilige duch kelgenliki qatarliq 10gha yéqin erzning arxipi bar.

Mana bular u qobul qilip yol méngiwatqan hawale erzlerning bir qismi bolup, bu erizlerning köpinchisi erizdin waz kéchishi tewsiye qilinip qobul qilinmighan.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/patent-sahibi-02102009022101.html/story_main?encoding=latin

Toxti Mozart Xitay Türmisidin Qoyup Bérilmekchi
Muxbirimiz Eqide
2009-02-09

Yaponiye metbuatliri teripidin uyghur medenyet we tarix tetqiqatchisi toxti mozatning 2 ‏ - Ayning 10 ‏ - Küni xitay türmisidin qoyup bérilidighanliqi toghrisidiki xewer élan qilinghandin kéyin, toxti mozart ependining xitay türmisidin saq ‏ - Salamet chiqishini töt közi bilen kütüwatqan uyghurlarni cheksiz shatliqqa chümdürdi.


RFA Photo

Toxti mozartning türmige solinishtin burunqi süretliridin biri.


Toxti mozatning erkinlikke chiqishi yalghuz uyghurlarning ümidi bolupla qalmastin, bu xelqara kishilik hoquq teshkilatliri shuningdek yaponiyidiki yuqiri derijilik organlar teripidin 11 yildin buyan xitay hökümitige bésim ishlitip kéliwatqan muhim kishilik hoquq mesiliridin biri hésablinidu.

Uyghur ziyaliylirining wekilliridin biri hésablanghan tarix penliri doktori toxti mozat ependi 1998 ‏ - Yili yaponiyidin matériyal toplash üchün wetenge kelgende tutqun qilinip, " dölet mexpiyetlikini oghrilighan" dégen jinayet bilen 11 yildin buyan xitay türmisige qamilip kelmekte. Toxti mozatning bu teqdiri uyghur xelqining janijan menpeeti üchün özini atighan uyghur ziyaliyliri duch kéliwatqan pajielik qismetlerning biri süpitide kishilerge chongqur tesir qaldurghan idi.

Dunya qelemkeshlirining erkinliki we qanuni hoquqini qoghdashni tüp meqset qilghan " xelqara qelemkeshler teshkilati" xitay teripidin jinayetchi süpitide türmige qamalghan toxti muzatni 2002 ‏ - Yilliq Barbara Godsmith yéziqchiliq erkinlik mukapati bilen mukapatlidi.

Xelqara qelemkeshler teshkilati yaponiyining tokyo uniwérsitétide oqup tarix penliri buyiche doktorluq unwanigha érishken toxti mozatning, uyghur élining bay nahiyiside tughulghanliqini, 1998 ‏ - Yili 6 ‏ - Féwralda yaponiyidin özining tetqiqati üchün matériyal toplighili ürümchige kelgende qolgha élinghanliqini, uning jinayitining 50 yil ilgiriki kona matériyallarning kütüpxana xadimining ruxsiti bilen köpeytilgen nusxisini yaponiyige élip ketmekchi bolghanliqi tüpeylidin meydangha kelgenlikini bildürgen.

Xitay hökümiti shu yili 10 ‏ - Noyabirda toxti mozatni " dölet mexpiyetlikini chetelliklerge oghrilap bergen" shuningdek "yipek yolining ichki hikayiliri" namliq yaponiyide élan qilinghan kitabi üchün, " döletning birlikini buzghan" dégen jinayet bilen eyiblep, 12 yilliq qamaq jazasi we ikki yil siyasi hoquqidin mehrum qaldurush jazasi bergen.

Ilghar uyghur ziyaliylirining wekilliridin biri bolup teriplinip kelgen toxti mozartning bigunah qolgha ilinishi, uyghurlarning küchlük naraziliqini qozghighan bolup, yalghuz chetellerdiki uyghur siyasii teshkilatliri uning baldurraq erkinlikke chiqishini ümid qilip qalmastin, amérika, yaponiye shuningdek bashqa bir qanche döletlerdiki kishilik hoquq teshkilatliri xitay hökümitidin toxti mozatni derhal türmidin qoyup bérishni izchil türde telep qildi, biraq xitay hökümiti uning jaza müdditini bir yil qisqartqan bolsimu, uni 11 yilgha qeder qamaq astigha aldi.

Bu arida yaponiyide chiqidighan sankey shinbun we yomiuri gézitlirining shenbe küni, toxti mozatning 10 ‏ - Féwral küni xitay türmisidin qoyup bérilidighanliqi heqqidiki xewiri, uyghurlarni nahayiti söyündürdi. Toxti mozatning kesipdishi hésablanghan, amérikida yashawatqan uyghur medeniyet we tarix tetqiqatchisi doktor qahar barat ependi, toxti mozatning erkinlikke chiqqanliqini tebriklep, öz hayajanini ipadilidi.

11 Yildin buyan ömürlük hemriyini töt közi bilen kütüwatqan rabiye xanim, ziyaritimizni qobul qilip, toxti mozatning xitay türmisidin chiqip, heqiqiy erkinlik hoquqigha érishishini arzu qilidighanliqini hemde uning yaponiyige saq ‏ - Salamet qaytip kélip, özi we baliliri bilen jem bolushigha chin qelbidin teshna ikenlikini bildürdi.

Toxti mozatning xitay türmisidin qoyup bérilishidin söyüngen tokyo merkizi uniwérsitéti we tokyo qizlar uniwérsitétining liktori, uyghur kishilik hoquq mesilliri buyiche tetqiqatchisi naoka xanim mundaq deydu: "bu yil 5 ‏ - Ayning 3 ‏ - Küni yaponiyidiki libiral démokratlar partiyisi, xitaydiki kishilik hoquq mesilisi üstide mexsus yighin chaqirdi. Yighingha yaponiyining bash ministiri oxshashla libiral démokratlar partiyisining bashliqi taro asu we sabiq bash ministir abi shinzu qatnashti. Mezkür yighinda toxti mozatning ayali rabiye xanim, özining yardemge muhtaj ikenlikini éytti, yighingha qatnashqan rehberlermu uninggha choqum yardem qilidighanliqini bildürüshti. Rabiye xanim sabiq bash ministir abi shinzuning yéqindin köngül bölüshige érishti, bolupmu rabiye xanimning yaponiye puqraliq salahiyiti abi shinzuning köp tirishchanliq körsitishi netijiside qolgha keldi.

Naoka xanimning éytishiche, toxti mozatning yaponiye tokyo uniwirsitétidiki profésisori sugitaka satu xitaydin toxti mozatni qoyup bérishini izchil telep qilip kelgen bolup, 66 yashliq profésisor sugita satu pinsiyige chiqqandin kéyin, tokyo uniwérsitétidiki bashqa profésisorlar, toxti mozatning türmidin chiqish ehwalidin xewerdar bolush üchün, bolupmu toxti mozatning salametlikining yaxshi - Yamanliqini közitish üchün, uning 10 ‏ - Féwral küni türmidin choqum chiqishini közitish üchün ürümchige yétip barghan. Naoka xanim sözide yene, yaponiye metbuatlirida, toxti mozatning ehwalini igilesh üchün ketken yapunluq profésisor we munasiwetlik kishilerning, toxti mozat qamap qoyulghan aptonom rayonluq 3 ‏ - Türme aldida qattiq soghuqqa qarimay, uning türme ichidin chiqishini saqlap turuwatqanliqini élan qilinghanliqini bizge éytip berdi.

Biz aptonom rayonluq 3 ‏ - Türmining nöwetchi bölümige téléfun urup, toxti mozatning türmidin qoyup bérilish ehwali heqqide toluq melumat élish üchün tirishtuq. Nöwetchi xadimi birdem, bu shexsi öy dise, birdem bu kislarot zawuti dep, bizge toxti mozat toghrisida sözlep bérishtin bash tartti. Gerche téléfun sürüshtürüsh bash aparati 114 bizge 3 ‏ - Türmining téléfunining toghra ikenlikini ispatlap bergen bolsimu, emma nöwetchi xadim mesulyetsizlik bilen qayta - Qayta " bu yer türme emes " dep jawab berdi.

Aptonom rayonluq 3 ‏ - Türmining ish bijirish bölümidiki xadimmu oxshashla, toxti mozartning qoyup bérilishidin özining xewersiz ikenlikini, bizning bu heqte bir kün kéyin sürüshtürüshimizni bildürüp, téléfun turupkisini qoyuwetti.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/tohti-muzat-turme-02102009022231.html/story_main?encoding=latin

Yaponiyide Ghulja Weqesi Xatirilendi
Muxbirimiz Erkin Tarim
2009-02-09

Dunyaning herqaysi döletliride bolghandek, yaponiyidimu ghulja weqesining 12 - Yilliqi xatirilendi. 2 - Ayning 7 - Küni tokyo shehirining shibuya rayonida ghulja weqesining 12 - Yilliq xatire küni munasiwiti bilen keng kölemlik namayish élip bérilghan.

RFA Photo / Erkin Tarim

2 - Ayning 7 - Küni, yaponiye uyghur jemiyitining orunlashturushida, tokyo shehirining shibuya rayonida ghulja weqesining 12 - Yilliq xatire küni munasiwiti bilen élip bérilghan keng kölemlik namayishtin bir körünüsh.


Yaponiye uyghur jemiyiti bashliqi ilham mehmut bashchiliqidiki amma teripidin élip bérilghan bu namayishqa yapon xelqi qizghin awaz qoshqan. Chüshtin burun saet 11:00 din 14:00 kiche dawam qilghan bu namayishqa yapon ammiwi teshkilatliri mesulliri we ezaliri we uyghur dostliri yaponlardin bolup 120 etrapida kishi qatnashqan.

Bu kishiler qolida ay - Yultuzluq kök bayraq bilen lozunkilarni kötürüwalghan bolup, lozunkilarda "xitaylar sherqiy türkistandin chiqip ketsun, uyghurlargha erkinlik, yoqalsun xitay kommunist partiyisi" dégenge oxshash shoarlar yézilghan.

Shibuya rayonidiki namayishtin kéyin namayishchi amma tokyodiki xitay elchixanisining aldigha béripmu namayish qilghan.

Yaponiye uyghur jemiyiti bashliqi ilham mehmut ependi ghulja weqesi munasiwiti bilen muxbirlargha bayanat bergen. U bayanatida, ghulja weqeside shéhit bolghan kishilerni yad étish bilen birlikte, bu heriketni qanliq basturghan xitay hökümitini qattiq eyibleydighanliqini bildürüsh bilen birlikte pütün dunya jamaetchilikinimu buninggha chaqirdi.

Biz bu namayish heqqide tepsili melumat élish üchün ilham mehmut ependi bilen téléfon ziyariti élip barduq.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqte bergen tepsili melumatini anglaysiz.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/yoponiye-5-fewral-02092009214146.html/story_main?encoding=latin

Xitay, B D T Kishilik Hoquq Kéngishining Yighinida Nahayiti Keskin Soal - Soraqlargha Duch Keldi
Muxbirimiz Erkin
2009-02-09

B d t kishilik hoquq kéngishining xitay kishilik hoquq xatirisini qerellik közdin kechürüsh yighini düshenbe küni jenwede échildi. Yighinda bir qisim döletler xitayning kishilik hoquq xatirisi, uyghur we tibetlerge munasiwetlik bezi keskin mesililerni otturigha qoyghan.

Lékin 3 ‏ - Dunyadiki yene bir qisim döletler bolsa xitay kishilik hoquq xatirisini mueyyenleshtürgen. Xitay wekiller ömiki uyghur we tibetlerni basturuwatqanliqini ret qilip, xitay kishilik hoquq xatirisini aqlighan. Töwende muxbirimiz erkin melumat béridu.

Xitay wekiller ömiki düshenbe küni b d t kishilik hoquq kéngishining xitay kishilik hoquq xatirisini qerellik közdin kechürüsh munasiwiti bilen échilghan jenwe yighinida kishilik hoquq kéngishige eza döletlerning diniy erkinlik, siyasi erkinlik, uyghur we tibetlerning hoquqigha munasiwetlik keskin soal - Soraqlirigha duch keldi.

Xitay yighingha zor kölemlik bir wekiller ömiki ewetken bolup, yighinda gherb ellirini asas qilghan bir qisim döletler xitay kishilik hoquq xatirisidiki ten jazasi, ölüm jazasi, tutqun qilish, uyghur we tibetlerning hoquqi, axbarat erkinliki, puqralar we adwokatlar hoquqi, diniy erkinlik qatarliq mesililerde xitay wekillirige nahayiti keskin soallarni qoyghan shundaqla xitayni 1998 ‏ - Yili imzalighan "puqralar hoquqi we siyasi erkinlik xelqara ehdinamisi" ni emeliyleshtürüshke ündigen.

Yighinda chéxiye, awstiraliye, yaponiye, kanada qatarliq döletler wekilliri pikir bildürgende uyghur mesilisini tilgha alghan bolup, bu b d t gha eza döletlerning uyghur mesilisini b d t resmiy munbiride 1 ‏ - Qétim tilgha élishi idi. Merkizi gérmaniyidiki dunya uyghur qurultiyi bash katipi dolqun eysa ependi bu qétimqi yighingha qatnashqan uyghur rehberlirining biridur. U yighin toghrisida toxtaldi.

Jenwediki yighinda pikir bayan qilghanda uyghur mesilisini tilgha alghan döletlerning biri kanada idi. Yighinda kanada wekili luis martin awméys, xitayning siyasi mehbuslargha tutqan muamilisini shundaqla ten jazasi astida alghan iqrarnamini pakit ornida ishlitidighanliqini otturigha qoyup, uyghur, tibet we mongghullarning tutqun qiliniwatqanliqigha dair xewerlerning kanadani biaram qiliwatqanliqini tekitligen. U, "kanada, tibet, uyghur we mongghullarni öz ichige alghan az sanliqlarning xalighanche tutqun qiliniwatqanliqi, shuning bilen birge falungong muritlirini öz ichige alghan dindarlarning jazalinish ehwali, solanghan jayi we tutqunlarning ehwaligha ait uchurlarning élan qilinmaywatqanliqigha dair xewerlerdin biaram bolmaqta," dégen.

3 Saet dawamlashqan yighinda xitayning kishilik hoquq xatirisige tenqidi pozitsiye tutqan döletler asasen awstiraliye, kanada, engiliye, fransiye, gérmaniye, gollandiye, shwétsiye, shwétsariye, chéxiye we yaponiyini öz ichige alghan gherb döletliri we latin amérikisidiki bir qisim döletler bolup, italiye bilen awstiriye xitayning ölüm jazasi siyasitige xatime bérishini, ten jazasini toxtitishni tekitligen. Jenwediki b d t binasida ötküzülgen "xitay kishilik hoquq xatirisini omumi yüzlik qerellik tekshürüsh" namidiki bu yighin, xitayning 1‏ - Qétim kishilik hoquq ehwalidin xelqara jemiyet aldida "hésab bérishke"mejbur bolghan yighinlarning biri idi.

Bu qétimqi yighinda uyghur mesilisining 1 ‏ - Qétim b d t ning resmiy munbiride otturigha qoyulghanliqini muyeyyenleshtürgen dolqun eysa, b d t kishilik hoquq kéngishining nurghun yitersiz tereplirining barliqini, döletlerning buni öz menpeeti üchün qollinidighanliqini bildürdi.

Uyghur, tibet we xitay öktichilirini öz ichige alghan birer yüz kishilik namayishchi yighin échiliwatqan b d t xizmet binasining sirtida xitaygha qarshi namayish qilip, xitay kishilik hoquq xatirisini eyibligen. Uyghur namayishchilarning bir qisimi gérmaniyide yashaydighan uyghurlar bolup, ular jenwediki yighinda xitaygha qarshiliq körsitishke kelgenler idi.

Yighinda xitay wekiller ömiki gherb ellirining uyghur, tibet we xitay kishilik hoquq xatirisige dair gumanlirini ret qilish bilen birge, sirilanka, pakistan, zimbabuwi, iran, misir, hindistan qatarliq 3 ‏ - Dunyadiki bir qisim döletler xitay kishilik hoquq xatirisini aqlap, gherb döletlirining xitay kishilik hoquq xatirisige dair gumanlirini kishilik hoquqni siyasilashturghaniqtur, dep eyibligen. Yighinda xitayning b d t diki bash elchisi li bawdung gherb ellirining gumanini ret qilip, xitayning milliy siyasitini aqlighan shundaqla xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan "her qaysi milletlerning barawerlik siyasiti" "her millet xelqini menpeetdar qiliwatidu", dégen.

Xitay wekiller ömikining terkipidiki xitay aliy sot mehkimisining emeldari wu yüntung xitay edliye séstimisidiki adalet mesilisi we ölüm jazasigha dair soallargha jawab bergende, xitayda ölüm jazasini bikar qilish shert - Sharaitining hazirlanmighanliqini ilgiri sürgen. U "junggoning nöwettiki ehwalida ölüm jazasini bikar qilish shert sharaiti hazirlanmidi. Lékin ölüm jazasi éhtiyat bilen qattiq kontrol astida élip bériliwatidu. Ölüm jazaasini öz ichige alghan barliq jazalar ashkara yolgha qoyulmaqta. Bezi döletler ölüm jazasini azaytish, bolupmu zorawanliq qollanmighan jinayetlerde ölüm jazasini azaytish teklipi berdi. Biz buni jiddiy oylishiwatimiz. Junggo asasiy qanunida sot öz hoquqini musteqil yürgüzidu. Memuri we ammiwi guruhlar yaki shexslerning ighwagerchilikige uchrimaydu" dep tekitligen.

Lékin merkizi nyuyorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilati xitay edliye séstimisida adalet mesilisi mewjüt, dep qaraydighan xelqara teshkilatlarning biridur. Kishilik hoquqni közitish teshkilatining asiya ishlar mesuli sofiye richardson xanim mundaq deydu": méningche 30 yil mabeynidiki islahat we échiwétish bir türlük iqtisadi tereqqiyatni berpa qilip, bezi kishilerning shexsi hayatigha melum erkinlik ata qildi. Elwette biz yene hoquqni qoghdash toghrisidiki qanun belgilimilerning qeghez yüzide bolsimu kéngeygenlikini bayqiduq. Lékin bu, emeliyette bolsa awam xelqning adaletke érishishige tosalghu bar shundaqla iqtisadi tereqqiyatning bezi sahelerde jümlidin muhit weyranchiliqi, xiyanetchilik, yer mülük toqunushi, ijtimaiy ensizlik saheliride yaman tesir yaratti. Iqtisadi tereqqiyat xitayda kishilik hoquqni yaxshilimay, belki melum jehetlerde uning yamanlishishigha törtke boldi."

Xitay kishilik hoquq xatirisi we xitayning b d t kishilik hoquq kéngishidiki ipadisini tenqid qilghan teshkilatlar yalghuz kishilik hoquqni közitish teshkilati emes.

Yéqinda merkizi londondiki xelqara kechürüm teshkilati xitay dairilirining b d t kishilik hoquq yighinigha sunghan doklatida xitayning kishilik hoquq weziyiti heqiqiy eks ettürülmigenlikini, tibet we uyghur élide yüz bériwatqan basturush shundaqla öktichi zatlar we diniy mötiwerlerni basturush heriketlirining tilgha élinmighanliqini tenqidligen idi. Xitay wekiller ömiki bügünki yighinda soal qoyghan we teklip bergen döletlerning teklip we soallirigha charshenbe küni jawab béridiken.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-bdt-yighin-02092009234728.html/story_main?encoding=latin

Frankfurt Sheheride „5-Féwral Ghulja Weqesi“ Xatirlinip Namayish Élip Bérildi

Sherqitürkistan Birliki Teshkilati mushu ayning 7-küni, „Ghulja 5-Féwral weqesi“,ni xatirlesh munasiwéti bilen, yérim esirdin artuq waqittin béri milliy kimliki we milliy téritoriyesi ret qilinip, insaniyet tarixida körülüp baqmighan shekilde érqiy we kultural qirghinchiliqqa uchrawatqan, Sherqitürkistan xelqining erkinlikke, hörlükke, démokoratiyege we milliy musteqilliqqa bolghan ottek intilishini ipadilep teshwiqat paaliyiti élip bardi.

Sherqiturkistan xelqi buningdin 12 yil awal yeni 1997-yili 5-Féwralda wetinimiz sherqitürkistanning Ghulja Sheheride, Xitayning wetinimizde yürgüziwatqan milliy zulumigha qarshi qozghulup, qanliq basturulghanidi. Teshkilatimiz 5-Féwral weqesi munasiwiti bilen weten-milletning bizdin kütken ümüdini aqlash, Xitay hakimiyitidin kéliwatqan milliy xorluqqa qarshi jasaritimizni ipadilesh, shu herikette qurban bolghan shéhidlarni yad étish, xatirlesh we Xitayning wehshiylikini erkin dunyagha anglitish üchün, Frankfurt Sheheride paaliyet élip bardi.

Sherqitürkistanda Ikkinchi Jumhuriyitimiz qurulghan Ghulja Sheheride yüz bergen „5-Féwral weqesi“, weten-millet üchün barliqini atighan Abduxélil Abdumijit, Édrisxan Mexsum qatarliq minglighan ezimetlirimizning issiq qanliri bilen milliy küresh tariximizda parlap turidighan yéngi sehipilerni achqanidi.
Uningdin bashqa bu weqe sewebidin, Uyghur millitining siyasiy teqdiri xelqara sehnilerde hazirghiche bes-munazire qozghap, milliy azatliq kürishimizge daghdam yol échildi.

„5-Féwral Ghulja weqesi“ ikkinchi Jumhuriyitimiz Xitay tajawuzchilliri teripidin munqeriz qilinghandin kéyin yüz bergen, qarshiliq körsütüsh herketliri ichidiki wekil xaraktérgha ige weqelerning biri bolup, hazirghiche pütün dunya miqyasida tillarda dastan bolup kelmekte.U heriket On ikki yildin kéyinmu Milliy zulumgha qarshi Insanlarning, jümlidin Sherqitürkistan xelqining qelbide qehrimanliq we baturluqning namayendisi süpitide medihiyilinip kelmekte.

Teshkilat ezaliri 10 minglighan kishining „5-Fewral Ghulja weqesi“ sewebididin Xitay pashist hakimiyitining her türlük jazalirigha uchrighanliqi, türmilerge tashlinip ölüm jazasigha buyrulghanliqi, ömürlük siyasiy hoquqidin mehrum qilinghanliqi, Ailisi xaniweyran qilinghanliqi, dada balidin, perzentler ailidin ayrilip, yurt-makanlirini tashlap dunyaning her tereplirige topidek sorulup ketkenlikini Gérman xelqige anglatti. Xitaylarning bu weqe munasiwiti bilen millitimizning béshigha keltürgen balayi apetler, xelqimizning qelbide untup ketkili bolmaydighan öchmenliklerni we saqaytqili bolmaydighan yarilarni peyda qilghanliqini teshwiq qilidighan bérishur we teshwiqat matériyallirini tarqatti.

Bu paaliyet bir qisim teshkilat ezalirimizning qatnishishi bilen Saet 12:00 de bashlinip 15:00 giche dawamlashti. Bashtin axir qizghin we keskin bir shekilde élip bérilip ghelbilik axirlashti.

Sherqitürkistan Birliki Teshkilati Teshwiqat Merkizi

07.02.2009 Frankfurt

Yehudilar We Israil Dölitining Tughulishi

Yehudilar miladidin burunqi 10.esirde Hezriti Sulayman dewride bexitlik bir qewim idi.Hezriti Sulaymanning olümidin keyin,Misirliqlar bilen Asurlar arisidiki urushta Yehudilar eghir weyranchiliqqa uchridi.miladidin burunqi,586.yili Babil padishahi Sulayman peyghemberning ibadethanisini yiqip tashlidi we yehudilarni Babil gha sürgün qildi.Iran Padishi 11.Kiros Yehudilarni tekrar azat qildi.Iskender zulqerneyin dewride, yehudilar Makidoniye impiriyisining qoligha otti.Iskenderdin keyin bezi Misir,bezide Helen padishalighi hükümiranlighi astida qalghan yehudilar.Arqidin Roma Impiraturlighing hükümiranlighi astida qldi. Roma Impiraturlughigha qarshi isyan kütergen yehudilar miladining .70 yili,Roma impiraturi Wespesianus ning oghli Titus ning eskerliri teripidin dehshetlik qirghinchillqqa uchiridi.Sulayman peyghemberning barlik ibadethaniliri weyran qilindi,Yehudilar umumi yüzlük wetinidin sürgün qilindi.132-135.yilliri Yehudilar ikkinji qetim Roma Impiryisge qarshi isyan küterdi we qattiq basturuldi.Yehudilar Roma impirsisige tewe ziminlargha tarqaq halda sürgün qilindi.Xiristiyan dinini qubul qilghan Roma impiryisi,Yehudilarni Eysa peyghemberni Azaplap oltüegen asi qewim dep qarighanliqi uchun,Yehudilargha hich rehim-shepqet qilmidi.


1351.yili Yawrupada waba kisili tarqaldi we nupusning üchte birsi olüp ketti.Yehudilarni “waba tarqatquchi millet” dep hisaplighan Yawrupa doletliri,ularni sherqi yaprupagha qoghlap chiqardi.gherbi yawrupada qalghanlirini Getto dep atalghan sipillar ichide yashashqa mejbur qildi,mesilen Italiyening wintissiye Shehridedi 1516.yili qurulghan Yehudi Gettosi 1870.yili emeldin qalduruldi.

1492.yili 3.ayning 31.kuni, ispaniye padishahi, xiristiyanliqni qubul etmigen yehudilarni memlikettin qoghlap chiqirish permani ilan qildi. Xiristiyan dinini qubul qilghanlar aman qalghan bolsimu,qubul qilmighanlar kimiler bilen dengiz-okiyangha quyuwetildi.olümge terk itildi.bir munche kimiler dengizgha choküp ketti.saq qalghanliridin 60 ming yehudini Osmanili impiryisi,23 mingni portigaliye qobul qildi. Gollandiye,Italiye,Piransiye bir qismini qubul qildi. Bir qismi okyanlardin otüp yengi qit’e bolghan Amerika qit’esige yerleshti


1799.yili Napaliyon,Misirgha qilghan eskiri yürüshide bu rayonda Yehudilaring yerlishishi uchun bir qisim zimin biridighanlighi toghrisida wede bergen bolsimu,Napaliyon bu ziminlarda uzaq waqit qalalmighanlighi uchun wedisini emelge ashuralmidi.1840.yili,Ulughbirtaniyening Quddustiki wekili Lord Palmerston “Birtaniye impiriyisining ali menpeti uchun bu ziminda yaprupa Yehudilirini yerleshturilidighan rayon qurulishi lazim..”mezmundiki dokiladini Londungha sunghan idi.bu yillarda Yawrupaning birmunche doletliride Yehudi düshmenilgi eghir idi.bu doletlerde dolet xizmitige we eskerlikke elinmighan Yehudilar ticaret,bankichiliq,metbuat sahaliride zor muwappiqqiyetlerge irishken bolsimu,siyasi orni yenila tüwen idi.kemsitiletti.

1840.yillarda partilghan Parij inqilawida Piransiye xelqi erkinlik we dimokiratiyege irishti.bu erkinlik we dimokiratiye Yawrupaning her teripige tarqilishqa bashlidi. Del bu dewirlerde Yehudilarmu erkinliktin behrimen boldi we kilechekliri üchün teximu chung’qur tepekkur qilishqa bashlidi.1860.yili Wingiriyede tughulup,ata-anisi bilen 1878.yili Awustiriyening wiyena shehrige kochüp kelgen yehudi jornalist Theodor Herzl 1896.yili “Yehudi doliti” digen bir kitap yazdi.bu kitap gherptiki tenqitchiler teripidin “siyasi siyonizimning xitapnamisi”dep teriplendi.siyonizm Herzl ning kitawida kop tekrarlanghan bir soz buolup,siyon eslide Quddus(erusalim)sheher sipilining sirtidiki yehudilar ibadet qilidighan bir bir dawanning ismi . yehudilar uchun bu isim Quddus bilen oxshahs menagha toghra kilidu.siyon eyni zamanda Yehudilarning 2000 yil ilgiri heydep chiqirilghan ana wetinini seghinish arzusining simowili hisaplinidu.

1840-1970 yilliri arisida doletler teripidin yolgha qoyulghan “anti simitizm”siyasiti,bugün Xitaylar,Uyghurlargha qaratqan aslimilasiye tedbirlirige oxshash tedbirlerni qollanmaqta idi.Yehudilar,Girmanilship kitish,polekliship kitish,chex,wingir,Italyan…liship kitish xewipi asida yashimaqta idi.

1881.yildin 1940.yilghiche Rusyedimu Yehudilargha qarshi yuqutush herketliri boldi.

Char padishasi dewride xelq isyanlirida aldi bilen Yehudi baylar talan-tarachqa uchrighan bolsa,Lenin,Istalin dewride ishchilar sinipining düshmini dep qaralghan kapitalist yehudilarning mulki tartiwelinip,ozliri etip tashlandi.hayat qalghanliri bolsa sibiryege sürgün qilindi.


Osmanili padishaliq arxipliridiki 1978.yildiki nupus iniqlash tizimligide pelestinning nupusi tüwendikidek yezilghan; 404 ming muslman,44ming xiristiyan,25ming Yehudi bar.


Theodor Herzl 1896-1902.yilliri arisida Osmanli padishsi Sultan Abduhemithan bilen kop qetim munasiwet ornutushqa tirishqan.Girman,Awusriye-wingirye Impiriyisining bezi yuqiri derijilik emeldarliri arqiliq Yehudilar,pelestindin bir qisim zimin elish uchun osmanli dolitige 50 milyon pount altun biridighanlighini teklip qildi . Sultan Abdulhemit “musulnanning qeni bilen kelgen zimin,altungha setilmaydu”dep ret qildi.Herzl ning künlük xatiriside “Türk doliti üchün 20 milyon pound xejligen bolsaqmu netijige irishelmiduq”dep yezilghan.

Yehudilar Osmanli Türkliridin ümidini üzgendin keyin,Harzl,Birtaniye Mustemlike ministirligi bilen sana yerim arili heqqide bazarliq qilishqa bashlidi,Amma ,Piransiye hükümiti,Pelestin weyaki etirapida her terepler bilen kilishimge kelmey turup bir Yehudi doliti qurulidighan bolsa,Piransiyening Süriye dengiz qirghighidiki eskiri küchini ishqa salidighanlighini bildürüp,birtaniyege tehdit qildi.shuning bilen birtaniye,Yehudilargha gherbi Afiriqidiki mustemlikisi Ugandadin(bugünki Kenye)zimin berishni wede qildi.del bu künlerde yeni 1903.yili yengi yilda Rosyede 3 kün ichide 45 neper yehudi Kishinew de Roslarning bulang-talang qilishi bilen olturuldi.charisiz qalghan Harzl Ingilizlerning tekliwige maqul bulup,kelgüsidiki Yehudi wetini heqqide matiryal toplap kilish uchun Uganda gha bir hey’et evetti.bir yildin keyin qaytip kelgen Yehudi hey’iti,Afiriqining yawayi haywanlar we ademlerni zeherlep oltüriwetidighan hasheretler bilen tolghan,shundaqla yawayi qara insanlar arisida biheterlik mesili mewjutlighi qatarlik selbi doklatlarni sundi.Harzl 1904.yili wafat etti.Yehudilar Afiriqini weten qilish pikiridin waz kechti.Herzlning izbasari

Nachman Syrkin’ning bashchilighidiki sionist teshkilati,dunyaning qayiride bolsa bolsun Yehudilar üchün bir dolet qurush yolida hich bushashmastin paaliyetlirini dawam ettürdi.Argintina,Kanada,Teksas… qatarliq yerlerde Yehudi doliti qurush mesilisi tetqiq qilindi.Yehudilar,dolitini qaysi qit’e de,qaysi ziminda qurush toghrisida bir qarargha kelmey turup birinji dunay urushi partlidi.Mesh’hur Ingiliz jasusi Lornis Ereplerni teshkillep Osmanili Impiryisige qarshi isyangha hem qumandanliq qildi hem oz hükümitidin kop miqtarda qural-yaraq yardimi aldi. Pelstin dimu isyan bashlandi. Türk Armisi hem isyanchi erepler,hem dengizdin kelgen Ingiliz armisi,hem teshkillengen quralliq yehudi küchliri bilen urush qilghan bolsimu,Ittipaqdashlar armisining Istanbulgha umumi yüzlük hujumi tüpeyli bu rayondiki eskiri kuchini chekindürüshke mejbur qaldi.ittipaqdash doletler bilen Osmanli arasida tüzülgen Mondros kilishimi arqiliq 1918.yili,10,ayning 30.küni

Pelestin osmanli Türklirining qolidin Engiliyening qoligha resmi otüp ketti.

Birtaniye hükümiti Yehudi kochmenlerning pelestinge yerlishishini asanlashturidighan qanunlarni chiqardi.

Bir-biri bilen xoshlashqanda “erusalimda uchirishayli”(Erusalim-Quddus demektur) diyishni 2000 yidin biri ozlirige adet qilghan Yehudilar hayatidia kürüp baqmighan,amma tewratta Yehudi qewmige wede qilinghan bu zimingha küchüp kilishke bashlidi.bashqa Qit’elerde dolet qurush xiyalliridin waz kechti.hetta 1938.yili Istalin, Qazaqistan we Mung’ghuliye chigrisigha yeqin bolghan Ros zimini ichide Yehudilarning aptonom dolet qurushi uchun zimin birish tekliwide bulunghan bolsimu,Ros we Okrayin Yehudiliridin bashqa Yehudi jamaiti bu teklipke bek qizziqmidi.

2.dunya urushi bashlinishi bilen yaprupa Yehudilirining üstide yene qara bulutlar egishke bashlidi.Biraq,Pelestindiki Ingiliz hükümiti Erep dunyasining qattiq besimi tüpeyli,pelestinge kochmen kilishini qiyinlashturidighan qanun we tedbirlerni kücheytken bulup,Yehudilarning pelestinge Kirishi besi müshkül bolushqa bashlidi.shuning üchün pelestindiki Yehudilar burunla Ingiliz mustemlikisige qarshi quralliq partizanliq urushini bashliwetken idi.hem erepler bilen hem Ingiliz armiyisi bilen quralliq küresh elip beriwatqan Yehudilar pelestinni tinichsiz bir rayongha aylandurghan bulup,yer-ziminning bahasining chüshüp kitishidin paydilanghan Yehudi yer tijariti shirketliri,dunyaning her teripidin eqip kelgen Yehudi sermayisi bilen,Yehudi ahalisining qoli arqiliq Ereplernin yer-ziminlirini setiwelish ishini tizletti. Mesilen bir Erepning bir kilo altungha yaraydighan oy-jay,yaki yer-ziminige 30-40 kilo altun teklip qildi. Bir kichidila bay bulush xiyaligha mestane bulup ketken Erepler, mal-mülkini Yehudilargha setip dunyaning bashqa jaylirigha kochüp kitishti(Pelestinde 1960.yillardin keyin Yaser Arafat Yehudilargha yer-zimin satqan Ereplerni weten xaini süpitide oltürüshke bashlighangha qeder dawam qildi)


Yehudilar eng eghir pajiye we azap-uqubetni 2. dunya urushi mezgilide bashtin kechürdi.6 milyum Yehudi Girman Armiyisi teripidin xumdanlarda kawap qilinip oltürüldi. Yawrupadin qechip paraxutlar bilen dengiz-okyanlarda leylep qalghan 10 minglarghe Yehudi ahalisi,Yehudilar kop olturaqlashqan we kuchi bolghan Engiliye,Amerika,Kanada ,Argintina..Qatarliq gherp doletlirini oz ichige alghan hichbir dolet teripidin qobul qilmighanliqi tüpeyli okiyanlarda halak boldi,saq qalghan paraxutlarni bolsa Girman urush paraxutliri qoghlap yürüp choktürüwetti.Mesilen,Gitlerdin qachqan Rominiye Yehudilirini tushighan Struma yoluchi paraxudi pelestin sepiride qara dengiz bilen adiryatik dengiz arisidi hichbir dolet quruqlluqqa yeqinlashturmay (Yehudilarning waba kisili tarqitishidin qorqup)axiri qara dengizning Istanbul yeqinlirida 1941.yili 8.ayning 15.künidin bashlap 75 kün toxtutup quyulghandin keyin 769 kishilik bu paraxut Girman su asti paraxudi teripidin dengizgha gherq qiliwetildi.


Yehudilar,bir milli doletsiz bir milletning milli mewjudiyitini saqlap qelishning mumkin emesligini yaxshi bilsimu,amma,bir milli dolitini yoqutup qoyghan milletning neslining tamamen yoqulup kitish xewipini bu qeder jiddi his qilmighan idi.ular pelestinde bir Yehudi doliti qurush üchün mislisiz jasaretke keldi. Barliq dunya yehudiliri bu mexset üchün ortaq herket qildi.bir millet pul bilen bexitlik bulalisa idi.elbette Yehudilar bexitlik bulushi kirek idi.Yawrupa,Amerika qit’elirining,oturta sheriq,Kapkasiya we shimali Afriqining ixtisadi tizginini qolida tuitup turiwatqan bu millet.her qetim dunya tinichsizliqqa yaki kirzisqa yüz tutqanda, weten we dolet igisi bolghan xeliqler teripidin deh’shetlik shekilde intiqam elish nishanigha aylandi we eghir bedellerni otidi.wetensiz bu millet dunyaning hich bir yeride pul bilen bexitke erishelmidi.pul bilen ailisining hayati bixeterligini kapaletke ige qilalmidi.buning birdin-bir kapaliti musteqil bir milli dolet idi.

Eslide Yehudilarni bir millet diyish rialliqqa uyghun kelmeytti.ular tewrat etirapida uyushqan musewi dinigha mensup milletlerdi.pelestinge 50 ke yeqin dolettin 100 din artuq millet Yehudi ismi astida toplanmaqta idi.

Ular bir-birining tilini bilmeytti,orpe-adet,mediniyetliri bashqa-bashqa idi.ortaq aditi peqetla,oghul balilirini sünnet qildurush,tong’guz goshi yimeslik,ruza tutush.. qatarliqlar idi.

Pelestindiki Yehudi tilshunasliri,tewrat yezighi bolghan ibrenche til asasida derslik kitaplar hazirlighan bolup,2000 yil aldida yuqap ketken bir til bashlanghuch mekteplerde balilargha tekrar ügütiliwatatti.Yehudilarning qedimi ana tilini ügengen sebi balilar,soda-setiq,kündilik alaqilishlarda ata-anilargha terjimanliq qilatti.ibrenche tinli axshamliri ata-anilarmu kechki kuruslarda ügünetti.bir tereptin Erepler bilen,bir tereptin mustemlikichi Ingiliz armisi bilen quralliq kuresh elip beriwatqan Pelestin Yehudiliri,yengi bir til,yengi bir mediniyet yaritish yolida tarixta misli kürülmigen seperwerlik we pidakarliq ichide idi.bu mediniyetni yaritish,bir dolet yaritishning asasi idi.


2.Dunya urushi axirlashqanda bolsa Pelestindiki nupus nispiti mundaq idi;

Erep nupusi 1 milyon 200 ming,Yehudi nupusi 600 ming.

Birleshken doletler teshkilatining bir komisiyoni,Ziminlarni nupuslarning olturaqlishish ehwaligha qarap etxsim qildi.Yehudi doliti qurulidighan terepte 498 ming yehudi,407ming erep yashaytti.Pelestin ismi bilen qurulidighan Erepler teripide 725 ming Erep 10 ming Yehudi yashaytti.Quddus Israilghimu,Pelestingimu qarimaydighan Alahide bir rayon qilinghan bolup,Quddusta yashighan Erepler, Yehudiler,xiristiyanlar birlikte sheher hakimiyitini bashquratti.doklatta,Yehudilarning Ixtisadi we bilim,texnilogiye üstünligi bilen Ereplerningmu turmus sewiyesini yuquri kütürsh pilanlanghanlighi yezilghan idi. Bugün qarighanda u texsimat Ereplerge paydiliq,Yehudilargha paydisiz idi.


1947.yili.11.ayning 29.küni birleshken doletler teshkilati zalida Pelestin-Israil doliti heritiliri awazgha qoyuldi.Yehudilar,nime berse elishqa razi idi.amma,yürigi dekke-dükküde idi.Pelestinlik Erepler,ularla emes barliq Erep dunyasi derghezepte idi.Pelestin ziminida Israil doliting qurulishigha qet’i qarshi idi.Amm,dolet bashliqliri,Pelestin wekilliri waxitliq bolsimu asasen qayil qilinghan idi.

Amerika we bashqa gherip dolatlirining tirishchanliqlirigha qarimay ,Erep-musulman doletlirining sani kop we keng külemlik lobi paaliyetliri elip barghanlighi üchün,Yehudilarning dolet qurush xiyalining yoqqa chiqish ihtimali bar idi.dunyadiki barliq Yehudilarning Sinagug qa kirip Allahqa yalwurushtin bashqa charisi qilmighan idi. Hemmisining qollirida tewrat dua-telawet qilip yighlashmaqta idi.

Birleshken doletler zalida tunji awazni bergüchi Guantamala ning wekili sehnige chiqip texi sozini bashlimastinla,küzetküchler urundighida olturghanlar ichidin birsining dat-peryat kütergen bir awazi anglandi.u bir yehudi idi we ibren tilida “Ana ha shem hoshia!”(Ey Allah,bizni qutqaz!) dep waqirighan idi.

Digendek Allah,Yehudilarni qutqazdi.eslide Yehudi dolitining qurulishigha qarshi awaz biridighan 10 doletning wekili yighin zaligha kirmidi. Bir terep qelishi perez qilinghan bir qanche dolet wekili Israilning paydisigha awaz berdi.shundaq qilip Birleshken doletler teshkilatining lahiyesi 33 awaz maqul, 10 awaz bosh,13 awaz ret bilen tastiqlanghan boldi.bu mesilige ait birleshken doletler teshkilatining 181.numurluq hojjiti dunyagha ilan qilindi.


Israil doliti ene shundaq quruldi.

Erep dunyasi, Israilni bir shpilaq bilen yoqulidighan “chiwin”dep qaridi. Herbi kuchini seperwer qilshqa bashlidi.Yehudilar bolsa 1937.yildin biri ishlitip kelgen Erep yezilirigha ot quyup ahalini qachurush taktikisini yene ishqa selishqa bashlidi.Yehudilarning Hagannah, Irgun, Lehi, Stern..deydighan terurit partizanliq teshkilatliri 1948.yili bir yilda 250 din artuq yezini xani-weyran qilip ,bazi yeza ahalisini tamamen qirip tashlidi. Pelastin tarixida 1948.yili 5.aynin 9-11 künliridiki qirghinchiliq “ naqba”(zor balayi-apet) dep yezilidu.

Yehudilar 1948.yili 4.ayning.14,küni dolet qurulishini ilan qildi.1948-49.yilliridik Erep-israil urushida Israil ghelibe qildi.Pelestinning kop qisim ziminini Israil besiwaldi.60 yildin biri bu ziminlarda urush dawam qiliwatidu.musulmanlarning qan we koz yashlirining eqishi toxtimidi.

Pelestinde bir millet yoqap kitiwatidu, bir millet yoqtin bar bolup küchüyiwatidu.Israil bugün dunaydiki 5 chong herbi küch ning biri.Ottura sherqten birdin-bir atom bombisigha ige dolet.dunyadiki eng ilghar texnilogiyege ige 5 doetning biri.

Mahmut Abbas hakimiyitidiki gherbi sheriya pelestindin 500 ming etirapida erep ishchi her küni ettigende Israilda zawut-fapirikilarda ishlesh üchün pasportlirigha tamgha basturup chigradin kiridu we axshimi qaytip kilidu.ular her küni chigradin kirip-chiqishlarda qatmu-qat tusalghu,kemsitish,hetta til-haqaretlerge uchiraydu.ular,peqetla, ailisining qusighini toyghuzush üchün,60 yil aldikiki oz wetinige bir cht’ellik süpitide,wetinini besiwalghan düshmenlirining qol astida qul bulup ishleshke mejbur.

Bügün bezi Gheriptiki siyasi küzetküchlerning eytishigha qarighanda,Tel-Aviv de olturghanlar,Washing Tondiki Aqsarayni,Aqsarayda olturghanlar,dunyani kontirol qilmaqta.

Israilning bu qetimqi,Ghazzigha qilghan hujumida 20 kün ichide olgen Erep ahalisining sani 1000 neperdim eship ketti.


Ghazza 360 kuwadirat kilomitirlik alqanchilik bir zimin,bu ziminda 1 milyon 500 ming nupus yashaydu.Ghazza da 1948.yili 300 ming nupus bar idi.1 milyon 200 ming insan Tünügünki Pelastin,bügünki Israildiki yurt-makanliridin qoghlap chiqirilghan kochmenler.ular,wetinini,oy-ziminlirini yehudilargha tartquzup qoyup,ach we yoqsulluq ichide wetinige telmürüp yashawatqan insanlar.bezide ozlirini tutalmay,ashxanilirida meshning kaniyida yasighan rakitalarni ,tünügünki oz wetini,bugünki Israilgha etip ich pushughini chiridu.amma, Israildin alghan jawabi deh’shetlik. Ghazza diki Norwigiyelik Doxturlarning muxpirlargha diyishige qarighanda olgen 1000 kishining 500 nepiri ayal we balilar bolup,küpüncge jestlerning we yaridarlarning wujudida ustirida tilghandek tilinip ketken we küyük izliri bar.Tetqiqatchilar Israil Armiyisining,Pelestin xelqi üstide yengi ishlengen qurallirini sinaq qiliwatqanlighini ipadilimekte.

Teximu echinishliq buluwatqini shuki,Nahmut Abbas bashchilighidiki El-fetih hükümitining,Ismail Haneye bashchilighidiki Xamas teshkilatining,Israil hujumida tamamen yoq bulup kitishini süküt bilen tamahsa qilip turishi.Israilning qoli bilen Xamas ning yuqulishi üchün mexpi dua qiliwatqanlar ichide ,Misir,Seudi erebistan,E-ordaniye hakimiyetlirimu bar.

Liwandiki shiyi Hizbullah ning we shiyi Iranning muressesiz halda Israilgha qarshi,Xamasni qollap-quwatlishi,Amerikaning Iraqtiki dolet hakimiyitini shiyi ereplerning qoligha tutquzup qoyishi,Iraq,Erep birleshme xelipiligi,Qatar,Seudi erebistan…larning nefit rayoni bolghan Paris qultughidiki shiyi Erep ahalisining,Iran bilen birlikte herket qilip,Israilgha qarshi Xamasqa üzlüksiz yardem birishi we buning tesiri astida Fas,Tunus,Jazair,Misir qatarliq doletlerdiki Sünni jamaetning jami-jami,top-top halda shiyi mezhibige otup kitishi,Erep dunyasini teximu teshwishke salmaqta.bu problemning menbesi “Xamas”dep qarighan sunni Erep hakimiyetlirining ,Xamasning üstige yamghurdek yeghiwatqan bombilargha qarshi hich bir herket qilmastin süküt qilip turishining sewebi bu.

Israil bir chalmida bir qanche qush owlimaqta we musulman-erep dunyasining ichki ziddiyitini asan yeshkili bomaydighan derijide chigishleshturiwetmekte.


Tarix buyiche bashqilar teripidin nahaqchiliqqa uchirighan Yehudi xelqi teripidin bügün,Pelestin xelqi nahaqchiliqqa uchirawatidu.

Doliti yoq,yaki yoqatqan dolitini qayta qurush yolida olüm bilen hayat ottirisida jan talishiwatqan milletlerni kütidighan ikki kilechek bar;birsi,olüsh,yoq bulush.yene birsi,bir qisim insanning olushi bedilige musteqil dolitige irishish,qalghan bir qisim insan ,ejdatlirining qewrisini,ewlatlirining kilechigini ebidil-ebet himaye astigha alidighan milli dolitini yashnitish.

Israil we Pelestinliklerning tarixi we bugünki hayatidin,Uyghurlarning elishqa tigishlik qimmetlik ders-sawaqlar bar .

Qimmetlik waxtini chiqirip oqughan Uyghur qerindashlirimgha elbette minnetdarlighimni bildürimen. 2009.1.16

http://www.uyghur-8-4.com/haberler.asp?id=24